Immagini della pagina
PDF
ePub

militum numero passim multas manus per extrema finium ad praedandum mittebant, et, cum coacta vis magna pecorum prae- 6 daeque esset, paratum erat praesidium, per quos in castella eorum vicosque ageretur.

Cum bellum Ligustinum ad Pisas constitisset, consul al- 4 ter, L. Cornelius Merula, per extremos Ligurum finis exercitum in agrum Boiorum induxit, ubi longe alia belli ratio quam cum Liguribus erat. consul in aciem exibat, hostes pugnam detracta- 2 bant; praedatumque, ubi nemo obviam exiret, discurrebant Romani, Boi diripi sua impune quam tuendo ea conserere certamen malebant. postquam omnia ferro ignique satis evastata erant, 3 consul agro hostium excessit, et ad Mutinam agmine incauto, ut inter pacatos, ducebat. Boi ut egressum suis finibus hostem 4 sensere, sequebantur silenti agmine, locum insidiis quaerentes. nocte praetergressi castra Romana saltum, qua transeundum erat Romanis, insederunt. id cum parum occulte fecissent, con- 5 sul, qui multa nocte solitus erat movere castra, ne nox terrorem in tumultuario proelio augeret, lucem expectavit et, cum luce moveret, tamen turmam equitum exploratum misit. postquam 6 relatum est, quantae copiae, et in quo loco essent, totius agminis sarcinas in medium coici iussit et triarios vallum circumicere,

p. mult. manus, viele Abtheilungen (der Plural ist zu beachten) nach verschiedenen Seiten.—per, durch umher. cum esset, wiederholte Handlungen, die zugleich die Bedingung einschliessen, anders 31, 38, 5. quos, synesis; eorum n. Ligurum, die als von den praesidia geschieden gedacht werden, nicht sua; zur Sache s. 39, 1, 6.

-

4. 1-3. constit., 21, 49, 1; 22, 32, 4; vgl. 29, 2, 15. per extr. f., wie 33, 37, 6 und oft verbunden: der äusserste Rand, s. 39, 28, 2; 45, 29, 14; 40, 16, 5; vgl. 37, 53, 8; c. 3, 5: extrema finium wie 6, 31, 7; über Cornelius s. 34, 55, 5. belli, der Kriegführung.

quam c. Lig. verkürzter Ausdruck, s. c. 7, 5; 39, 28, 1: longe alium quam adversus Thessalos ingressus viam.

ut int. pac. n. populos, vgl. 21, 34, 4. ubi exir., nicht wiederholte Fälle, son

[ocr errors]

dern wie cum den Grund ein-
schliessend, s. zu 26, 11, 3; 21,
42, 4.
diripi sua conser.,
acc. c. inf. u. inf. verbunden wie
31, 10, 6; 21, 38, 6; 24, 11, 2
u. a. insid., von locum quaerere
abhängig, s. 9, 31, 6; 24, 20, 15.

4-7. finibus ohne e wie § 3:
agro; 9, 29, 5; 43, 18, 1; oft
castris, porta egredi u. ä. multa
nocte, tief in der Nacht, 3, 60, 8;
Caes. G. 1, 22; Tac. H. 3, 77;
79. tumultuar. pr., bei einem
ohnehin schon u. s. w. — luce, bei
Tage, 38, 36, 4; 8, 38, 6: luce
ausus incursare in hostem u. a.,
oft prima luce. in quo l., 38, 6,
4; 37, 14, 5; 10, 36, 12: locum,
in quo.
in med., vorher sind
sie zwischen die einzelnen Ab-
theilungen vertheilt gewesen.
circumic. n. sarcinis, es soll ein
Lager aufgeschlagen und nothdürf-
tig befestigt werden, s. 44, 38, 7,

