Anni u. c. 644 645 646 647 648 649 Anni a. Chr. n. c. 36. 110 Albinus cos. bello segniter gesto Romam redit, exercitum 3. 38. c. 37, 1-2. Albinus adhuc ex superiore anno cos. in Africam profi- Romae rogatione Mamilia asperrima quaestio in Iugurthae Q. Caec. Metellus interea cos. factus bellum cum Iug. pru- Metello imperium in sequentem annum prorogatur. c. 62, 10. Vagae praesidium Romanum per perfidiam oppidanorum trucidatur. c. 66-69. Metellus per Bomilcarem et Nabdalsam Iugurthae insidias frustra tendit. c. 70-72. Marius, iam dudum consulatus cupidine agitatus (c. 63—65.), et media fere aestate a Metello Romam dimissus consul creatur. c. 73. Iugurtha iterum a Metello vincitur; Thala urbs capitur. c. 74. 75. 76. Iugurtha Bocchum socium sibi adiungit. c. 80. 81. Metellus, cognito Marium sibi successorem datum, rem lente gerit. c. 82. 83. 107 Marius cos., strenue omnibus ad bellum paratis, Iugurthae acriter instat, c. 84. 86-89, 3; Capsam capit, c. 89, 4. 90. 91; castellum munitissimum fortuna adiutus expugnat. c. 92–94. Sulla quaestor in castra venit. c. 95. Iugurtha et Bocchus aestate iam exacta duobus gravibus proeliis deinceps funduntur. c. 97-101. Vergente anno Bocchus pacis cupidum se ostendit. c. 102. 106 Dum proximo anno multum ultro citroque transigitur, Sulla in eo negotio summam prudentiam, calliditatem, audaciam ostendit. c. 103-113. Iugurtha a Boccho proditus Sullae traditur. c. 113, 5. 105 Marius et reliquam praeterlapsi et maximam huius anni partem rerum componendarum caussa in Africa re manet. 650 Marius absens iterum cos. fit. c. 114, 3. 104 Kal. Ian. Marius triumphat. ib. IUGURTHA. I. Falso queritur de natura sua genus humanum, quod imbe2 cilla atque aevi brevis forte potius quam virtute regatur. Nam contra reputando neque maius aliud neque praestabilius invenias, magisque naturae industriam hominum quam vim aut tempus deesse. 3 Sed dux atque imperator vitae mortalium animus est. Qui ubi ad gloriam virtutis via grassatur, abunde pollens potensque et clarus est, neque fortuna eget; quippe quae probitatem, industriam alias4 que artis bonas neque dare neque eripere cuiquam potest; sin captus pravis cupidinibus ad inertiam et voluptates corporis pessumdatus est perniciosa lubidine paulisper usus, ubi per socordiam vires, I. 1. aevi] Aevo designatur temporis spatium, quod quis vita explevit. forte potius quam virtute] Fors quum in iis cernatur, quae sine lege ac consilio fiunt, forte comprehenduntur res improvisae nec in hominum voluntate positae, quae extrinsecus obtrusae impediunt, quominus ea lege vivant, quam optimam ducunt. Virtus autem ratio est perfecta eaque libera nec aliunde pendens vitae moderatrix. 2. contra] i. e. ex contrario. reputando] Querela illa de natura humana quum a levitate iudicii proficiscatur, reputando significat mentis acie intendenda. 3. dux atque imperator] Imago petita a re militari. Graviores autem imperatoris quam ducis sunt partes, quorum hic viam modo praeit, ille summus omnium rerum arbiter est; unde plenior notio per atque annectitur. tempus, ingenium diffluxere, naturae infirmitas accusatur; suam quisque culpam auctores ad negotia transferunt. Quod si hominibus 5 bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura multumque etiam periculosa petunt, neque regerentur magis quam regerent casus, et eo magnitudinis procederent, uti pro mortalibus gloria aeterni fierent. II. Nam uti genus hominum compositum ex corpore et anima est, ita res cunctae studiaque omnia nostra corporis alia, alia animi naturam sequuntur. Igitur praeclara facies, magnae divitiae, ad hoc 2 vis corporis et alia omnia huiuscemodi brevi dilabuntur; at ingeni egregia facinora sicut anima immortalia sunt. Postremo corporis 3 et fortunae bonorum ut initium, sic finis est, omniaque orta occi - quam perniciosa lubidine paulisper usus est, ad inertiam pessumdatus est. diffluxere] i. e. dissoluta et distracta quasi ad nihilum reciderunt. auctores] Quo magis ipsorum hominum culpa pateret, Sallustius liberiore modo auctores, quod subiectum est, apposito vocabulo quisque, unde accusativus pendet, postposuit. Sensus est: auctores culpae, quae cuiusque propria est, eam ad negotia (i. e. ad res externas) transferunt. 