rumque devictarum gloria : quarum nationum altera pror-
sus inaccessa atque incognita majoribus; altera maximo
perpetuoque terrori fuisset : et eadem adhuc arma, eadem
corpora retinebat, quibus tantæ patratæ res fuerant.

65. Steterunt tamen aliquamdiu quietæ acies, mutuo Appian. metu, an quia quantumvis atroces animos pudor et tædium Dio. fundendi cognatum sanguinem invaserat. Tandem

Cæs. Flor. pugna

Lucan. coepit a Crastini centurionis impetu, qui concionanti Cæ- Appian. sari futurum receperat, ut se aut vivum laudaret impera- Plut.Pomp

et Cæs. tor, aut mortuum. Spatium erat inter duas acies, quod Cæs. utrimque sufficeret concursuris : sed consilio C. Triarii Pompeius immotos tenuit suos; rem minime probatam Cæsari, qui vires alacritatemque militum valde incitari cursu judicabat. At Juliani cæptum cursum, postquam adversarios stare viderunt, parumper intermiserunt: deinde iterum concitati pila miserunt in hostem, gladiosque celeriter strinxerunt. Idem et ab Pompeianis factum : eodemque tempore horum equites et levia arma Cæsaris dextrum cornu cæperunt impellere, quia Juliani tot partibus pauciores tantam procellam sustinere non poterant.

66. Igitur quartam suam aciem excitat Cæsar, eaque tam vehementem facit in effusos impetum, ut protinus terga vertant Pompeiani equites. Nam ex præcepto Oros. Flor. Cæsaris ora hostium oculosque petens miles, aversa facie Frontin, cedere coëgit. Et hoc ita futurum Cæsar, atque hinc Plut. initium fore victoriæ, pro summo quem habebat rei milita- Appian. ris usu, prædixerat. Funditores et sagittarii, ab equitatu Cæs. destituti, extemplo circumventi cæsique sunt. Pompeius,

Cæs. Plut. victa parte suorum, in qua plurimum fiduciæ collocaverat, damnare spes suas cæpit, acieque relicta, fugere. Tum vero cæsis fugatisve ducibus, nulli rei præterquam tur- Flor, bando invicem idonea copiarum magnitudo, ad satietatem Luc. Flor.

Appian. hostis cæsa est : donec misertus Cæsar parci civibus jus- Vel1.11.52. sit. Hoc imperio per ordines vulgato, milites, uti cui Sueton.

Cæs. c. 75. Romano occurrerant, stare securum jusserunt: in auxilia Appian. tota belli ira incubuit, eorumque ingens concisa multi

Flor.

tudo est.

Cæs.

67. Cæsar, quanquam fatigatus prælio miles æstu quoque aggravabatur, (nam ad meridiem extracta pugna erat,) tamen monendo, ni castra hostium expugnentur, imperfectam victoriam relinqui, perpulit ut eodem impetu vallo hostium succederent. Nam super auctoritatem imperatoris, et elatos successu animos, præda castrorum, quam sciebant amplissimam fore, incendebantur. Castra, aliquamdiu a Thracibus magis quam a Romanis (cohortes

septem castris castellisque præsidio Pompeius reliquerat) Plut. defensa, venerunt in potestatem victoris. Tum vero PonAppian.

peium, qui hactenus in prætorio sederat tacitus, hæc Cæs. verba locutum, · Etiamne in castra ?' mutato habitu fu

gisse tradunt. Interim et castella, dedentibus qui tenue-
rant, a P. Sylla capta sunt. Cæsar adhuc impetravit a
suis, ut relicta præda novum insuper laborem susciperent,
expugnandis Pompeianis, qui e castris refugerant in
proximum montem, et, quia locus aquæ erat inops, jugis
ejus Larissam versus se recipiebant. Id quoque eadem
die perfectum est, quanquam et passuum aliquot eme-
tienda millia, et præterea muniendo secludendus a monte
alio, quem hostes ceperant, fluvius fuit. Tanta erat et
imperatoris illius, et exercitus, tamque invicta armis et

laboribus alacritas.
Appian. 68. At Cæsar, sicut prædixerat, in castris hostium ex-
Liv. Epit.

acta nocte, captis deditisque omnibus ignovit: maxime Plut. Cæs.

lætus M. Bruto Cæpione servato, a quo postea interfecDio. Vell.

tus est. Is a Larissa, quo se contulerat ex fuga, scripsit

ad Cæsarem, cupidissimeque susceptus est. Sed et sinSueton. gulis amicorum potestatem fecit, unius quem quisque vel

let adversæ partis servandi. Literas ad Pompeium a Dio. Plin. multis scriptas, atque inter prædam repertas, statim cre

mavit; ne forte deprehensis quorundam consiliis, irasci Sen. de pluribus quam statuisset cogeretur. In summa moderaIra, 11.23. tionem et clementiam plane singularem atque admirabi

lem exhibuit in omnibus. Lucan.

69. Hæc est nobilis illa Pharsalica pugna, quæ jam Cæs. aperte libertatem populi Romani subruit ; uniusque om

nes subjecit potestati. Cæsar haud amplius ducentos,

1. HE

et Brut.

Pule

Ca-s. 75.