7 cetero exercitu instructo ad hostem accessit. idem et Galli fecerunt, postquam apertas esse insidias et recto ac iusto proelio, 5 ubi vera vinceret virtus, dimicandum viderunt. Hora secunda ferme concursum est. sinistra sociorum [equitum] ala et extraordinarii prima in acie pugnabant; praeerant duo consulares le2 gati, M. Marcellus et Ti. Sempronius, prioris anni consul. novus consul nunc ad prima signa erat, nunc legiones continebat in subsidiis, ne certaminis studio prius procurrerent, quam datum 3 signum esset. equites earum extra aciem in locum patentem Q. et P. Minucios tribunos militum educere iussit; inde, cum si4 gnum dedisset, impetum ex aperto facerent. haec agenti nuntius venit a Ti. Sempronio Longo non sustinere extraordinarios im5 petum Gallorum; et caesos permultos esse et, qui supersint, partim labore partim metu remisisse ardorem pugnae. legionem alteram ex duabus, si videretur, summitteret, priusquam igno6 minia acciperetur. secunda missa est legio, et extraordinarii recepti. tum redintegrata est pugna, cum et recens miles et frequens ordinibus legio successisset. et sinistra ala ex proelio sub

dessen Bewachung und Vertheidigung gewöhnlich den Triariern oblag, s. 2, 47, 5. recto ac iusto, s. 22, 28, 13; si iusta ac si recta pugna esset, vgl. 35, 28, 3; recto: in einer regelmässigen Schlacht, so dass sich die Heere mit der Front gegenüberstehen, nicht aus dem Hinterhalt angreifen; iusto : allen Anforderungen der Taktik entsprechend u. s. w., entgegengesetzt dem tumultuarium proelium § 5, vgl. 21, 8, 7: nihil tumultuariae pugnae simile sed iustae acies; 34, 28, 11: rectae acies iustum proelium; 38, 41, 6.

5. 1-5. sinistra ala, nach dem Folgenden, § 2 legiones, § 6 u. 7, steht nicht allein die ala dextra, sondern auch die beiden Legionen in dem zweiten Treffen; die eine Legion kommt erst § 12: omnes etc. in das Gefecht. Ueber die ala und die extraordinarii s. 10, 40, 8; 34, 47, 4. equitum ist Glossem, Marcellus, 33, 24; prior. a., 34, 42. prima s., die Hastaten vor ihren Fahnen,

37.

[ocr errors]

in der ersten Linie. earum geht
zunächst auf die Legionen; nach
§ 8 steht auch die Reiterei der
Bundesgenossen ausserhalb des Tref-
fens, wie es scheint, eben da, wo
die römische. ex ap., s. 21, 32,
10; vgl. 24, 34, 9: ex occulto.
nunt. venit, nach § 2 ist er selbst
bisweilen im Vordertreffen.
duab. würde man nicht vermissen.
submitter., Aufforderung, anders
supersint.

cum

[ocr errors]

ex

6-8. secunda, auch im Jahre vorher, s. 34, 46, 12, waren die Legionen in Gallien die 2. u. 4., s. 10, 18, 3. recepti, durch die intervalla zwischen den Manipeln, 8, 8, 9. success. enthält den Grund zu tum redintegrata e., et vor sinistra ist: auch; wollte succ. als Vordersatz zu et sinistra etc. betrachten, so würde et auf ungewöhnliche Weise den Nachsatz beginnen und die logische Beziehung der Partikel nicht klar sein. - freq. ord., in der zahlreich besetzte, volle Manipel, diese vollzählig, nicht wie

man cum

[ocr errors]

ducta est, dextra in primam aciem subiit. sol ingenti ardore tor- 7 rebat minime patientia aestus Gallorum corpora; densis tamen ordinibus nunc alii in alios, nunc in scuta incumbentes sustinebant impetus Romanorum. quod ubi animadvertit consul, ad 8 perturbandos ordines eorum C. Livium Salinatorem, qui praeerat alariis equitibus, quam concitatissimos equos immittere iubet et legionarios equites in subsidiis esse. haec procella eque- 9 stris primo confudit et turbavit, deinde dissipavit aciem Gallorum, non tamen ut terga darent. obstabant duces, hastilibus caedentes 10 terga trepidantium et redire in ordines cogentes; sed interequitantes alarii non patiebantur. consul obtestabatur milites, ut pau- 11 lum adniterentur; victoriam in manibus esse; dum turbatos et trepidantis viderent, instarent; si restitui ordines sivissent, integro rursus eos proelio et dubio dimicaturos. inferre vexillarios 12 iussit signa. omnes conisi tandem averterunt hostem. postquam terga dabant et in fugam passim effundebantur, tum ad persequendos eos legionarii equites immissi. quattuordecim mi- 13 lia Boiorum eo die sunt caesa; vivi capti mille nonaginta duo, equites septingenti viginti unus, tres duces eorum, signa militaria ducenta duodecim, carpenta sexaginta tria. nec Romanis in- 14 cruenta victoria fuit; supra quinque milia militum, ipsorum aut sociorum, amissa, centuriones tres et viginti, praefecti socium quattuor et M. Genucius et Q. et M. Marcii tribuni militum secundae legionis.

