Scipio quum, ut dilectum haberet, neque impetrasset neque 13 magnopere tetendisset, ut voluntarios ducere sibi milites liceret, tenuit et, quia impensæ negaverat rei publicæ futuram clas- 14 sem, ut, quæ ab sociis darentur ad novas fabricandas naves, acciperet. Etruriæ primum populi pro suis quisque facultatibus consulem adiuturos polliciti, Cærites frumentum sociis 15 navalibus commeatumque omnis generis, Populonienses ferrum, Tarquinienses lintea in vela, Volaterrani interamenta navium et frumentum, Arretini tria millia scutorum, galeas totidem, 16 pila, gæsa, hastas longas, millium quinquaginta summam pari cuiusque generis numero expleturos, secures, rutra, falces, 17 alveolos, molas, quantum in quadraginta longas naves opus esset, tritici centum et viginti millia modium, et in viaticum decurionibus remigibusque collaturos; Perusini, Clusini, Rus- 18 sellani abietem in fabricandas naves et frumenti magnum numerum; abiete ex publicis silvis est usus. Umbriæ populi 19 et præter hos Nursini et Reatini et Amiternini Sabinusque omnis ager milites polliciti. Marsi, Peligni Marrucinique multi voluntarii nomina in classem dederunt. Camertes quum æquo foedere cum Romanis essent, cohortem armatam sexcentorum hominum miserunt. Triginta navium carinæ, viginti quinque- 21 remes, decem quadriremes, quum essent positæ, ipse ita institit. operi, ut die quadragesimo quinto, quam ex silvis detracta materia erat, náves instructæ armatæque in aquam deductæ sint. Profectus in Siciliam est triginta navibus longis, voluntariorum septem ferme millibus in naves impositis. Et P. Lici- 2 nius in Bruttios ad duos exercitus consulares venit. Ex iis eum sibi sumpsit, quem L. Veturius consul habuerat; Metello, ut, qui- 3 bus præfuisset legionibus, iis præesset, facilius cum assuetis imperio rem gesturum ratus, permisit. Et prætores diversi in provincias profecti. Et quia pecunia ad bellum deerat, agri Campani 4 regionem a fossa Græca ad mare versam vendere quæstores iussi, indicio quoque permisso, qui ager civis Campani fuisset, uti is 5 Livius ex rec. Madvigii. IV.

12

20

46

publicus populi Romani esset; indici præmium constitutum, 6 quantæ pecuniæ ager indicatus esset, pars decima. Et Cn. Servilio prætori urbano negotium datum, ut Campani cives, ubi cuique ex senatus consulto liceret habitare, ibi habitarent, animadverteretque in eos, qui alibi habitarent.

7 Eadem æstate Mago Hamilcaris filius ex minore Baliarium insula, ubi hibernarat, iuventute lecta in classem imposita, in Italiam triginta ferme rostratis navibus et multis onerariis 8 duodecim millia peditum, duo ferme equitum traiecit, Genuamque, nullis præsidiis maritimam oram tutantibus, repentino adventu cepit. Inde ad oram Ligurum Alpinorum, si quos 9 ibi motus facere posset, classem appulit. Ingauni (Ligurum ea gens est) bellum ea tempestate gerebant cum Epanteriis 10 Montanis. Igitur Poenus, Savone, oppido Alpino, præda deposita et decem longis navibus in statione ad præsidium relictis, ceteris Carthaginem missis ad tuendam maritimam 11 oram, quia fama erat Scipionem traiecturum, ipse, societate cum Ingaunis, quorum gratiam malebat, composita, Montanos instituit oppugnare. Et crescebat exercitus in dies, ad famam 12 nominis eius Gallis undique confluentibus. Ea res litteris cognita Sp. Lucretii, ne frustra Hasdrubale cum exercitu deleto biennio ante forent lætati, si par aliud inde bellum, duce tantum mutato, oreretur, curam ingentem accendit patribus. 13 Itaque et M. Livium proconsulem ex Etruria volonum exercitum admovere Ariminum iusserunt, et Cn. Servilio prætori negotium datum, ut, si e re publica censeret esse, duas urbanas legiones, imperio, cui videretur, dato, ex urbe duci iuberet. M. Valerius Lævinus Arretium eas legiones duxit.

