Flor. Dio. Cæs. Appian. esset, ut saucios deponeret, stipendium militibus daret, animosque sociorum alloquio et præsidiis datis firmaret; Pompeius expedito per Candaviam itinere, prior in Macedoniam venit. Ibi Fortuna vix quatuor horarum interposito spatio Domitium et objecit maximo discrimini, et eripuit. Ignarus ille omnium, (quippe missi ab illo ad Cæsarem, aut ad illum a Cæsare, propter infesta itinera penetrare nequibant,) cum per aliquot dies castra castris Scipionis opposita habuisset, rei frumentariæ causa discesserat: et tum ad Heracleam Sinticam, quæ est subjecta Candaviæ, iter habens, in ipsum Pompeium incidisset, nisi, quod neque sua diligentia cognoscere, neque doceri a suis partibus potuerat, hostium beneficio didicisset. Allobroges, qui cum Roscillo et Ægo nuper transfugerant, repertis per viam exploratoribus Domitii, sive propter veterem consuetudinem, quod in Gallia una militaverant, sive gloria elati, omnia expromserunt. Ita deflexo itinere Domitius, qua Cæsarem venire audiverat, vitavitque Pompeium, et ad Æginium cum imperatore suo conjunctus est. 55. Jam quocumque Cæsar adiret, præliorum Dyrrhachinorum fama præcurrerat. Igitur Gomphos venienti, quod primum est contra Epirum Thessaliæ oppidum, prætor gentis Androsthenes portas clausit, dimissis ad Pompeium Scipionemque nuntiis, auxilii accelerandi causa. Sed Cæsar, edoctos milites, quantum ad famam necessitatemque præsentem ea res pertineret, sic accendit, ut post horam nonam oppugnatione cœpta, ante noctem loco potirentur. Cum urbs diriperetur, insolitum spectaculum in quadam domo irrumpentium oculos tenuit; senes viginti jacentes in cœnaculo cum calicibus, similes ebriis, sed vita cassi, sedensque alius gestu præbentis potionem. Nempe nobilissimus quisque morte asperiora timentes ad medicum convenerant, eundemque habuerant et ministrum mitioris exitus, et comitem. 56. Cæsar, obiter refectis militibus, Metropolim, oppidum et ipsum Thessaliæ, contendit, ea celeritate ut famam cladis Gomphensium anteiret. Quasi bacchabundo agmine perventum est, quod miles vino apud Gom phos reperto se ingurgitaverat, Germani ante omnes, vetere gentis et tenaci probro. Sed ea quoque res com modo Cæsari cessit. Nam et morborum jam inter eos Plut. Cæs. ingravescentium semina largiore vino discussa sunt, et alacritas militum aucta est. Metropolitæ, cum ad resis- Cæs. tendum se pararent, visis Gomphensium captivis, et cognito quod acciderat, se protinus potestati fideique Cæsaris transdiderunt. Cæsar hos diligenter conservavit : brevique rerum earum disperso rumore, Gomphensium malis rebus et Metropolitarum tolerabilibus omnes permotæ civitates, ad Cæsarem se contulerunt, exceptis Larissensibus, ad quorum urbem Scipio jam accesserat. Dio. Cæs. Lucan. VII. 53. 57. Paucis post diebus, cum adventu Pompeii in Thessaliam duo magni hostium exercitus conjuncti essent; adeo crevit hominum audacia, ut, belli tantum non immemores, id modo cogitarent, qua ratione maximum e victoria fructum pro se quisque perciperent. Igitur jam increpari Pompeii moram quotidianum erat, qui exploratam victoriam non alia causa differret, quam quo diutius talibus viris imperaret. Regem regum Domitius vocabat, Flor. et Agamemnonem, quod is quoque, belli causa, pari dignitate præditis imperarat. M. Favonius per Pompeium Plut. stare dictitabat, quominus eo anno ficus Tusculanas Pomp. et essent. L. Afranius, quem Attius Rufus pretio accepto Appian. prodidisse exercitum arguerat, demirari se aiebat, quem- Cas. Plut. admodum cum licitatore legionum tantus imperator non auderet confligere. Sed Pompeius atterendum hostem Flor. mora et incommodis recte censuerat; omni apparatu superior, et ea Juliani militis conditione, ut assuetum vincere nulla acies sustineret; defessus ætate, frangi laboribus et tædio posset. Cæs. Plut. Plut. Appian. 