bei den extraordinarii § 4 gelichtet waren, s. c. 1, 6. minime pat., 34, 47, 5. densis, vgl. 30, 34, 8: densatis ordinibus; 9, 27, 8: raris ordinibus. in scuta wie 10, 29, 6. Romanor., des römischen Heeres, nicht gerade der Römer. Liv., c. 24; 36, 2, 6. alar. eq., vgl. 40, 40, 9: et alarii equites, postquam Romanorum equifacinus videre.

tum

-

[blocks in formation]
[blocks in formation]

cons. obt., ohne Verbindung wie § 12 u. 13, um die

[ocr errors]

einzelnen Momente zu heben.
paul. adnit., s. 21, 8, 8. turbat.
wie § 9, daneben § 8 perturbare.
siviss., 21, 59, 7. integro
dimicat., die Bamberger Hs. hat
vielleicht richtiger nur: integro eos
bello dimicaturos, s. c. 6, 6; 21, 8,
2; 22, 51, 1. avert. n. in fugam,
s. 7, 8, 3; 22, 15, 9 u. oft.
postq. t. dab., nachdem sie einmal
angefangen hatten und immerfort
u. s. w., s. c. 30, 3; 35, 18; 37,
16, 10; 26, 3, 12 u. o., vgl. Kühnast
Liv. Syntax 211.
nonag. duo
unus, s. c. 2, 5; 3, 5, 12.
ducent duod., vgl. 31, 21, 17.
ipsor., der Römer im engeren
Sinne, vgl. §7; über ipsor. s. 32,
25, 7.

6

Eodem fere tempore duorum consulum litterae allatae sunt, L. Corneli de proelio ad Mutinam cum Bois facto et Q. Minuci 2 a Pisis: comitia suae sortis esse; ceterum adeo suspensa omnia in Liguribus se habere, ut abscedi inde sine pernicie sociorum 3 et damno rei publicae non posset. si ita videretur patribus, mitterent ad collegam, ut is, qui profligatum bellum haberet, ad co4 mitia Romam rediret; si id facere gravaretur, quod non suae sortis id negotium esset, se quidem facturum, quodcumque senatus censuisset; sed etiam atque etiam viderent, ne magis e re publica esset interregnum iniri, quam ab se in eo statu relinqui 5 provinciam. senatus C. Scribonio negotium dedit, ut duos legatos ex ordine senatorio mitteret ad L. Cornelium consulem, 6 qui litteras collegae ad senatum missas deferrent ad eum et nuntiarent senatum, ni is ad magistratus subrogandos Romam veniret, potius quam Q. Minucium a bello integro avocaret, inter7 regnum iniri passurum. missi legati renuntiarunt L. Cornelium 8 ad magistratus subrogandos Romam venturum. de litteris L. Corneli, quas scripserat secundum proelium cum Bois factum, disceptatio in senatu fuit, quia privatim plerisque senatoribus le9 gatus M. Claudius scripserat fortunae populi Romani et militum virtuti gratiam habendam, quod res bene gesta esset; consulis opera et militum aliquantum amissum, et hostium exercitum, 10 cuius delendi oblata fortuna fuerit, elapsum: milites eo plures

6-7. 5. Verhandlungen im Senate zu Rom; die lex Sempronia.

1-6. suae s. e., es gehöre zu dem ihm durch das Loos zugefallenen Geschäftskreis, s. c. 20, 2; 39, 6, 1, schon seit längerer Zeit war bestimmt, dass, wenn beide Consuln Rom verliessen, vorher durch das Loos festgesetzt wurde, welcher zur Leitung der Wahlen für das nächste Jahr zurückkommen sollte, s. Mommsen Röm. Staatsrecht 1, 71; über sors 23, 30, 18; 25, 3, 2. suspensa hab. ist hier freier als sonst habere mit dem part. praet. verbunden, s. § 3; 38, 28, 10; 21, 13, 6; 25, 38, 13; 31, 42, 1; Kühnast 206. 9, 29, 1; 21, 40, 11. senat., nach dem Sprachgebrauch der Zeit des L, in der besprochenen Zeit konnte nur der jedesmalige

profi., ex ord.

