Immagini della pagina
PDF
ePub

135 V

finiuntur in malum » (1). Unde dico quod si essent stelle fixe in angulo celi causarent tantam excellentiam indiuiduo quod propter indispositionem siue improportionem non posset apparere et si apparet, cito terminatur, ut patet in pueris quando oriuntur sub aliquo signo rationabili, ut puta sub geminis (2) uel sub uirgine uel sub media parte sagittari, et dominus ipsius signi erit potentissimus ex radiis aliorum planetarum et coniunctus stellis fixis que sint eiusdem nature quod loquuntur in duobus mensibus et aliquando non loquuntur sed habent tantam discretionem quod est mirabile. Unde signum est mortis, ut plurimum, cum in puero est maior discrectio que non debet secundum cursum temporis et nature. Unde ad rationem, si in celo est dare stellas fixas maioris uirtutis quam sint planete et sint eiusdem nature cum planetis, erit uerum dicere quod cum planeta coniungitur cum aliqua illarum plus influet quam in domo uel exaltatione, dico per interemptionem quod indispositio et improportio recipientis repugnat tali actioni. Et tu probas auctoritate Almasoris quod stelle sublevant, scilicet de sui natura, subaudi, nam improportio contradicat, quod non faciunt septem planete scilicet sic subito uel isto modo, quia procedunt col. 2. paulatim et subcessive cum durabilitate et est proportio inter ipsas et recipientia indiuidua, unde in domibus planete plus operantur quam cum stellis fixis propter proportionem quam habent cum indiuiduis nature. De quarto autem, quod operatur sol in ariete ut dicit Astafon in libro de mineralibus constellatis ubi ad licteram sic dicit : « Quando principium zoe cosmice oritur vcomes candide oriuntur, nigre uero cum fuerit in occasu et omnis uirtus subiecta melius operatur permixta rebus mundi ». Iuxta quod debetis intelligere, ut dicit Euay rex arabum, ucomes, idest perle, oriuntur de rore celi: ille que oriuntur de mane sunt albe, que de sero sunt nigre, et omnes confortant cor a tota specie (3). Idcirco dicit Astafon: « Quando principium zoe, idest aries, cosmice, idest cum sole, in mane oriuntur perle albe, de sero cum aries fuerit in occasu oriuntur nigre et omnis uirtus subiecta melius operatur permixta rebus mundi ». Juxta quod debetis intelligere quod cum planete fuerint in exaltationibus suis, omnia sua supposita sunt maioris uirtutis quam cum fuerint in casu, uerbigratia unusquisque planeta habet suam herbam, nam Sol habet elitropiam (4), Luna peoniam, scilicet lunariam, Saturnus semperuiuam, Juppiter eupatorium idest agrimoniam, Mars peucedanum, Uenus panacium, Mercurius uaruasec; unde cum uolumus suspendere peoniam ad collum epileentici oportet quod luna sit in exaltatione scilicet in tauro et si est epilentia curabilis, que non transierit 25 annum aut eger liberabitur ex toto aut multum alleuiabitur, quod si suspenderemus ad collum epileptici cum luna fuerit in casu scilicet in scorpione nil operabitur ut sambucus. Unde quando uolumus uti istis mineralibus uel uegetabilibus oportet quod actemus significatorem ipsius ut in humano corpore melius operentur. Nam sunt multi medici ignorantes qui faciunt cordialia ut confortetur uirtus uitalis nec considerant quod sol est principium il

(1) Parola o sezione 29a del Centiloquio che lo Stabili cita secondo l'antica versione conservata col titolo Centum verba Ptolemei in molti codici, ad esempio nel codice miscellaneo Vaticano Palatino segnato col n.o 1369, cart. 206X310, sec. XIV-XV, a dne colonne.

(2) Mss.: gemenis.

(3) Mss. spè.

