B. Afr. Plut. totidem afferentes consilia. Jubam alii ducem, alii CaAuct. de tonem optabant : quidam Uticensibus diffisi, quod ob beneficium legis Julia favere Cæsari credebantur, oppido se includere renuebant. Cato cum præfectis agere cœpit, 'persuaderent equitibus, uti valere jusso Juba Catoni se committerent Romano duci, atque Uticam ingrederentur, munitionibus tutam, et provisis in multos annos commeatibus.' Idem etiam senatores cum fletu et precibus postulabant. Dio. Plut. 48. Interea M. Rubrius, quem ad trecentos miserat Cato, rediit iratus, et multa de perfidia hominum et inconstantia querens. Redierunt et præfecti equitum cum ferocibus mandatis, nullam sibi societatem cum levibus et Punica perfidia infectis fore. Proinde qui sua opera uti cupiat, ejectis aut interfectis Uticensibus, in vacuum oppidum se accipiat.' Longissime hæc abibant a mente et moribus Catonis. Itaque leni responso dimisit præfectos, cum trecentis deliberaturum.' 49. At illi palam et audacius negabant contra Cæsarem bellaturos: et a quibusdam fiebat senatorum mentio, 'comprehendi eos et Cæsari dedi oportere, quo in reliquos fieret mitior.' Idcirco dimittendos ex tanto periculo videns, abeuntes jam equites consecutus, oravit, ut vel unam adhuc diem manerent, tutamque præstarent tot Romanis senatoribus fugam.' Persuasi sunt a Catone equites, et partim in portis oppidi, partim in arce custodia causa collocati, metum fecerunt trecentis, ne inconstantiæ suæ pœnæ reposcerentur. Idcirco miserunt ad Catonem, oratum, ad se veniret. Ille, delinitis sermone senatoribus, qui circumfusi negabant servatorem suum missuros in proditorum potestatem, solus ad eos profectus est. Illi veniam petierunt, quod æmulari Catonianam constantiam nequirent; agnoscere se quod proavum ipsius fama Plut. Cat. esset dicere solitum, non posse omnes esse Catones. Maj. Plut. Cat. Min. in animo esse, legatos mittendi ad Cæsarem, et ante omnia Catonis incolumitatem stipulandi: nec nisi hac impetrata arma posituros.' Ad ea subridens ille negavit sibi esse Appian. deprecatoribus opus, idque Cæsarem ipsum scire planissime. Sibi vero si consulant, se minime invito facturos.' 50. Inter hæc, audito venire cum omnibus copiis Cæ Plut. 6 Sibi sarem, 'vah!' inquit, tanquam adversum viros!' Jus- B. Afr. 51. Simul properavit ad equites, qui castra, quæ fe- Auct. de cerat ante oppidum Cato, eoque commigrare plebem Uticensium coëgerat, oppugnasse dicebantur; et inde Plut. repulsi irrupisse in oppidum, multisque interfectis, diripere domos. Ut igitur hos averteret a rapinis et cædibus, singulis sestertios centum dedit. Idem fecit et Auct. de B. Afr. Faustus Syllæ filius, dataque pecunia, cum his profectus Plut. est. Prædam tamen Uticensium repetiit a discedentibus Cato, incitato cursu assecutus: et cum auctoritate viri permoti primi ordines ablata restituissent, ceteri quoque projecerunt rapta, muti præ pudore, et dejectis in humum oculis. Tum Cato reversus in urbem oravit Uticenses, ne trecentis irati essent, sed communiter deprecarentur Cæsarem.' Hæc fatus administrationis rationes et reli- Dio. qua reddidit, obsignavitque pecuniam. Mox, profectus Appian. ad mare, postremum salutavit abeuntes. Plut. 52. Duobus persuadere non potuit ut a se discederent, filio suo, et Statilio cuidam. Statilius ad imitationem Catonis pectus obfirmaverat. Filius proficisci ad Cæ- Dio. sarem jussus, interrogavit patrem, Quin igitur idem et ipse faceret, si faciendum