Nunc quo quamque modo possis cognoscere dicam.
rara sit an supra morem si densa requires
(altera frumentis quoniam favet, altera baccho,
densa magis Cereri, rarissima quaeque Lyaeo),
ante locum capies oculis alteque iubebis

in solido puteum demitti omnemque repones
rusus humum et pedibus summas aequabis harenas.
si derunt, rarum pecorique et vitibus almis
aptius uber erit; sin in sua posse negabunt
ire loca et scrobibus superabit terra repletis,
spissus ager: glaebas cunctantis crassaque terga
expecta et validis terram proscinde iuvencis.
salsa autem tellus et quae perhibetur amara,
frugibus infelix (ea nec mansuescit arando,
nec baccho genus aut pomis sua nomina servat),
tale dabit specimen: tu spisso vimine quallos
colaque prelorum fumosis deripe tectis;

huc ager ille malus dulcesque a fontibus undae
ad plenum calcentur: aqua eluctabitur omnis.
scilicet et grandes ibunt per vimina guttae;

230

235

240

245

TESTIMONIA. 226 Nonius 275, 29 230 ante . . . oculis' Servius Aen. I 396 Nonius 253, 8 Donatus Ter. hecyr. IV 1, 22 233 sq. 'pecori... erit' Servius Aen. VII 262 234-236 'sin ager' Nonius 392, 9 236 sq. 'glaebas ... expecta' Servius Aen. VI 211 238-240 Columella r. r. III 1, 9 239 ea... arando' schol. Hor. carm. I 18, 2 'mansuescit a.' schol. Hor. epist. II 1, 46 241 tu... qualos' 242 'colaque p.' Eutyches V 477 K.

Probi de nom, exc. IV 211 K.

243 sq. huc . . . calcentur' Arusianus VII 478. 489 K. 243 'ager ille m.' ult. syll. IV 224 K.

VARIA LECTIO. 226 NONC P

POSSES R

QVOCVMQVE R

A

227 REQVIRAS Rc RELQVIRES M

228 vino vel viti Klouček 231 dimitti bl

232 RVRSVS

E

MRbc 233 DERVNT (e m. rec. sup.) R DERVNT Mь

deerunt c

pecta

236 CVNCTANTES Mbc

Exerce b (cf. 356)

241 QUALOS Mbc

A

ET sup. M

237 EXERCTE R

240 decus Schraderus

242 COLLA (L altera m. 2 in ras.) P

PRELORVM M plorum c diripe 1 244 CALCENTVRAQVAE in ras. R 245 ilicet Schraderus

RIBBECK, Vergil. I.

8

at sapor indicium faciet manifestus, et ora
tristia temptantum sensu torquebit amaror.
pinguis item quae sit tellus, hoc denique pacto
discimus: haut umquam manibus iactata fatiscit,
set picis in morem ad digitos lentescit habendo.
umida maioris herbas alit, ipsaque iusto
laetior. a nimium ne sit mihi fertilis illa

nec se praevalidam primis ostendat aristis!

quae gravis est ipso tacitam se pondere prodit,

250

quaeque levis. promptum est oculis praediscere nigram, 255 et quisquis color. at sceleratum exquirere frigus

TESTIMONIA. 246 sq. Gellius I 21 'et ora . . . amaro' Macrobius Sat. VI 1, 47 247 schol. Statii Theb. V 392 250 Columella de r. r. II 2, 18 Macrobii exc. Bob. V 650 K. Servius ge. I 3 'picis . . . habendo' Macrobii exc. Bob. V 649 K. 'ad... habendo' Priscianus 256 sq. at... difficile

800 P.

'lentescit h.' Diomedes I 343 K. est' Nonius 311, 4

VARIA LECTIO. 246 FACIT R

FACIET MANIFESTVS.

ET ORA M, Gellius et Macrobius ut videtur. faciet, manifestus et ora Reiskius 247 AMAROR Mbc2 AMARO PRc1, Macrobius conferens Lucr. II 401 'amaror, amaritudo. et est sermo Lucretii (IV 224), et vera lectio ipsa est. nam multi amaro legunt, ut sit sensu amaro' Servius. plerique omnes amaro. Hyginus autem

in commentariis, quae in Vergilium fecit, confirmat et perseverat, non hoc a Vergilio relictum, sed quod ipse invenerit in libro, qui fuerit ex domo atque ex familia Vergilii . . . amaror. neque id soli Hygino, sed doctis quibusdam etiam viris complacitum' e. q. s. Gellius: cf. prol. 117 sq. 250 DEGITOS R lentiscit exc.

