Ipfe Scipio, dum gravi morbo implicitus eft, feditionem, in. parte exercitus motam, confirmatus difcuffit, rebellantefque Hifpaniæ populos coëgit in deditionem venire; XXXV, &c. , amicitiâ facta cum Mafiniffa rege Numidarum, qui illi auxilium, fi in Africam trajeciffet, pollicebatur, cum Gaditanis quoque poft difceffum inde Magonis, cui ex Karthagine fcriptum erat, ut in Italiam trajiceret, XXXVIII. Romam reverfus, confulque creatus. XL. Africam provinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data eft: permiffumque, in Africam trajiceret, fi ex republica effe cenferet. XLVI. Mago, Hamilcaris filius, à minore Baliari infula, ubi hiemârat, in Italiam trajecit. I. "Q UUM tranfitu Hafdrubalis, quantum in Italiam declinaverat belli, tantum levatæ Hifpaniæ viderentur; renatum ibi fubitò par priori bellum eft. Hifpanias eâ tempeftate fic habebant Romani Pœnique. Hafdrubal, Gifgonis filius, ad Oceanum penitus Gadesque concefferat. Nostri maris ora omnifque ferme Hispania, quâ in orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno, in locum Barcini Hafdrubalis novo cum exercitu ex Africa tranfgreffus, Magonique junatus, quum in Celtiberia, quæ media inter duo maria eft, brevi magnum hominum numerum armâffet; Scipio adverfus eum M. Silanum cum decem haud plus millibus militum, equitibus quingentis, mifit. Sila- ́ nus, quantis maximis potuit itineribus, (impediebant autem & afperitates viarum, & anguftiæ faltibus crebris, ut pleraque Hifpaniæ funt, inclusæ) tamen non folùm nuncios, fed etiam famam adventûs sui prægreffus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis, ad hoftem pervenit. Eifdem auctoribus compertum eft, quum decem circiter millia ab hofte abeffent, bina castra circa viam, quâ irent, esse: lævâ Celtiberos, novum exercitum, fupra novem millia hominum, dex trâ frå Punica tenere caftra. hæc ftationibus, vigiliis, omni justâ militari cuftodiâ tuta & firma elle: illa altera foluta neglectaque, ut barbarorum & tironum, & minùs timentium, quòd in fua terra effent. Ea priùs aggredienda ratus Silanus, figna quàm maximè ad lævam jubebat ferri, necunde ab stationibus Punicis confpiceretur. iple, præmiffis fpeculatoribus, citato agmine ad hoftem pergit. II. Tria millia ferme aberat, quum hauddum quifquam hostium senserat. confragosa loca & obsita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle, atque ob id occulta, confidere militem, & cibum capere jubet. interim speculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum, farcinis in medium conjectis, arma Romani capiunt, acieque justâ in pugnam vadunt. Mille paffuum aberant, quum ab hofte confpe&ti funt, trepidarique repentè cœptum. & Mago ex caftris citato equo ad primum clamorem & tumultum ad vehitur. Erant autem in Celtibero exercitu quatuor millia fcutatorum & ducenti equites; hanc justam legionem (& id ferme roboris erat) in prima acie locat: ceteros, levem armaturam, in fubfidiis pofuit. Quum ita inftru&tos educeret caftris, vixdum in egreffos vallo Ro mani pila conjecerunt. Subsidunt Hispani adversus emiffa tela ab hofte, inde ad mittenda ipfi confurgunt; quæ quum Romani conferti, ut folent, denfatis excepiffent fcutis, tum pes cum pede collatus, & gladiis geri res cœpta eft. Ceterùm afperitas locorum & Celtiberis, quibus in prælio concurfare mos eft, velocitatem inutilem faciebat; & haud iniqua eadem erat Romanis ftabili pugnæ affuetis; nifi quòd angustiæ & internata virgulta ordines dirimebant, & finguli binique, clut cum paribus, conferere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hoftibus erat, id ad cædem eos, velut vinctos, præbebat. Et jam, ferme omnibus fcutatis Celtiberorum interfectis, levis ar matura, & Karthaginienfes, qui ex alteris caftris fubfidio venerant, perculfi cædebantur. duo haud amplius millia peditum & equitatus omnis, vix inito prœlio, cum Magone effugerunt. Hanno, alter imperator, cum eis, qui poftremi, jam profligato prælio, advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis, & quod veterum peditum erat secuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Hasdrubalem pervenerunt. Celtiberi, novus miles, in pro.. ximas dilapfi filvas, inde domos diffugerunt. Peropportunâ victoriâ nequaquam tantum jam confiatum bellum, quanta futuri materia belli (fi licuiffet eis, Celtiberorum gente excitâ, & alios ad arma follicitare populos) oppreffa erat. Itaque, collaudato benignè Silano, Scipio fpem debellandi, fi nihil eam ipfe cunЯtando moratus effet, nactus, ad id, quod reliquum belli erat, in ultimam Hifpaniam adverfus Hafdrubalem pergit. Pœnus, quum caftra tum forte ad fociorum