58. Ceterum reliquorum amentia non sinebat hominem Juliani insistere suis consiliis. Amentia enim certe fuit: cum, Plut. et Cæsares. tanto hoste opposito, Lentulus Spinther, et Scipio, et Cæs. Domitius, gravissimis inter se contentionibus de pontificatu maximo, quod sacerdotium Cæsar gerebat, agitarent: urbanam gratiam Domitio, Lentulo ætatem allegante, Pompeii necessitudinem Scipione, a quo perhonorifice tractabatur; ut alterum ei prætorium tendi Pompeius, et Cic. ad Att. XI. 6. Cæs. Appian. apud illum etiam classicum cani juberet. Sed et magna 59. Nihil horum latere Cæsarem poterat. Itaque simul satis ex priore consternatione suos recepisse visus est, non absistebat, quin copiis quotidie productis pugnandi faceret potestatem. Idque adeo inter initia cautius egerat: deinde confirmatus eo quod Pompeius suos intra munitiones tenebat, longius a suis castris in loca hosti Appian. æquiora degrediebatur. Ea quoque res accendit Pompeianorum animos, qui ferme omnes, quanquam alius alia de causa, contationem oderant. At Pompeius hoc ipso argumento abstinendum prælio disserebat, quod appareret, id summopere Cæsarem, tanquam sibi maxime necesPlut.Pomp. sarium, expetere. Postremo, cum neque vincere suorum animos, neque ferre invidiam posset; abjecto salubri consilio, ad pugnam se parare cœpit. Lucan. seq. Cæs. 60. Multa tum concurrerunt incitamenta, ut magnam omnes victoriæ spem conciperent. Fiducia in viribus, in VII. 46. et imperatore, in causa: præterea res duæ novæ quantivis utique momenti: una, quod Pompeius confirmaverat, priusquam fere ad manus veniretur,' exercitum Cæsaris in fuga fore, propterea quod equites, quorum multitudine abundabat, sibi recepissent, se dextrum Cæsaris cornu statim initio pugnæ circumdaturos atque turbaturos esse: altera, quod Labienus, demonstrato præsentes Cæsaris copias magnam partem ex aliis militibus constare, quam qui Gallias subegissent, in caput suum execratus fuerat, 5 Videretur edd. ante Crev. si in castra, nisi victor, reverteretur; idque jusjurandum secuti deinde omnes erant. At Cæsar, sive per exploratores re cognita, sive præsagio animi, revocatis tribus le- Appian. Polyæn. gionibus, quas frumentatum emiserat, de media nocte Strat. VIII. sacra Marti et Veneri Genitrici fecit, quam suæ gentis Appian. auctorem esse dictitabat; templum quoque eidem vovit ex manubiis. VII. 151. Val. Max. Plut. Pomp. et 61. Cum utrimque sedisset animis pugnandi voluntas, ut ferme in magnarum rerum expectatione miscere se pro- Flor. digia solent, multa visa aut ficta sunt. Victimæ in castris Lucan. Pompeii, cum admoverentur aris, fugerunt: examina Dio. apum in militum signis et altaribus sederunt: interdiu Jul. Obseq. fuerunt tenebræ : Pompeius nocte quæ prælium anteces- 1. 