Bob., Diomedis Parisinus lentescit testatur Priscianus

ORES Mbc 252 lentior prop. Wagnerus
Neu (u in ras.) b

254 PRODET M

251 MAI

V

253 NEC M

255 PRAEDIQVISQVIS

CERE R 256 Et (E corr. ex I vel U) c
COLOR Pb2c2, quod possis etiam quis quis interpretari. quif....

QVIS.

color b1 QUISCUIQ.COLOR (QVIS col. rubr.) M: cf. 177 III 102 quif cui.. color c1 QVISCVI. CIVECOLOR R et quis cuique. colos Pierii Medic. et quis cui color Mentel. pr. m. 1 'et quisquis color; vera lectio haec est. nam male quidam et quis cuique legunt excludentes at alii colos legunt, ut excluso s fiat synaloepha... unde legendum est et quisquis color, quod nec obscuritatem adfert nec fidem derogat lectioni' Servius AD Pb1 et cl

difficilest: piceae tantum taxique nocentes

interdum aut ederae pandunt vestigia nigrae.

His animum adversis terram multo ante memento

260

excoquere et magnos scrobibus concidere montis,
ante supinatas aquiloni ostendere glaebas,
quam laetum infodias vitis genus. optima putri
arva solo: id venti curant gelidaeque pruinae
et labefacta movens robustus iugera fossor.
ac siquos haut ulla viros vigilantia fugit,
ante locum similem exquirunt, ubi prima paretur
arboribus seges et quo mox digesta feratur,
mutatam ignorent subito ne semina matrem.
quin etiam caeli regionem in cortice signant,
ut quo quaeque modo steterit, qua parte calores
austrinos tulerit, quae terga obverterit axi,
restituant: adeo in teneris consuescere multumst.
collibus an plano melius sit ponere vitem,
quaere prius. si pinguis agros metabere campi,

TESTIMONIA. 258 'aut... nigrae' Servius ecl. VII 38
Hor. carm. III 6, 39 Terentianus Maurus 1117. 1122

265

270

261 Acro 268 Servius ge.

II 27 272 adeo... est' Quintilianus I 3, 13 Velius Longus VII 81 K. Acro Hor. carm. III 11, 7 274 sq. si... sere' Nonius 137, 15

PICIAE P

VARIA LECTIO. 257 DIFFICILEEST MRbc 258 HAVT M 259 ANIMAMADVERSIS (M alt. erasa) P ANIMADVERSIS MRbc 260 CIRCVMDARE R MRbc 261 Hinc redit y. in mg. add. m. rеc. π AQVI

262 putrif b

LONIVS TENDERE R
265 AC M AT Pyc AD R
PRb1 haud b2 haud c2 266
267 et] ei Madvicus adv. crit. Il
aegesta c2 FERANTVR P
269-272 om. Menag. pr.

RINT M

A

COLORES M

MONTES

263 foli b haut c1 AVT (H sup.) M AVT PREIMA (I m. 2 addita) P 47 parum eleganter egefta c1 268 mutata ”, Servius ge. II 27 270 QVOD M STETE271 TVLERINT M QVE multumst Velius

A

(A m. 2 sup.) P 272 assuescere Acro Longus: cf. Lachmannus Lucr. 66 MVLTVMST (e m. rec. sup.) R MVLTVMEST MPybc 273 meliuf (m e corr., 1 corr. ex u) y 274-399 Veronensis fol. 239 274 agrif (fuit agri) y CAMPOS Py

densa sere: in denso non segnior ubere bacchus;
sin tumulis adclive solum collisque supinos,
indulge ordinibus; nec setius omnis in unguem
arboribus positis secto via limite quadret,
ut saepe ingenti bello cum longa cohortis
explicuit legio, et campo stetit agmen aperto,
derectaeque acies, ac late fluctuat omnis
aere renidenti tellus, necdum horrida miscent
proelia, sed dubius mediis Mars errat in armis.
omnia sint paribus numeris dimensa viarum,
non animum modo uti pascat prospectus inanem,
set quia non aliter vires dabit omnibus aequas
terra, nec in vacuum poterunt extendere rami.

Forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras:
ausim vel tenui vitem committere sulco.

275

280

285

277 sq.

TESTIMONIA. 276 sq. sin. . . ordinibus' Nonius 326, 9 'nec... quadret' Servius ge. II 1 schol. Lucani III 487 in unguen quadret' schol. Hor. serm. I 5, 32

278 arboribus p.' ult. syll. ecl. X 49 'limite q.' TerenDiomedes I 372 K. 285 Ser58. 438 II 758 Nonius 302, 9. 289 Servius ge. II 24 Aen.