14

Eisdem diebus naves onerariæ Ponorum ad octoginta circa Sardiniam ab Cn. Octavio, qui provinciæ præerat, captæ; eas Cælius frumento misso ad Hannibalem commeatuque onustas, Valerius prædam Etruscam Ligurumque et Mon15 tanorum captivos Carthaginem portantes captas tradit. In Brut

tiis nihil ferme anno eo memorabile gestum. Pestilentia incesserat pari clade in Romanos Pœnosque, nisi quod Punicum exercitum super morbum etiam fames affecit. Propter 16 Iunonis Laciniæ templum æstatem Hannibal egit, ibique aram condidit dedicavitque cum ingenti rerum ab se gestarum titulo, Punicis Græcisque litteris insculpto.

Liber XXIX.

Scipio postquam in Siciliam venit, voluntarios milites ordina

Tum

2 vit centuriavitque. Ex iis trecentos iuvenes, florentes ætate et virium robore insignes, circa se habebat, ignorantes, quem 3 ad usum neque centuriati neque armati servarentur. ex totius Siciliæ iuniorum numero principes genere et fortuna trecentos equites, qui secum in Africam traiicerent, legit, diemque iis, qua equis armisque instructi atque ornati ades4 sent, edixit. Gravis ea militia, procul domo, terra marique multos labores, magna pericula allatura, videbatur; neque ipsos modo, sed parentes cognatosque eorum ea cura angebat. 5 Ubi dies, quæ dicta erat, advenit, arma equosque ostenderunt. Tum Scipio renuntiari sibi dixit, quosdam equites Siculorum tanquam gravem et duram horrere eam militiam; 6 si qui ita animati essent, malle eos sibi iam tum fateri, quam postmodo querentes segnes atque inutiles milites rei publicæ esse; expromerent, quid sentirent; cum bona venia 7 se auditurum. Ubi ex iis unus ausus est dicere, se prorsus, 8 si sibi, utrum vellet, liberum esset, nolle militare, tum Scipio ei: Quoniam igitur, adolescens, quid sentires, non dissimulasti, vicarium tibi expediam, cui tu arma equumque et cetera instrumenta militiæ tradas et tecum hinc extemplo domum 9 ducas, exerceas, docendum cures equo armisque." Læto

condicionem accipienti unum ex trecentis, quos inermes habebat, tradit. Ubi hoc modo exauctoratum equitem cum gratia imperatoris ceteri viderunt, se quisque excusare et vicarium accipere. Ita trecentis Siculis Romani equites substituti sine 10 publica impensa. Docendorum atque exercendorum curam Siculi habuerunt, quia edictum imperatoris erat, ipsum militaturum, qui ita non fecisset. Egregiam hanc alam equitum 11 evasisse ferunt, multisque præliis rem publicam adiuvisse.

Legiones inde quum inspiceret, plurimorum stipendiorum 12 ex iis milites delegit, maxime qui sub duce Marcello militaverant, quos quum optima disciplina institutos credebat, tum 13 etiam ab longa Syracusarum obsidione peritissimos esse urbium oppugnandarum; nihil enim parvum, sed Carthaginis iam excidia agitabat animo. Inde exercitum per oppida dispertit; 14 frumentum Siculorum civitatibus imperat, ex Italia advecto parcit; veteres naves reficit et cum iis C. Lælium in Africam prædatum mittit; novas Panormi subducit, quia ex viridi materia raptim factæ erant, ut in sicco hibernarent.

Præparatis omnibus ad bellum, Syracusas, nondum ex 15 magnis belli motibus satis tranquillas, venit. Græci res a 16 quibusdam Italici generis, eadem vi, qua per bellum ceperant, retinentibus, concessas sibi ab senatu repetebant. Omnium 17 primum ratus tueri publicam fidem, partim edicto, partim iudiciis etiam in pertinaces ad obtinendam iniuriam redditis suas res Syracusanis restituit. Non ipsis tantum ea res, 18 sed omnibus Siciliæ populis grata fuit, eoque enixius ad bellum adiuverunt.

Eadem æstate in Hispania coortum ingens bellum, conciente 19 Ilergete Indibili, nulla alia de causa quam per admirationem Scipionis contemptu imperatorum aliorum orto. Eum super- 20 esse unum ducem Romanis, ceteris ab Hannibale interfectis, rebatur: eo nec in Hispaniam cæsis Scipionibus alium, quem mitterent, habuisse, et postquam in Italia gravius bellum urgeret, adversus Hannibalem eum arcessitum. Præterquam 21 quod nomina tantum ducum in Hispania Romani habeant,