(4) Cfr. a maggior dichiarazione di questo passo di botanica antica lo Speculum naturale di V. Di BɛAUVAIS, lib. X. C. 114. sgg. dell'ed. cit.

lius uirtutis, si est tunc sol in mala parte circuli an ne, quia si sol in illa approximatione est impeditus, operatur illud cordiale sicut aqua putei. In approximatione rerum ad cor opportet ut actetur sol quia est origo illius virtutis cordialis et si sol erit fortis in circulo fortificabitur virtus cordis virtute solis et adiuta rebus approximatis expellet ab eo quod nocivum. Et similiter cum fuerit egritudo in cogitatiua uirtute opportet quod actemus mercurium qui est origo cogitatiue et sic de aliis. Et hec est ratio quare quandoque approximata subito liberant quandoque non. De ista autem materia dicam vobis cum scribam super Centiloquium (1) illo verbo: « Purgatorium » (2) etc. De 5° quomodo dominus exaltationis accipit significatum domini ascendentis et fit proprius dispositor creature dico quod est. Ut uerbigratia pono quod sit ascendens aries et mars dominus ascendentis sit impeditus et sol dominus exaltationis sit in leone, quia plures dignitates habet sol in ariete quam mars, idcirco sol accipiet significatum martis et erit ipse significator proprius creature et iudicabimus creaturam esse sub dominio solis et non sub dominio martis et similiter de aliis.

In 7° autem signo etc. Hic ponit detrimentum uniuscuiusque planete. Et dicit quod omnis planeta cadit a 7° signo sue exaltationis in simili gradu, uerbigratia sicut sol exaltatur in 19 arietis sic cadit in 19 librae et sic de aliis.

Ptholomeus autem etc. Hic ponit oppinionem Ptholomei et dicit quod Ptholomeus ponit totum arietem esse exaltationem, scilicet in primo Quadrupartiti (3), solis et totum taurum esse exaltationem lunae et sic de aliis. Cluxta quod debetis scire quod quamvis Ptholomeus ponat totum signum esse exaltationem planete in quantum planeta dum est in quocumque gradu operatur benignos effectus, tamen in istis gradibus specificis cum maiori vigore planeta operatur ut dicit Almasor: « Cum unumquodque luminarium fuerit in gradu exaltationis » et non dicit in exaltatione (4).

(Continua).

G. BOFFITO.

Gli Incunaboli della R. Biblioteca Universitaria di Pisa

DESCRITTI DAL

dott. Luigi Ferrari, sottobibliotecario

(Continuazione; v. La Bibliofilia, vol. V, disp. 11-12*, PP. 364-373).

Cioni Filippo : v. Savonarola Hieronymus, Epistola contra sententiam excommunicationis....

Cioni Filippo : v. Savonarola Hieronymus, Expositio graduum vitae spiritualis S. Bonaventurae....

(1) È probabile che lo Stabili non abbia avuto tempo di commentare il Centiloquio, come si proponeva di fare; o almeno son riuscite vane tutte le indagini da me praticate in molte biblioteche per venir a capo di scoprire un commento del Centiloquio che si potesse ragionevolmente attribuirgli.

(2) Credo che si alluda alla parola 19a che nella versione del Pontano suona cosí : < Vis purgationis hebetatur, eum Luna fuerit Iovi coniuncta». Cfr. ediz. cit., pag. 75.

(3) Lib. I, cap. 20, 2a parte, pag. 15 d. ed. cit.

(4) Cod. exaltationis.

28. (n. 80). Clavasio, Angelus de: Summa angelica de casibus conscientiae. Venetiis, per Paganinum de Paganinis, 1499. in-8°.