VII. 25.
Dio.

aut, secundum alios, mille ducentos amisit milites, sed Appian.
centuriones, viros fortes, circiter triginta.? Ipse militis Flor.
simul imperatorisque partibus omnibus strenue obitis, præ-
cipuam victoriæ suæ laudem retulit: inter legiones decu- Appian.
manorum maxima extitit virtus : sed singulorum ante
Crastinum nemo fuit. Idcirco cadaver ejus (nam adacto Cæs. Plut.
in os gladio post ferocissimam pugnam ceciderat) mili- Cæs. Flor.

Appian.
taribus donis ornatum Cæsar proprio sepulcro inferen-
dum curavit, cum ceteri uno communi tumulo huma-
rentur.

70. De Pompeianis circiter millia quindecim cecidisse Cæs. Cæsar affirmat; qui magis augent, viginti quinque millia: Appian. sed Asinius Pollio, qui rerum istarum historiam Græco Plut. sermone contexuit, sex omnino millia militum occisa tradidit; reliquam multitudinem servorum fuisse, interfectorum maxime dum castra capiuntur. Dedita sunt am- Cæs. Dio. plius millia viginti quatuor, quæ ferme apud victorem sacramento dixerunt. Equites Romani quadraginta cæsi Appian. . sunt, de illustribus; senatores decem : in quibus L. Do- Cæs. mitium, ex castris in montana fugientem, Antonius

Cic. Phil. equitibus suis occupavit. Signa militaria ad Cæsarem Cæs.: relata sunt centum octoginta, aquilæ novem.

71. Hæc victoria Cæsaris, qua pugnatum est die, in Dio. Plat. remotissimis terrarum nuntiata est.

Nam et strepitus Jul. Obseq. armorum, pugnantiumque tumultus cum alibi locorum auditus est, tum Antiochiæ in Syria bis : idemque accidit Ptolemaide: et Trallibus ad statuam Cæsaris, quæ dedicata in fano Victoriæ fuerat, non ex humo, sed ex duro et strato silicibus solo, palma magnitudine matura enata est: et Pergami, in templo Liberi patris, in interiore parte ædis, quo præter sacerdotes aditus est nemini, tympanorum cymbalorumque sonitus increpuit. Elide in templo Minervæ simulacrum Victoriæ, quod Minerva signo obversum fuerat, se convertit, valvasque templi respexit.

72. Sed nihil expressius, quam quod e municipe et familjari suo C. Cornelio auditum Livius tradidit. Is

cum

11. 29.

5230

LIBRI CXI. SUPPLEMENTUM.

xv. 18.

Lucan.

VII. 192.

Plut.

forte sacerdos Patavii tum operam augurio dabat: cum,
A. Gell. visis avibus nonnullis, vaticinantis in modum, prælium
Dio. committi confirmare præsentibus cæpit : idemque post
Jul. Obseq. paulo videre cedentes alios, alios urgentes, variamque

fortunam et instaurationem pugnæ : tandem exsiliens ex-
clamavit, .Vincis, Cæsar:' mirantibusque et fidem ad-
hibere contatis, demta de capite corona, Hanc,' inquit,

non ante resumam, quam certis nuntiis comprobata præ-
dictio testimonium præbuerit arti.' Et tam exacte re-
sponderunt omnia, ut non modo prælii tempus, sed omnem
vicissitudinem pugnandi, vaticinantis vocibus et motu
expressam fuisse constaret.

Cic. ad

1. Cognitam celeriter Pompeii cladem, nec enim ce-
lari res tanta poterat, passim trepidatio et fuga partium Liv. Epit.
excepit. Primi, nam et proxime aberant, rem didicere, Plut. Cat.
qui Dyrrhachii remanserant in prioribus castris. Quorum Plat. Cic.
et M. Cicero fuit, vir nihil minus quam ad bella natus; et Liv. Epit.
jam inde a principio Cæsaris causam, Pompeii consilia cx!:

Cic. Phil. damnando, neutris partibus utilis, et molestior quibus ac- Jl. 15. et ad

Att. xl. 4. cesserat. Nec enim abstinebat acerbis facetiis sensus

Plut. Cic. suos prodere, ' habere quem fugiat' dictitans, ' quem se- Macrob.

Sat, 11. 3. quatur non habere. Sed et cum ad Pompeium accederet, dicentibus sero eum venisse ;' • Nihil,' inquit,' paratum Att. vı11.7. video. Igitur neque usus eo Pompeius est, et aliquando Macrob. dixisse dicitur: Cupio ad hostes transeat Cicero, ut nos timeat.' Quo facilius, cum a Dyrrhachio Pompeius mo- Cic. ad

Fam.rx.18. veret, hic et relictus est, et mansit, præsertim cum accessisset corporis infirmitas.

2. Sed postquam ex prælio Pharsalico Labienus Dyr- Cic. de rhachium refugit, consiliumque vocavit Cato; diversæ Div. 1. 32.

Dio, XLII. præsentium sententiæ fuerunt. Multis adhuc bellum pla- Frontin. cebat, quia Labienus vera falsis miscendo, Cæsaris gravi Strat. 11. 7. vulnere fortunam partium æquatam fuisse confirmarat. Et conquirebantur alia inflandis animis. Superesse septem

et ad Att. XI. 4. Plut.