animos in Batica continendos in fide haberet, fignis repentè sublatis, fugæ magis, quàm itineris modo, penitus ad Oceanum & Gades ducit. Ceterùm, quoad continuiffet exercitum, propofitum bello fe fore ratus, antequam freto Gades trajiceret, exercitum omnem paffim in civitates divifit, ut & muris se ipfi, & armis muros tutarentur. III. Scipio ubi animadvertit, diffipatum paffim belJum, & circumferre ad fingulas urbes arma diutini magis, quàm magni, effe operis, retro vertit iter. Ne tamen hoftibus eam relinqueret regionem, L. Scipionem fratrem cum decem millibus peditum, & mille equitum, ad oppugnandam opulentiffimam in iis locis urbem, Oringin barbari appellabant, mittit. Sita in Meleffum finibus eft Hifpanæ gentis. ager frugifer. argentum etiam incolæ fodiunt. ea arx fuit Hafdrubali ad excurfiones circà in mediterraneos populos faciendas. Scipio, caftris prope urbem pofitis, priufquam circum circumvallaret urbem, mifit ad portas, qui ex propinquo alloquio animos tentarent, fuaderentque, ut amicitiam potiùs, quàm vim, experirentur Romanorum. Ubi nihil pacati refpondebatur, fofsà duplicique vallo circumdatà urbe, in tres partes exercitum dividit: ut una femper pars, quietis interim duabus, oppugnaret. Prima pars quum adorta oppugnare eft, atrox fanè & anceps prælium fuit: non fubire, non fcalas ferre ad muros præ incidentibus telis facile erat. & jam, qui erexerant ad murum fcalas, alii furcis ad id ipfum fa&tis detrudebantur, in alios lupi supernè ferrei inje&ti, ut in periculo essent, ne suspensi in murum extraherentur. quod ubi animadvertit Scipio, nimiâ paucitate fuorum exæquatum certamen effe, & jam co fuperare hostem, quòd ex muro pugnaret; duabus fimul partibus, primâ receptâ, urbem eft aggreffus. Quæ res tantum pavoris injecit fefsis jam cum primis pugnando, ut & oppidani monia repentinâ fugâ defererent: & Punicum præfidium metu, ne prodita urbs effet, relictis stationibus in unum fe colligeret. Timor 'inde oppidanos inceffit, ne, fi hoftis urbem intrâffet, fine difcrimine, Poenus an Hifpanus effet, obvii paffim cæderentur. itaque, patefactâ repentè portâ, frequentes ex oppido fefe ejecerunt, fcuta præ fe tenentes, ne tela procul conjicerentur; dextras nudas oftentantes, ut gladios abjeciffe appareret. id utrùm parum ex intervallo fit confpe&tum, an dolus aliquis suspectus fuerit, incompertum eft. Impetus hoftilis in transfugas factus: nec fecus, quàm adverfa acies, cæfi. Eademque,portâ figna infesta in urbem illata: & aliis partibus fecuribus dolabrisque cædebantur & refringebantur portæ, &, ut quifque intraverat eques, ad forum occupandum (ita enim præceptum erat) citato equo pergebat. Additum erat & triariorum equiti præfidium. legionarii ceteras partes pervadunt: direptione & cæde obviorum, nifi qui armis se tuebantur, abstinueA 3 runt. runt. Karthaginienfes omnes in cuftodiam dati funt: oppidanorum quoque trecenti ferme, qui clauserant portas. ceteris traditum oppidum, fuæ redditæ res. Cecidere in urbis ejus oppugnatione hoftium duo millia ferme; Romanorum haud amplius nonaginta. IV. Læta & ipfis, qui rem geffere, urbis ejus expugnatio fuit, & imperatori ceteroque exercitui; & fpeciofum adventum fuum, ingentem turbam captivorum præ fe agentes, fecerunt. Scipio, collaudato fratre, quum, quanto poterat verborum honore, Karthagini ab fe captæ captam ab eo Oringin æquâffet, quia & hiems inftabat, ut nec tentare Gades, nec disjectum paffim per provinciam exercitum Hafdrubalis confe&ari poffet, in citeriorem Hifpaniam omnes fuas copias reduxit: dimiffifque in hiberna legionibus, L. Scipione fratre Romam miffo, & Hannone hoftium imperatore, ceterifque nobilibus captivis, ipfe Tarraconem conceffit. Eodem anno claffis Romana, cum M. Valerio Lævino proconfule ex Sicilia in Africam tranfmiffa, in Uticenfi Karthaginienfique agro latè populationes fecit. extremis finibus Karthaginienfium circa ipfa moenia Uticæ prædæ a&tæ funt. Repetentibus Siciliam claffis Punica (feptuaginta erant longæ naves) occurrit. decem & feptem naves ex iis capta funt, quatuor in alto merfæ. cetera fufa ac fugata claffis. Terrâ marique victor Romanus cum magna omnis generis præda Lilybæum repetit. Toto inde mari pulfis hoftium navibus, magni commeatus frumenti Romam fubvecti. V. Principio æftatis ejus, quâ hæc funt gefta, P. Sulpicius proconful & Attalus rex quum Æginæ (ficut antè dictum eft) hibernâffent, Lemnum inde, claffe junctâ, Romanæ quinque & viginti quinqueremes, regiæ quinque & triginta, transmiserunt. Et Philip-` pus, ut, feu terrâ feu mari obviàm eundum hofti foret, paratus ad omnes conatus effet, ipfe Demetriadem ad |