5. bonarum rerum] Intelliguntur eae, quae virtuti (cf. §. 3.) conveniunt. aliena] Sunt ea, quae fortunae debentur, neque ad veram animi naturam pertinent. multum] Adverbium hoc de tempore dictum significat saepe, de modo valde. regerentur] sc. casibus; v. ad Cat. 51, 38. Cic. Epp. ad Famm. IX, 26, 6. Habeo, non habeor a Laide. pro mortalibus] i. e. ex mort.; cf. Iug. 53, 8. Pro metu repente gaudium exortum. Liv. III, 71, 7. Quem pro domino iudicem fecerint. II. 1. genus hominum] Germanice hoc reddendum est der Mensch, quippe quo omnes homines in unam notionem comprehenduntur. anima] v. ad Cat. 2, 8. naturam sequuntur] i. e. secundum corporis vel animi naturam comparata sunt. 3. postremo] v. ad Cat. 14, 3. incorruptus] i. e. corruptioni sive interitui non obnoxius, qui corrumpi non potest. Ita Iug. 43, 5. invictus dicitur, qui vinci nequit; 76, 1. infectum positum de eo, quod perfici non potest; 91, 7. coercitum, quod coerceri potest. agit] In agendo simul in est et movendi et dirigendi et constituendi notio. habet] Praegnanti sensu est in potestate habet; cf. Hist. Fr. III, 81, 6. Vos singulis habendos praebetis. 4. corporis gaudiis] Gaudium quum proprie animi sit, insolenter Sall. corporis gaudia dixit de iis voluptatibus, quae non ex animo repetitae, sed corpore effectae etiam percipiuntur corpore. ceterum] v. ad Cat. 51, 26. incultu] i. e. neglecta cultura; cf. Liv. XLII, 12, 7. Suos honores desertos per incultum ac neglegentiam. artes animi] Germanice reddas: geistige Leistungen. III. 1. magistratus et imperia] Illo vocabulo summa munera civilia, hoc militaria significantur. postremo] v. ad Cat. 14, 3. dunt et aucta senescunt; animus incorruptus, aeternus, rector hu4 mani generis, agit atque habet cuncta, neque ipse habetur. Quo magis pravitas eorum admiranda est, qui dediti corporis gaudiis per luxum atque ignaviam aetatem agunt, ceterum ingenium, quo neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, incultu atque socordia torpescere sinunt, quum praesertim tam multae variaeque sint artes animi, quibus summa claritudo paratur. III. Verum ex his magistratus et imperia, postremo omnis. cura rerum publicarum minume mihi hac tempestate cupiunda videntur, quoniam neque virtuti honos datur, neque illi, quibus per frau2 dem vis fuit, utique tuti aut eo magis honesti sunt. Nam vi quidem regere patriam aut parentes, quamquam et possis et delicta corri cura rerum publicarum] Germanice est: Interesse u. Theilnahme an der Politik. cupiunda] v. ad Cat. 10, 2. Ceterum hoc verbum per zeugma ad tria substantiva praegressa refertur; cura enim non tam non cupiunda, quam non suscipienda est. hac tempestate] Quum Sallustius primis post Caesaris mortem annis scripserit, intelligitur illud tempus turbarum plenissimum et armis civilibus cruentum, quo tum contra Caesaris interfectores a triumviris, tum inter hos ipsos de summa rerum certabatur. honos] Non per se valet magistratum, sed in universum capiendum de dignitate, quae egregiis viris vel muneribus gerendis vel republica strenue iuvanda additur; cf. Cat. 35, 3. Quod non dignos homines honore honestatos videbam. Iug. 31, 1. Innocentiae plus periculi quam honoris est. Cic. Brut. 81, 281. Quum honos sit praemium virtutis iudicio studioque civium delatum ad aliquem, qui eum sententiis, qui suffragiis adeptus est, is mihi et honestus et honoratus videtur. vis fuit] Quemadmodum virtuti, i. e. probis (v. ad Hist. Fr. III, 81, 20.), opponuntur illi, qui per fraudem nituntur, ita honori, i. e. legitimo virtutis praemio, opponitur vis, i. e. summum civitatis arbitrium, et quidem malis artibus et contra leges partum armisque sustentatum; cf. Hist. Fr. III, 81, 5. Omnes alii vim cunctam et imperia sua in vos convortere. Tacit. Hist. IV, 39, 2. Vis penes Mucianum fuit. Sine invidia vox de potentia armis nitente legitur Iug. 24, 8. utique] i. e. prorsus, ab omni parte. eo magis honesti] Sensus est: qui vim habeant in civitate, propterea non magis esse honoratos. 