IV 260 K. 'secto [v. 1. q.]' schol. Med.
tianus Maurus 1255 280 'explicuit 1.'
vius Aen. I 464 288 Servius Aen. I
463, 29 comm. Bern. Lucani IV 296 U.
I 425 VII 157 Priscianus 868 P. tenui' schol. Veron. 77, 18

V

D

VARIA LECTIO. 276 SINTTVMVLIS R SIN TVMVLIS (erasa vel I vel E vel T) V SIN, THUMILIS M ACLIVE M COLLES PRVybe, Nonius supini Nonius supinos Servius Dan. 277 SETIVS MPy: cf. prol. 446 SETius V feciuf c1 ESTIVS R

C

278 SEPTO M secto Servius

Post quadret forti interpunctione posita v. 279-287 unum enuntiatum efficere voluit Wagnerus 279 COHORT.S V CO HORTES Mbic coortef y

h

280 BELEGIO P 281 directae χ

282 NEDVM V nondů b 283 ERRAVIT R 284 DEMENSA Mb1 285 INANE. M inane x, quod si meliores libri haberent, praeferrem. inanis Britannus cod. apud Burmannum: cf. Aen. I 464 286 VIRIS Mь1

POTERINT (V supra I m. 2) P
DERE Mybc SEExteNDERE V
prol. 420
FASTIQVEIA P
Aen. VII q

287 NEQ. MVbc neque y potuerunt 71 SEEXTEN 288 FORSITAM R: cf. 289 sulco c. vitem Servii

imbres

altior ac penitus terrae defigitur arbos,
aesculus in primis, quae quantum vertice ad auras
aetherias, tantum radice in Tartara tendit.
ergo non hiemes illam, non flabra neque
convellunt: immota manet, multosque nepotes,
multa virum volvens durando saecula vincit.
tum fortis late ramos et bracchia pandens
huc illuc media ipsa ingentem sustinet umbram.
Neve tibi ad solem vergant vineta cadentem,
neve inter vitis corylum sere, neve flagella
summa pete aut summa defringe ex arbore plantas
(tantus amor terrae), neu ferro laede retunso

TESTIMONIA. 291 'aesculus' schol. Veron. 77, 32

290

295

300

291 sq. 'si

Vergilio quidem credimus, aesculus quantum corpore eminet tantum radice descendit' Plinius n. h. XVI 127

293-295 Nonius 525, 25

293 ergo . . . illam' ult. syll. IV 252 K.
296 sq. Donatus Ter. Phorm. I 2, 56

XI 160

295 Servius Aen. 297 'huc... sustinet' ult. syll. IV 246 K. 'ingentem s. u.' Servius ge. I 191 298 Quintilianus IX 3, 21 Columella de r. r. III 12, 5 Vergilius ad occasus seri damnavit' Plinius n. h. XVII 19 'vergant' schol. Veron. 77, 33 K. 299 sq. neve inter pete' Isidorus de rhet. p. 520 H. orig. VI 8, 11 299 cf. schol. Veron. 77, 21 K. 'neve inter ... sere' Servius et schol. Bern. ge. Il 396 'corylum sere' Macrobius Sat. III 18, 5 'neve flagella' Sergius de syllaba IV 478 K. Cledonius V 29 K. Beda VII 230 K. fr. Bob. de littera VII 538 sq. K. 300 sunt qui huc referant 'Vergilius e cacumine inseri vetat' Plinius n. h. XVII 105 cf. v. 78 301 'tantus amor terrae' ult. syll. IV 235 K.

VARIA LECTIO. 290 ALTERIOR R altiuf 72c at c2 291 sq. quantum . . . tendit Aen. IV 445 sq. 291 oras aptius esse iudicat Lachmannus in Lucr. 167: cf. Aen. VI 579 292 RADICEM MP 293 nec y Hinc nova pag. sequuntur 53-211 in y 294 Conuellent b MANENT M nepotes] PERANNOS Vyc, testatur Nonius: cf. ge. IV 208 295 vivendo ut apud Lucretium I 202 III 948 testatur Servius Aen. XI 160, sed durando hic. 296 tam Vossius: errat Wagnerus, qui enumerando hic voculam tum inservire putat, immo tempus significatur: tum cum durando consenuit: cf. prol. 54 FORTES Pyc pandenfy, elegantius propter v. 292: cf. Aen. VI 282 'tendens vel pandens schol. Bern. TENDENS MPRbc TENDIT ut vid., IT correcto in ENS, in mg. TENDENS V 299 NEV R VITES MVybc CORVLVMR 301 laeder&unfo y LAEDERE TVNSO M LAEDERET.VNO R LAEDERETVSO Pbc