esse judicaret?' At ille, Dispar est utriusque nostrum ratio, fili. Me natum atque educatum in libertate, concessum a Diis immortalibus donum prodere nefas: tu deteriore republica genitus, non debes recusare conditionem temporum, in quæ incidisti.' Monuit tamen, ne capessere rempublicam vel- Plut. e Sestertios centum] Tres uncias nostrates argenti, grossum 1. Crev. let. Neque enim nunc eam administrari, ut dignum esset Catoniano nomine, posse: secus autem fieri turpe Auct, de esse.' Commendavit deinde eum L. Cæsari, quo usus B. Afr. Plut. pro quæstore fuerat: petentemque Lucium adjuvit in oratione componenda, qua Cæsarem exoraret: cum pro se quemquam rogare quicquam districtissime vetaret. Tantum solicitudinis laborisque et tædii vir iste sumendum putavit, ut aliis prodesset, dudum projecta vivendi cupiditate, et certa destinatione consciscendæ necis. 53. Ut tamen consilium tegeret, corporis curam adhibuit, lotusque cœnavit cum amicis et magistratibus Utica sedens: nam accubare post Pharsalicam pugnam desierat. Productæ quin etiam poculis et sermonibus sunt epulæ, multisque de rebus erudita et jucunda confabulatio fuit: donec prolapsus ad decretum illud Stoicorum Cato, solum bonum virum esse liberum,' cum opponente se Demetrio Peripateticæ sectæ philosopho tanta contentione vocis vultusque disputavit, ut facile propositum ejus adverteretur. Unde cum mostos sedere convivas videret, revolutus ad alios sermones eximere suspicionem conatus est. Deambulavit etiam a cœna, præfectisque vigiliarum imperavit quæ videbantur agenda: sed cubitum iturus arctius diutiusque in complexu filii et ceterorum hæsit. 54. Inde novus illis timor, ensemque supra cubile pendere solitum amoverunt. Cato cum libro Platonis qui Phædon inscribitur, cubiculuin ingressus, interrogat servum, quis gladium abstulisset?' Illo tacente, lectionem continuat: paulo post iterum requirit ensem, nec allato, librum pellegit. Tum singulos advocans servos, ensemque flagitans acriter, unum etiam percussit pugno, manumque cruentavit. Postremo filium et amicos accurrentes increpavit asperius, sibi nec deesse rationem moriendi si vellet, amoto gladio,' dictitans, neque vero putare ita excidisse mente, ut reciderit in filii tutelam.' Illi, luctu atque moerore propemodum exanimati, jubent afferri gladium. Quem ubi eduxit atque consideravit Cato, reposuit iterum, denuoque librum a capite ad calcem relegit ad lucernam: deinde securus obdormiit, ut stertentem perciperent qui excubabant pro foribus. 55. Sub mediam noctem Butam quendam accitum ad mare misit visum, anne jam solvissent omnes et medico præbuit obligandam manum, quæ ex ictu intumuerat. Id spem fecit reliquis, vivere eum constituisse. Sed falsi sunt. Cum enim reversus Buta solvisse omnes renuntiasset, excepto Crasso, et vehementem ventum incubuisse mari; sorte fugientium indoluit, remisitque eundem, ut, si quis forte alicujus opis indigus remansisset, id ad se referretur. Ubi ille altum in portu silentium esse nuntiavit, janua claudi jussa, tanquam dormiturus in lectulum se reposuit. Sed statim arreptum mucronem infixit corpori: Dio. neque exanimatus, quia manus inflammata fuerat ad feri- Appian. endum infirmior, decidit cubili, strepituque edito, excivit Liv. Epit. solicitudinem suorum. Irrumpunt in cubiculum filius, et cum Demetrio Stoicus Apollonides. Medicus intestina videns illæsa, reponere in ventrem, atque consuere vulnus cœpit. Ille, passus donec