Immagini della pagina
PDF
ePub

sides provinciarum exercitus alere; tributo sumptus suppeditari; civium ipsum tributum conferentium numerum tantis exerci- 8 tuum stragibus et ad Trasumennum lacum et ad Cannas imminutum; qui superessent pauci, si multiplici gravarentur stipendio, alia perituros peste. Itaque nisi fide staret res publica, 9 opibus non staturam. Prodeundum in contionem Fulvio prae- 10 tori esse, indicandas populo publicas necessitates cohortandosque, qui redempturis auxissent patrimonia, ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus commodarent conducerentque ea lege 11 praebenda, quae ad exercitum Hispaniensem opus essent, ut, cum pecunia in aerario esset, iis primis solveretur.

Haec praetor in contione edixit diemque statuit, quo ve- 12 stimenta ac frumentum Hispaniensi exercitui praebenda, quaeque alia opus essent navalibus sociis, esset locaturus.

Ubi ea dies venit, ad conducendum tres societates aderant 49 hominum undeviginti, quorum duo postulata fuere: unum, ut 2 militia vacarent, dum in eo publico essent, alterum, ut, quae

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

sump

tributo] Vgl. Kap. 31, 1. tus supp.] würden die Bedürfnisse bestritten.

8. multiplici] da für das J. 215 ein duplex tributum eingezogen wurde. stipendio] bloß anderer Ausdruck zur Abwechslung statt tributo. alia per. peste] indem sie Mangel leiden müßten und dadurch ihre Gesundheit geschädigt würde.

9. nisi fide staret etc.] wenn der Staat nicht durch Kredit sich behaupte, so werde er sich durch seine disponiblen Mittel (d. h. das in der Staatskasse vorhandene Geld) nicht erhalten können.

10. praetori] der Stadtprätor, da die Konsuln von Rom entfernt

waren.

necessitates] die Bedürfnisse, namentlich an Geld und Getreide.

redempt.] von redemptura, Pacht, Übernahme von Lieferungen an den Staat, welche aus der Staatskasse bezahlt wurden, wobei einzelne Familien sich bereichert hatten.

Livius Buch XXIII. 2. Aufl.

[blocks in formation]

12. diem] maskulin, wie 24, 27, 1 statutus est comitiis dies.

locaturus] zur öffentlichen Konkurrenz ausbieten, um es dem am wenigsten Fordernden zuzuschlagen.

49. 1. societates] die erste Erwähnung dieser in späterer Zeit sehr einflußreichen Finanzkonsortien. Sie bildeten sich, weil das Vermögen einzelner zu so großen Unternehmungen nicht ausreichte.

2. ut militia vacarent] weil sie schon auf andere Weise im Dienste des Staates (vgl. in eo publico) standen und durch den Kriegsdienst gehindert worden wären, den eingegangenen Verpflichtungen nachzukommen.

7

in naves imposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico 3 periculo essent. Utroque impetrato conduxerunt, privataque pecunia res publica administrata est; ii mores eaque caritas 4 patriae per omnes ordines velut tenore uno pertinebat. Quemadmodum conducta omnia magno animo sunt, sic summa fide praebita, nec quicquam parcius in Hispaniam exercitui et sociis navalibus missum, quam si ex opulento aerario, ut quondam, alerentur.

5 Cum hi commeatus venerunt, Iliturgi oppidum ab Hasdrubale ac Magone et Hannibale Bomilcaris filio ob defectio6 nem ad Romanos oppugnabatur. Inter haec trina castra hostium Scipiones cum in urbem sociorum magno certamine ac strage obsistentium pervenissent, frumentum, cuius inopia erat, ad7 vexerunt, cohortatique oppidanos, ut eodem animo moenia tutarentur, quo pro se pugnantem Romanum exercitum vidissent, ad castra maxima oppugnanda, quibus Hasdrubal praeerat, du8 cunt. Eodem et duo duces et duo exercitus Carthaginiensium, ibi rem summam agi cernentes, convenerunt.