2. Nam vi quidem etc.] Haec per chiasmum ita pertinent ad antecedentia, ut explicent, cur vis non tutos aut honestos faciat; sequentia dementiae est) spevero (frustra ctant ad superiora illa neque virtuti honos datur. patriam aut parentes] Patria est urbs ipsa cum civibus Romanis; parentes sunt provinciales imperio Romano subiecti; cf. Iug. 102, 7. delicta] Intelliguntur mala et peccata cujusvis generis, quibus civitas laborat. Delicta corrigere igitur vernaculâ significat Uebelstände abstellen. gas, tamen importunum est, quum praesertim omnes rerum mutationes caedem, fugam aliaque hostilia portendant; frustra autem niti 3 neque aliud se fatigando nisi odium quaerere extremae dementiae est; nisi forte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet potentiae 4 paucorum decus atque libertatem suam gratificari. IV. Ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, imprimis magno usui est memoria rerum gestarum. Cuius de virtute 2 quia multi dixere, praetereundum puto, simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere. Atque ego 3 credo fore, qui, quia decrevi procul a republica aetatem agere, tanto tamque utili labori meo nomen inertiae imponant; certe, qui importunum] i. e. molestum et periculosum. portendant] i. e. futura monstrent (germanice in Aussicht stellen); cf. Iug. 92, 2. 3. frustra autem niti] sc. contra eos, qui vim in civitate obtinent. Qui ita nitantur, Sallustius intelligit eos, quibus antea dixerat honorem non dari. quaerere] i. e. impenso labore at30. que studio parare; cf. Iug. 85, 87, 2. 89, 1. Hist. Fr. III, 1, 1. 4. nisi forte etc.] Sallustius quum duas omnino esse rationes dixisset magistratuum gerendorum, quarum neutra ad rerum publicarum curam invitare possit, iam tertiam ponit, ab illis diversam quidem, sed talem, quam vix credibile sit quemquam honestum initurum; cf. ad Cat. 20, 17. gratificari] i. e. concedere et tanquam gratiae obtinendae caussa offerre. Infinitivus pendet ex coniunctis verbis lubido tenet; v. ad Cat. 4, 1. IV. 1. memoria rerum gestarum] Plane respondent haec vernaculo die Geschichte, cuius vocabuli notio tam cognitione et scientia rerum, quae antea fuerunt, quam earum compositione et narratione continetnr. 2. praetereundum puto] Breviter dictum hac sententia: de ea re dicendum non puto. per insolentiam] Haec cum verbis laudando extollere coniungenda primum locum occupant, ut id, cui auctor maxime occurrere vult, cum vi emineat. Insolentia eius est, qui nimium sibi tribuit. memet] Accusativus subiecti est. 3. Atque ego credo etc.] Per atque adiungitur gravior sententia in hunc modum: non solum in laudibus historiae multi offendent, sed adeo erunt, qui studium ipsum vituperent eique nomen inertiae imponant. cf. ad Cat. 51, 35. salutare plebem] Id faciebant, qui honores petebant, plebem, adhibito etiam nomenclatore, ambeuntes, singulos obvios nominibus appellantes eorumque gratiae se commendantes. conviviis] i. e. epulis, prandiis et viscerationibus. 4. magistratus] Praeter quaesturam bis gestam tribunus plebis fuit a. 52. a. Chr. n., praetor a. 47. quales viri etc.] Duobus argumentis utitur Sallustius, ut probet, cur civitatis morum taedio captus iam dudum a rebus publicis plane abstinendum putaverit; alterum est, quod eo tempore, quo ipse magistratus adeptus esset, egregii viri ad debitos honores pervenire non possent; alte |