discederent, manum injecit vulneri, dilaniatoque, et sparsis intestinis, qua cœperat via servitutem exivit. Flor. IV. 2. Plut. 56. Decessit Cato anno ætatis undequinquagesimo. Appian. Magni utique vir invictique animi, et indomitæ nec licen- et Dio. tiosæ libertatis, sed legum et æqui observantissimus : cujus etiam laudandus exitus foret, si cuiquam ullo casu vitæ necisque suæ potestatem concessisset Deus. Nunc in re vetita saltem hanc abstulerit præ aliis similibus commendationem, ut ex toto desperatorum agmine nemo videatur insanisse speciosius. II. 330. 57. Sed neque in vita ejus quicquam rectius carpitur, Plut. quam quod uxorem Marciam velut usurariam concessit Appian. Q. Hortensio, cum tres ei liberos peperisset, atque eo Lucan. quoque tempore gestaret uterum. Id ejus factum quan- Strabo, quam Philippo Marcia patri probatum, et exemplo So- xI. p. 515. cratis atque veteri Romanorum consuetudine defensum, Apol. c. 39. non immerito reprehendit Cæsar, falsam tamen causam Strab. Plut. hostiliter affingens, uxorem juvenculam ideo dedisse d Veteri Romanorum consuetudine] Hoc quidem ita scribit gravis cum primis auctor Strabo, sed solus: cui in re tam abhor Delph. et Var. Clas. d rente a severitate Romani moris Livius. Plut.Tertul. 15 P Auct. de B. Afr. Appian. Dio. Auct. de B. Afr. Plut. Cæs.et Cat. utendam Hortensio, ut pro paupere divitem reciperet.' Nam hæres instituta ab Hortensio, post illius fata domum Catonis redierat. 58. Palam facta morte Catonis, Uticenses, licet ob partium studium oderant, tamen propter singularem integritatem, servatamque haud semel Uticam, et magnis operibus permunitam, publice sepeliverunt, cum multis magnisque laudibus omnium: ne metu quidem impediente officium, quod jam haud procul copiæ Cæsaris aberant. Tumulus ei mediocris positus est juxta mare, cum statua ejus gladium tenente. Ipse ab hoc eventu cognomine Uticensis a paris constantiæ gloriæque proavo distinguitur. Post mortem Catonis L. Cæsar in concione populi Uticensis suadet ut portæ aperiantur. Se profecturum ad Cæsarem imperatorem, cujus in clementia spem magnam habeat.' 59. Interim Cæsar, cognito Catonem, dimissis ceteris, Utica cum filio substitisse, non expediebat consilium viri. Dein audita ejus morte dixisse dicitur,' Invideo tibi morCic. ad tem hanc, Cato, quando tu mihi servati tui famam inviAtt. x. 4. disti.' Tulit tamen civiliter postea celebrari a Cicerone Catonem, libro qui laus M. Catonis' inscribitur. Neque aliud, nisi tanquam apud judices respondit, duobus editis Anticatonibus. et 5. A. Gell. XIII. 18. Dio. Tac. Ann. Cæs. c. 56. Auct. de B. Afr. Plut. Cat. Auct. de B. Afr. 10 60. Receptis interim obiter Usceta et Adrumeto urbibus, vitaque Q. Ligario et C. Considio filio concessa, Uticam pergit, quæ jam a Messalla custodiis ad portas oppositis tenebatur. Obvius ibi L. Cæsar se demisit ad victoris genua, vitamque duntaxat deprecatus, in præsentia quidem obtinuit: eademque venia Cæcinæ, C. Ateio, P. Atrio, L. Cellæ patri et filio, M. Eppio, M. Aquinio, Catonisque et Damasippi liberis data: itemque Statilio, qui Catonis exitum imitaturus a philosophis prohibitus fuerat. Uticensibus pro studio erga se gratias egit. Trecentos gravi et longa oratione incusatos, bis millies sestertio mulctavit, quam summam sex pensionibus populo e 9 Deerat in edd. ante Crev. Tò que. 10 Q. pro C. reposuit Crev. ex Auct. de B. Afr. e Bis millies sestertio] Marcis argenti nostratibus 781250. Crev. |