9 Itaque eruptione e castris pugnatum est. Sexaginta hostium milia eo die in pugna fuerunt, sedecim circa ab Romanis. 10 Tamen adeo haud dubia victoria fuit, ut plures numero, quam 11 ipsi erant, Romani hostium occiderint, ceperint amplius tria milia hominum, paulo minus mille equorum, undesexaginta militaria signa, septem elephantos, quinque in proelio occisis, trinisque eo die castris potiti sint.

ab hostium. . . essent] gegenüber der Gewalt der Feinde und Stürme zu öffentlicher Gefahr gereiche, auf Rechnung des Staates zu stehen komme, d. h. ein durch Feinde oder durch einen Sturm veranlaßter Verlust sollte dem Staate zur Last fallen. Mit dieser Bestimmung wurde später Mißbrauch getrieben, indem man Schiffbrüche erlog oder mangelhaft befrachtete Schiffe untergehen ließ und hohen Schadenersatz forderte (25, 3, 11).

3. res p. administrata est] der Staat wurde bedient, die Bedürfnisse des Staates wurden bestritten.

ordines] die Klassen, Stände der Bürger. tenore] Zug, Reihe.

4. summa fide] Dieses Lob gilt vorab den Rittern; später schildert Livius selbst die Habsucht und Schlechtigkeit eines Teiles der Publicani (vgl 25, 3, 9).

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

Iliturgi obsidione liberato ad Intibili oppugnandum Punici 12 exercitus traducti, suppletis copiis ex provincia, ut quae maxime omnium, belli avida, modo praeda aut merces esset, et tum iuventute abundante. Iterum signis collatis eadem fortuna 13 utriusque partis pugnatum. Supra tredecim milia hostium caesa, supra duo capta cum signis duobus et quadraginta et novem elephantis. Tum vero omnes prope Hispaniae populi ad Ro- 14 manos defecerunt, multoque maiores ea aestate in Hispania quam in Italia res gestae.

12. Intibili] Eine Stadt dieses Namens lag an der Meeresküste südlich der Ebromündung; diese ist jedoch hier kaum gemeint.

ut quae maxime omnium],,überaus", ein verkürzter Vergleichungs

satz: 5, 25, 9 grata ea res ut quae maxime senatui umquam fuit; 7,33,5 proelium, ut quod maxime umquam, pari spe utrimque commissum est.

13. signis collatis] Kap. 40, 9. 14. defecerunt] Vgl. Kap. 27, 9.

PERIOCHA LIBRI XXIII.

Campani ad Hannibalem defecerunt. Nuntius Cannensis victoriae Mago Carthaginem missus anulos aureos corporibus occisorum detractos in vestibulo curiae effudit, quos excessisse modii mensuram traditur. Post quem nuntium Hanno, vir ex 5 Poenis nobilibus, suadebat senatui Carthaginiensium, ut pacem a populo Romano peterent; nec tenuit obstrepente Barcina factione. Claudius Marcellus praetor ad Nolam, eruptione adversus Hannibalem ex oppido facta, prospere pugnavit. Casilinum a Poenis obsessum ita fame vexatum est, ut lora et pelles 10 scutis detractas et mures inclusi essent. Nucibus per Volturnum amnem a Romanis missis vixerunt. Senatus ex equestri ordine hominibus CXCVII suppletus est L. Postumius praetor a Gallis cum exercitu caesus est. Cn. et P. Scipiones in Hispania Hasdrubalem vicerunt et Hispaniam suam fecerunt. Reli15 quiae Cannensis exercitus in Siciliam relegatae sunt, ne decederent inde nisi finito bello. Sempronius Gracchus consul Campanos cecidit. Claudius Marcellus praetor Hannibalis exercitum ad Nolam proelio fudit et vicit, primusque tot cladibus fessis Romanis meliorem spem belli dedit. Inter Philippum 20 Macedoniae regem et Hannibalem societas iuncta est. Praeterea in Hispania feliciter a Publio et Gnaco Scipionibus, in Sardinia a T. Manlio praetore adversus Poenos res gestas continet, a quibus Hasdrubal dux et Mago et Hanno capti. Exercitus Hannibalis per hiberna ita luxuriatus est, ut corporis animique 25 viribus enervaretur.

Anhang.

C Cod. Colbertinus; Gron. Joh. Fr. Gronov; Hss. = Handschriften; M Cod. Mediceus; Mg. Madvig, Ltb. = Luterbacher, P Cod. Puteaneus, WA. Ed. von Wölfflin.

=

=

1, 1 Hannibal Valla, Hss. haec hannibal. Mit inter haec, wie Weißenborn vermutete, verbindet Livius sonst keine zweite Zeitbestimmung (post Cann. pugnam): 1, 29, 1; 2, 24, 1; 24, 26, 12; 26, 18, 1; 30, 3, 4 u. 28, 1; doch vgl. Tac. ann. 15, 24 inter quae veris principio. Ein Stadtname (Gron. Aecis) darf aus haec nicht wohl hergestellt werden, da der Abl. absol. hier nur etwas bereits Erwähntes zusammenfassen kann und Zonaras auch keinen Anhaltspunkt gewährt.

1, 1 binis castris Romanorum captis ac direptis Ltb.; P capta ac

direpta.

1, 2 Compsiorum Ltb.; P1 mopsiorum, P compsinorum.

1, 3 Compsii Ltb.; P compsam; Gron. Mopsiani.

4, 5 plebis Ltb.; P plebeis; Ausgaben plebei.

5, 5 quod desit Riemann; P quod est, jüng. Hss. quod deest.

5, 9 civitatem] Die Annahme Mommsens, daß die 1600 Reiter von Capua 340 v. Chr. das volle römische Bürgerrecht erhalten hätten (Staatsrecht III, S. 574 u. 576), ist unhaltbar. Bürger, die nicht zu einer Tribus gehören, sind keine Vollbürger, und die Meinung, daß Kap. 31, 10 treue Vollbürger zu Halbbürgern gemacht werden, ist nicht verständlich. 5, 13 quas F. Fügner; Hss. quos.

6, 5 vicit jüng. Hss.; P uincit.
6, 8 id ponere Ltb.; P ponere.
7, 2 equitibus Ltb.; P1 captiuis.
7, 3 alia jüng. Hss.; P illa.

7, 7 occulte jüng. Hss.; P occulta.

7, 10 privato Gron.; P priuatim. Frgm. 1. 13 privato nos tenuissemus. 7, 10 inambulabat C; P inambulabit, jüng. Hss. inambulavit.

7, 11 ut ipse P. Gruter et ipse.

8, 3 ab Decii H. J. Müller; P1 aisdeci; jüng. Hss. a Deci.

8, 9 gratia futuri nach einer Vermutung von Luchs; Hss. gratia. 9, 3 Hannibali zugesetzt von Ltb., weil in eum die vorhergehende Nennung Hannibals erfordert.

9, 7 ab aliis Mayerhöfer; P alis, gew. alia, welches eher Hilfsmittel anderer Art" bezeichnen würde.

10, 2 pollicitus est Weißenborn; P pollicitus.

10, 9 vociferanti jüng. Hss.; P uociferante.

11, 9 quinquaginta milia jüng. Hss.; Pī; Ausgaben quinquaginta. 12, 1 tris Ltb.; P1 dimidium superpatris; Mg. supra tris.

12, 2 equites Ltb.; P C equitum, jüng. Hss. equitem, welches wegen des nachfolgenden atque eorum ipsorum primos nicht richtig zu sein scheint.

12, 10 respondeam P2; P1 respondead. Mg. respondeo.

12, 11 sunt P; C. L. Bauer sint.

« IndietroContinua »