6. sit, per quietem in theatro suo sedere imaginatus est, et maximo populi plausu excipi. Inter hæc, castra ejus ful- Cæs. minibus petita sunt: excubias circumeunte Cæsare, fax a Appian. castris ejus in Pompeiana decurrere visa est, atque ibidem extingui. Nocturni quoque terrores in exercitu Pompeii fuere sub ipsam lucem, auxitque consternationem mane Flor. apud principia cum pullo conspectus imperator. Spes tamen prævaluit apud pertasos moræ animos, et ex appara- Appian. tuum magnitudine belli eventum metientes. Igitur et facem in sua castra delatam suæ claritudinis omen accipiebant, et insomniis Pompeii fidebant. Nam is, sopito castrorum tumultu quieti redditus, altissime indormiverat; exci- Plut. Appian. tatusque ab amicis, modo se per somnium Romæ fanum Lucan. Veneris Victricis dedicasse juraverat. 62. At incertus consilii Cæsar, et desperato prælio ex Cæs. superiore consuetudine Pompeii, Scotusam castra motu- Plut. Cæs. rus erat. Jam detendebantur tabernacula; cum Pom- Cæs. peianam aciem longius solito ante vallum progressam relatum est. Igitur expeditum agmen, quod jam in portis Appian. erat, cohortatus, proruto vallo, quasi hostium castris mox Lucan. potituros, eduxit statim, hostique processit obviam. Acies utrimque sic ordinata stetit. Sinistro Pompeii cornu, cum duabus legionibus, quas per causam belli Parthici abductas a Cæsare diximus, ipse cum L. Domitio consti Cæs. 15 K II. 3. Cæs. tit: Scipioni cum Syriacis legionibus mediam aciem commiserat: cohortes Hispanæ, quas secum Afranius deduxerat, cum Ciliciensi legione dextrum cornu obtinebant. Frontin. Hoc erat exercitus Pompeiani robur. Tironum legiones inter mediam aciem et cornua interjecerat. Quælibet acies denos in altitudinem ordines habebat. Peditum his omnibus Romanorum quadraginta quinque millia continebantur. Equitatus fere omnis, et quod sagittariorum atque funditorum habebat, in sinistro cornu, haud procul Pharsalia locatum est: dextro, quod flumen Enipeus impeditis ripis muniebat, sexcenti sufficere equites visi. Appian. Cæs. et Pomp. et Cæs. Cæs. Appian. Plut. Cæs. 63. At Cæsar, uti consueverat, legionem decimam in dextro cornu, nonam octavamque in sinistro constituit. Plut. Ant. Hic Antonium, ibi P. Syllam curare jussit; in medio Cn. Domitium, cum quadraginta cohortibus: ipse in dextro suo cornu versabatur, ut Pompeio se opponeret. Legionarios in aciem deduxit universos, millia circiter duo et viginti, mille equites. Nec enim expectare militum ardor patiebatur Q. Cornificium, qui duas adducebat legiones; aut Fufium Kalenum, qui cum cohortibus quindecim erat in Attica. Hæ civiles utrimque vires fuere: auxiliorum numerus amplior utique, sed varie traditus. Haud minus trecenta millia pugnasse quidam, qui plurimum, quadringenta ponunt. Sed Cæsar, animadverso Pompeii consilio, ne dextrum suum cornu circumveniretur metuens, ex tertia acie, ubi Domitius curabat, celeriter sex cohortes detraxit, et ex his quartam instruxit aciem ad res subitas. Ibidem et equites suos locavit, quia sinistrum cornu paludibus applicatum hoc præsidio indigebat minus, et delectos pedites, Germanos maxime, qui præliari inter equites consueverant. Flor. Frontin. Flor. Dio. 64. His rebus utrimque paratis, cohortandi suos materies imperatoribus minime defuit: vix enim unquam tantis rebus gestis, tantaque belli gloria par aliud concurrit nobilius. Pompeius primæ ætatis decora, et triumphalem adolescentiam Africanis Hispanisque bellis præferebat: inde maximos reges, ferocissimas gentes domitas, et orientem adjectum imperio, Romanique populi vires unius ductu atque una expeditione duplicatas. Neque minoris erat ex parte Cæsaris recens Britanniæ Gallia |