[blocks in formation]
[ocr errors]

plerisq., 10, 13, 14. - M. Claud., der c. 5, 1 erwähnte, Sohn des im 2. punischen Kriege berühmten Marcellus, s. 33, 36; 42; 47. fort p. R., 38, 46, 4. opera, so viel er habe thun können, Schuld, 38, 43, 1; 39, 36, 15; 41, 16, 2. obl. fuerit, dargeboten gewesen sei, 2, 23, 5; 26, 16, 4 u. a., das einzige Perf.

[ocr errors]

perisse, quod tardius ex subsidiis, qui laborantibus opem ferrent, successissent; hostes e manibus emissos, quod equitibus legionariis et tardius datum signum esset et persequi fugientes non licuisset.

De ea re nihil temere decerni placuit; ad frequentiores con- 7 sultatio dilata est: instabat enim cura alia, quod civitas faenore 2 laborabat, et quod, cum multis faenebribus legibus constricta avaritia esset, via fraudis inita erat, ut in socios, qui non tenerentur iis legibus, nomina transcriberent: ita libero faenore obruebantur debitores. cuius coercendi cum ratio quaereretur, 3 diem finiri placuit Feralia, quae proxime fuissent, ut, qui post eam diem socii civibus Romanis credidissent pecunias, profite

[ocr errors][merged small]

7. 1-2. ad frequent., da instabat enim folgt, so wird vorausgesetzt, dass von dem wenig besuchten Senate, s. 2, 23, 12, eine weit wichtigere Massregel, als die über den Bericht des Consuls, berathen worden sei; doch hat L. nur einen Uebergang zum Folg. gesucht. quod labor. ist Epexegese zu alia, nicht Object von cura. faenore, Wucherzinsen, vgl. 6, 14, 3. faenebr. leg., 7, 16; 19; 21; 27; 42; Lange 2, 207. -constr., vgl. 8, 28, 8. via fr., vgl. 37, 11, 10; 41, 8, 9: genera fraudis; zur Sache Plaut. Curcul. 4, 2, 23 sqq.: rogationes plurimas propter vos populus scivit, quas vos rogatas rumpitis, aliquam reperitis rimam. ut etc., Umschreibung der via fraudis

=

[ocr errors]

am

ita agebant, ut. socios ist so allgemein gesagt, dass weder allein an die latiu. Colonieen, noch an die zu Rom wohnenden socii zu denken ist, obgleich die letzteren leichtesten solche Verträge schliessen konnten, vgl. § 5. nomina, in das Hausbuch, welches jeder Römer führte, wurde der Name desjenigen, welcher ein Darlehen erhielt, und die geliehene Summe eingetragen; daher: Schuldposten.

qui non tener., obgleich den römischen Wuchergesetzen nicht unterworfen können die socii dennoch die im Folg. bezeichneten Rechtsgeschäfte nach dem ius civile der Römer abschliessen. - transcrib., die, welche das Darlehen machten, trugen als Empfänger desselben soci in das Hausbuch ein, obgleich diese das Darlehen nur nahmen um es zu Zinsen, welche das gesetzliche Mass überstiegen, an röm. Bürger zu verleihen, vgl. 24, 18, 14: perscribere; 26, 36, 11; Gaius 3, 128 ff. libero, nicht durch Gesetze beschränkt, unbeschränkt, Gegensatz zu constricta, vgl. Rein das Privatrecht der Römer 681.

[blocks in formation]
[ocr errors]
[ocr errors]

diem fin., als Termin, Frist bestimmen, s. 9, 33, 4; 31, 48, 8. Feral., den 21. Februar, Varro L. L 6, 13: feralia ab inferis et ferendo, quod ferunt tum epulas ad sepulcrum, quibus ius ibi parentare; Marq. 4, 257. proxime fuiss., die zuletzt begangenen; proxime von der Zeit, 39, 55, 7, vgl. c. 21, 5 propiore; 4, 23, 6 proximus, häufiger von Cicero so gebraucht. - fuiss., s. 7, 27, 1. socii, die angeblichen Gläubiger, nicht die

« IndietroContinua »