HAIN 5401, PANZER III. 450, 2450, OLSCHKI. Mon. typ., p. 345.

cc. 475 (le prime 17 non numerate, le altre segnate coi numeri arabici progressivi dall'1 al 458, senza richiami, ma con segnature. Registro: 7 cc. non numerate (forse ne manca una bianca), a quinterno, 4-5, 7, 3, 4. A-B otterni, C quinterno. Nel nostro esemplare le Rubricae iuris civilis et canonici (segn. a. quinterno). anziché seguire la Summa, la precedono, venendo dopo il titolo, il prologo e le tavole, che tengono 7 cc. Caratteri gotici assai minuti, a due colonne (fuorché a cc. 2 e 3.v); linee 48-49 per colonna piena. Da notarsi gli spazi vuoti per le maiuscole e i numeri marginali a stampa, indicanti i paragrafi. A c. 1.r è una bella xilografia, rappresentante S. Pietro, colle parole: Tu es Petrus ». Queste parole e il titolo dell'opera sono in caratteri rossi. A c. 1.v si legge la seguente annotazione ms: Iste liber est Monasterij Septimi ad usu dni euägeliste, què abuit (sic) a dño Romulo tuc priori cistelli ». E a c. 2.r, in cima, è scritto: < Delle Lib. del Con.to di S. Croce ». Leg. in tutta perg.

Climachus Johannes: v. Johannes Climachus.

Concordio, Bartholomaeus de S.: v. Bartholomaeus, pisanus de S. Concordio. Corinthius Gregorius, De dialectis: v. Demetrius Chalcondylas et Moschopulus Manuel, Erotemata.

Corinthius Gregorius, Excerpta: v. Thesaurus Cornucopiae et Horti

Adonidis.

29. (n. 62). Crastonus s. Crestonus Johannes: Lexicon greco-latinum. s. n. t. [Mediolani ?]. in-4°.

c. 1. Bonus Accursius pisanus clarissimo uiro Antonio | braccello iurisconsulto primario ac ducali sena | tori salutem plurimam dicit. Quo pacto fieri pot etc. | L'epistola proemiale fin. a c. 2. l. 20. | c. 3. col. 1. l. 1 (segn. A i). Com. il Lexicon: A cum B (a) B etc. | ib. col. 2. l. 2. 'anò etc. | Fin. c. 166. l. 18. col. 1. uxorius | ib. col. 2. 7ovacoping || . ** Finis * * Η τέλος | .

cc. 166, non numerate (bianche la 1.r e 2.v), senza registro e richiami, ma con segnature. Le due prime carte senza segnature; poi A-V quaderni, x duerno. Caratteri tondi e greci; tondi nella epistola iniziale e nella 1a colonna del Lexicon, greci nella 2.a; di linee 20 per colonna piena. Esemplare assai ben conservato, con note mss. a c. 1.r. Leg, in tutta perg. HAIN 5816 (descrizione sommaria), PANZER II, 100. 619, BRUNET II, 409.

Cyrillus, Opusculum: v. Dictionarium graecum et alia opuscula.
Dante Alighieri: v. Alighieri Dante.

30. (n. 69). Datus Augustinus: De variis loquendi figuris sive de modo dictandi. Ferrariae, [per Andream Gallum], 1471. in-4.°

c. 1. (s. segn.). CLARISSIMI VIRI AC PRAES | TANTISSIMI PHILOSOPHIAE| DOCTORIS AVGVSTINI DA | THI SENENSIS. De uariis loquendi figuris siue de modo dictandi. Ad andream | ciuem senensem Isagogius libellus feliciter | Incipit. || (C)REDIMVS Iamdudu a plerisq; uiris etiam disertissimis etc. | c. 38. l. 13. Expliciùt elegatie parue domini augustini | dathi Senensis. Impresse ferrarie die deci | ma nona Octobris. M. CCCC.LXXI. | Impressi Andreas hoc op': cui frăcia nomě | Traddit (sic): at ciuis ferrariensis ego. | Herculeo felix ferraria tuta manebat | Numine: perfectus cum liber iste fuit.

cc. 38 (bianca la 38.v), senza numeri, segnature, richiami e registro. Carattere tondo, linee 25 per pag. A cc. 2.v, 3.r, 10.v, 19.v, si notano alcune linee imperfette; e a c. 1.r è l'unica iniziale maiuscola in rosso, rozzamente dipinta. L'esemplare, alquanto logoro e macchiato nelle prime carte, è ricco di note interlineari e marginali manoscritte. Leg. in tutta pergamena.

HAIN 5988 (descriz. sommaria), PANZER I, 393. 2, BRUNET II, 525, AUDIFFREDI, Specimen historico-criticum ed. it. saec. XV, p. 228. Un saggio fotografico di questo raro incunabulo per cura del Bibliotecario cav. Morini fu compreso nell'Albo dei Documenti per servire alla Storia del Libro in Italia nei sec. XV e XVI, inviato dal Ministero della Pubblica Istruzione alla Esposizione Universale di Parigi (cfr. Per la storia del libro in Italia nei secoli XV e XVI. Notizie raccolte a cura del Ministero della Pubblica Istruzione. Venezia, Olschki, 1900. p. 112.

31. (n. 44). Demetrius Chalcondylas et Moschopulus Manuel: Erotemata ; acc. Corinthius Gregorius: De dialectis. s. n. t. [Mediolani, per Uldericum Scinzenzeler, 1495 ?]. in-f.

c. 1 bianca | c. 27 (segn. a). Indice della errata: Tè èv tỷ ypappatexỹ sùpiszópeva spáàμara etc. | Fin. c. 1. 1. 30 | c. 4 (segn. aii). Com. gli Erotemata Chalcondilae: Anuntpiov xxxovôúlov ἐρωτήματα συνοπτικὰ τῶν ὀκτώ | τοῦ λόγου μερῶν μετά τινων χρησίμων κανόνων. || Περὶ Διαιρέσεως τῶν γραμμάτων || ( λες πόσα διαιροῦνται τὰ εἴκοσι τέσσαρα | γράμματα etc. | Fin.c. 61. 1. 27. | c. 63." (segn. d) : Τοῦ σοφωτάτου καὶ λογιωτάτου κυροῦ μανουὴλ τοῦ μο | σχοπούλου διορθωθέντων ἐρωτημάτων. || Περὶ προσωδιῶν. || (τ)ί ἐστι προσωδία etc. | Fin. c. 129. l. 20. c. 129. Com. le Errata degli Erotemata Moschopuli: Typoje ματικῇ ευρισκόμενα σφάλματα etc. | . Fin. c. 130. 1. 20. | c. 131". (segm. a): Περὶ Διαλέκτων τῶν παρὰ Κορίνθου παρεκβληθεισῶν. || (ε) Δούσοι καὶ τᾶς διαλέκτους etc. | Fin. c. 15or. lin. 5. |

cc. 150 (bianche le 1, 3, 62 e 150.v), senza numeri e richiami, ma con segnature. Registro: a quinterno, ẞ- quaderni, duerno, 2- quaderni, - terni, x- terni, quaderno. Caratteri greci, linee 34-5 per pagina piena. Secondo il PANZER e l'HAIN i tipi della 7 presente edizione sono i medesimi delle Orazioni di Isocrate, pubblicate a Milano dal Calcondila nel 1493. Spazi vuoti per le maiuscole. L'esemplare è in ottimo stato. Leg. in assi e tutta pelle.

HAIN 6093 (descriz. imperfetta), PANZER II, 96. 594, BRUNET I, 1759: cfr. OLSCHKI L. S., Correzioni ed aggiunte al Repertorium Bibliographicum di Lod. Hain, Suppl. alla Riv. d. Bibl., a. IX, n. I., p. 3; e Mon. typ., pp. 109-10.

32. (n. 14). Dictionarium graeco-latinum et alia opuscula. Venetiis, per Aldum Manutium, 1497. in-fol."

HAIN 6151, PANZER III, 421. 2230, BRUNET II, 689-90, OLSCHкI, Monumenta typographica, p. 420.

cc. 244 [non 243], bianca la 244, senza numeri e richiami, ma con segnature. Registro: a-k quaderni, I quinterno, A-O quaderni, fuorché L e N quinterni, p-t quaderni, fuorché s terno. Caratteri tondi e greci pel Dictionarium e greci per gli opuscoli grammaticali, a due colonne, di linee 42 per colonna piena; latini per l'indice, ch'è a tre colonne, di linee 55. Esemplare assai ben conservato, con qualche nota marginale ms. L'opera è legata col Thesaurus Cornucopiae, di cui appresso (v. n. 116).

33. (n. 31). Diodorus Siculus: Bibliotheca s. Historiarum priscarum a Fr. Poggio Bracciolino e graeco in latinum traducti libri VI. Venetiis, per Philippum Pincium, 1493. in-fol.°

c. 1. l. 1 (segn. a). Pogius florentinus ad Nicolaum quintum Pont. Max. || (n)VLLVS Antea quantum uis preclarus etc. L'epistola fin. a lin. 45. | c. 1. l. 46. Prooemium totius operis. Tituli primi Libri. || c. 1. l. 53. Diodori Siculi a Pogio florentino in latinum traducti de antiquorum gentis fabulosis Liber primus. || (m)AGNAS merito gratias etc. c. 51. l. 15. Fin. del lib. VI. Segue il Registro, su tre colonne; in fine (l. 31): Explicit feliciter Diodori siculi diligenter ac accuratissime emendatum acq3 Venetiis impres sup Philippù Pinciù Mantuanù die uigesima nouebris anno domini a natiuitate. M.CCCC.LXXXXIII. | Laus deo. [ FINIS. ||

cc. 52 (al nostro esemplare mancano le cc. 36, 38-9 e 52, bianca), senza richiami, ma con numeri e segnature. Registro: a-h terni, i duerno. Caratteri tondi, linee 60 per pagina piena. Spazj vuoti per le maiuscole iniziali dei libri, e marginali a stampa. Si notano molti errori tipografici, specialmente nei capipagina, e nella numerazione delle carte. L'esemplare, che ha qualche nota marginale manoscritta, non è molto ben conservato. A c. I.r, in calce, si legge l'annotazione ms.: Lucianus de ueris narationibus (sic) & Diodorus siculus », e a c. 51.v, dopo l'explicit, il principio della lettera di Cicerone a L. Paolo console (Maxime mihi fuit etc.), ms. Leg. in tutta perg.

HAIN 19260 (descrizione sommaria), PANZER III, 474. 262.

La Bibliofilia, anno VI, dispensa 2"

2

34. (n. 98). Diomedes et alii grammatici veteres. Venetiis, per Johannem de

Tridino, 1500. in-fol.

HAIN 5223, PANZER III, 474. 262.

cc. 79 (manca l'ultima bianca), senza numeri e richiami, ma con segnature. Registro: a-m terni, n-o duerni. Carattere tondo, linee 47 per pag. piena. Iniziali xilografiche, di varia grandezza; alcune figurate, che tengono 9 linee, in principio delle varie operette, altre, più semplici, larghe da 5 a 6 linee, in capo ai paragrafi. Si notino i capipagina stampati, ed alcune postille marginali manoscritte. A c. 79.v, sotto il Registro, è la marca dello stampatore colle iniziali z. T. Esemplare assai ben conservato. Leg. in assi e mezza pelle con cerniere.

35. (n. 49). Donatus Aelius: Ars secunda s. maior de octo partibus orationis. s. n. t. in-4°.

c. 1. l. 1. P. Donati ars secunda de octo partibus orationis uoce littera: syllaba : pedibus tonis uel accentibus: posituris: | barbarismo: soloecismo: scemate : & tropo. [] (P)ARTES orationis sunt octo Nomen etc. | c. 21. l. 23. Fin. coi versi virgiliani : at non sic phrygius penetrat lacedaemona pastor: ledaeamq3 helenam tro | ianas uexit ad urbes. FINIS. c. 22. l. 1. Seruius Maurus Honoratus. Aquilino. