rum decepimus invicem, deceptique fumus. illi, quo bellum vobis facerem, imperium accepiffe putarunt; ego, ne ab aliquo violentiore ingenio invaderetur, occupandum cenfui, gravior fic futurus auctor pacis, quam fi de inferiore loco conarer. Ceterum neque illorum ardor adducere me potuit, ut vobifcum decertandum arbitrarer; neque illis ad quietis ftudium inclinandis mea monita fuffecerunt.

XXXVII. Idcirco, quia jam ultro pacis laudatorem homines efferati fufpectabant, & oderant, abjecta fpe plura perficiendi, ut me faltem meofque fervarem, cum parte clientium & amicorum huc veni: alios reliqui in caftris, quia neque dum illis excedere maturum erat, & mihi opportunum, habere, qui, quid ibi rerum agatur, nuntient, &, ubi tempus aderit, confilium, quod in redintegrata amicitia pro munere vobis offero, juvent.

XXXVIII. Maximi opprimendi exercitus occafio adeft, Q. Capio, fed cito difparitura, nifi confeftim injeceris manum. fi me fequeris itineris optimum ducem, Veftinorum Marforumque in propinquo copia, dum fine imperatore, fine certo imperio trepidant, deleri nullo negotio poffunt. Neque dolum timueris, nemo feque & liberos tradit in eorum, quos læfurus venerit, manus. Id minime negaverim, fuiffe tempus, quo fuerim vobis iratior; fed ita ut in civilibus diffenfionibus folet. Vim certe & arma quam non probaverim, & mei familiares intime fciunt ; ipfo rerum teftimonio fatis oftendi poteft.

&

XXXIX. Cum a M. Drufo ad leges perferendas in urbem effemus vocati, civefque mei fpe atque animis mirifice incaluif sent, non fubduxi me quærentibus ducem, hoc animo, ut, quantum fieri fine certamine poffet, per me potiffimam gereretur; fi bonis artibus profectum nihil effet, impedirem meos, ne nimia cupiditate atque indignatione ad fcelefla confilia prolaberentur.

XL. Nihil enim fane mediocre decretum in concilio fuerat; lectumque agmen virorum pugiones fub tunicis detulerat, ut, quod aliter nequiret obtineri, vi confequerentur. Sed ego tantum ab hoc propofito abhorrui, ut, cum bona quadam fortuna Cn. Dɔmitius nobis occurriffet, levem occafionem nactus, mitigaverim

§ XXXVIII. Orof. 5, 18. Appian.

popularium animos; & unde cum atrociffimis minis exierant, & placatos jam quietofque reducerem.

XLI. Semper enim in caufa præfenti hic mihi animus fuit, ut nec indignos eo, quod oftendebatur, beneficio nos crederem ; nec defugerem quidquam laboris, aut fumtus, dum eo volente populo Romano potiremur: cum invito ludlari, neque fœderibus convenire, quæ vobifcum icimus, neque virium noftrarum effe arbitrarer. Sed hæc ita effe aliquando per otium cognofces. in prafentia non poftulo, ut verbis meis, fed, in quo plus eft fidei, ut fatis credas.

XLII. Utra cum parte fentiam, faveant modo cœptis Dii, claro documento futura lux aperiet. nec aliud a te aut fenatu præmium pacifcor, quam quod poft navatam operam ftudium meum mereri videbitur, Id modo dicam : quoties memoria repeto, quam fueritis femper in munerando largi, conftans animum fubit cogitatio, fore, ut jus Romanæ civitatis, & quidquid noftri armati poftulant, certius meo, quam illorum confilio, & in his, quam in prioribus caftris, confequi detur.

XLIII. Ad hæc Cæpio, tum defiderio rei gerendæ ac cenfus, tum fidem hominis, tantis, ut putabat, pignoribus obftrictam, nihil fufpectans, Non errafti, inquit, Q. Pom padi, fi certius affequendis, quæ cupias, in benevolentia populi Romani, quam in armis tuorum, effe præfidium reris. Multa ille fape, non Italicis modo fociis, fed & barbararum gentium rogatus dedit; coaftus nihil cuiquam. Tu modo, ut promiffa præftes, difpicito: de ceteris meam effe præcipuam curam,volo. nec meritis tuis inferior aut apud me, aut apud fenatum populumque Romanum, erit gratia.

XLIV. Multa deinde fcifcitantem, an citra periculum fufcipi talis expeditio poffet? fine cura effe Pompædius jubet. duo in hac deliberatione fpectanda Cæpioni, & quantum fidei talia indicantis, & quantum peritia credere debeat. Fidei fe exiftimare dediffe maxima omnium, quæ dari poffint, pignora: neque recufare, fi fallat, quin acerbissimis exemplis ipfe liberique plectantur. Quantum ad alterum pertineat, eum fe locum femper T. Liv. Vol. IX.

C

& inter fuos, & apud Romanos imperatores tenuiffe, ut de eo dubitaturum putet neminem.

XLV. Se, cum paucis confciis exiffet e vallo, dediffe operam, ut tarde cognofceret exercitus, profectum imperatorem effe: nedum, ut quorfum, aut cujus negotii gratia exiret, quifquam noffet, nifi quem hæc fcire intereffet. Hæc non modo credebat incautus juvenis, fed etiam, poftquam vocari concilium e veftigio juffiffet, contra dubitantes tuebatur. Nec enim deerant, qui cavendam hominis aftutiam, nec, nifi explorato, quoquam proficifcendum dicerent.

XLVI. Ceterum quia major poteftas penes Cæpionem erat; fimul metuentibus, qui refiftebant, ne favere fociis viderentur; fignis temere motis, qua Pompædius ad fuorum caftra præibat, exercitus rapitur. Ne id quidem cu ratum, ut affervaretur ille, aut taciti faltem cuftodes adderentur. Ut ventum ad locum infidiarum fuit, Q. Pompædius in tumulum quendam præcurrit, quafi dubitans, an inde confpici hoftes poffent.

XLVII. Ibi fublato, quod convenerat, figno, coortæ infidiæ Romanos, priufquam expedire arma poffent, turbant, trucidant: cadit ipfe Cæpio, præterea militum ingens numerus. quod ex clade fuperfuit, alio fenatus decreto parere C. Mario juffum eft. Cum ita post Drufum fax alte ra belli focialis exftincta in Cæpione effet; non ideo excitatum ab his incendium conquievit. adeo facilius eft humanis ingeniis mifcere compofita, quam turbatis mederi. Quamquam variis Italiæ regionibus certabatur, acerrimus tamen circa Campaniam Mars erat, ubi Samnites, C. Papio Mutilo duce, Acerras gravi obfidione premebant.

XLVIII. Eo cum L. Julius Cæfar conful cum fuis legionibus, auxiliariumque Gallorum millibus decem, & Numidico Mauroque equitatu occurriffet; Papius Oxyntam, Jugurthæ filium, qui habitus Venufiæ in custodia fuerat, in caftra arceffit, cultuque regio exornatum popularibus

§ XLVII. Eutrop. Appian. Diodor. ap. Vales.

oftentat. ex eo crebra earum gentium, tanquam ad fuum. regem, transfugia fiebant: donec fatigatus quotidianæ perfidiæ exemplis conful, ceteros omnes in Africam remifit.

XLIX. At Papio tantum animorum fupererat, ut, contemtim ad caftra hoftium ductis copiis, cum nemo contra egrederetur, cohortatus fuos, vallum inciperet vellere. Romanus confilio, non metu, quieverat : & intentus in occafionem, ubi, quo voluerat, progreffum hoftem videt; præparatis omnibus, averfa caftrorum porta circummittit equitatum, ipfe cum cohortibus eruptionem validam facit, & Samnitem, nihil a tergo hoftile metuentem, cum in fe totum convertiffet, cædendum equitibus fuis præbet.

L. Tanta trepidatio & cædes fuit, ut, quamquam propinquo in caftra receptu, fex tamen hoftium millia caderent. Inde conful, credo, quia neque ad caftra Samnitium oppugnanda fatis virium erat; & Acerras adverfus longiorem obfidionem firmaverat, ne annonam oppidanorum confumeret, exercitum abduxit. Hujus victoriæ tanta fuit lætitia, ut conful ab exercitu Imperator appellaretur; Romæ quoque, pofitis fagis, fenatus ad veftitum rediret.

LI. Ne tamen eo minus varia belli fortuna effet, fernia colonia cum M. Marcello in poteftatem Samnitium venit. fic quidem Livianæ reliquiæ. Sed Orofius aliter tradit: Sullam cum viginti quatuor cohortibus Æferniam miffum, maximo bello, & plurima cæde hoftium, urbem fociofque fervaviffe. Sane, fi, quid fcriptum a Livio fuerit, liqueret, ab auctoritate tanti viri difficulter recederem: nunc, quando non eadem negligentibus excerptis fides eft, rem cogimur in medio relinquere.

LII. Neque enim aptiffimum effet putare, Sullanam expeditionem non juftam falutem ferniæ, fed aliquod ad tempus levamentum attuliffe. quis enim fervatos effe dicat credatve, quorum ad aliquot forte dies, certe non ultra unum aut alterum menfem, dilata deditio effet? Sed

S L. Orof. 5, 18. Liv. Epit.

apud hoc genus fcriptores tam crebrà eft hujufmodi hallucinatio, ut cautiffimi quique lectores vix effugiant, quin fubinde offendere & adhærefcere cogantur: neque fe poffint, nifi aliunde forte fublevati, de confufa & temeraria rerum, interdum & pugnante fecum congerie, extricare.

LIII. Iftis quidem temporibus fernios duplici foffa, valloque circumdatos, frumento adefo, quod ex agris in oppidum comportatum fuerat, ad extremum periculi veniffe certum eft. Unde mihi probabilis conjectura oritur, propter inopiam commeatuum, paulo poft cum M. Marcello deditam, atque inde cognomen Æfernini huic inditum effe: cum jam non ex bonis tantum rebus, fed etiam ex adverfis, inciperent imponi; quemadmodum aliquanto` poftea M. Antonius, oræ maritimæ diffolutiffimus curator, cognomentum Cretici tulit.

LIV. Hanc deinde receptam a confule Sulla urbem exiftimo. fane in poteftate Italorum fuiffe, indubitabili argumento eft, quod eo bello fic eft afflicta, ut jam ætate Strabonis inter urbes numerari defierit. Neque vero L. Sullam multa bello Marfico, priufquam conful fieret, fortiter feliciterque geffiffe ignoramus. fed hoc quidem univerfe traditur: quid autem figillatim unoquoque loco ac tempore fecerit, nec referunt, qui fuperfunt; nec fuperfunt, qui retulerunt.

LV. Ab eadem caufa cetera quoque ejus belli latent, aut ex tortuofis obfcurifque involucris vix eruuntur. Et hæc quidem difficultas quanto plus infructuofi laboris mihi peperit, tanto magis, ut fperamus, apud æquum lectorem proficiet ad veniam, fi forte exfpectatio ejus, magnarum quandoque rerum initiis excitata, deficiente materia fubito deftituitur. Nam in opere veritatem profeffo cum fingere alienum & puditum fit; nifi quod antiquitus traditum reperiam, quod afferam, non habeo: neque raro contingit, ut aliquam hiftoriæ partem luculenter alicubi

S LIV. Pedian. in Verr. 3. Strab. 1. 5. Diodor. ap. Vales. Plut. in Sull. c. 8. Eutrop.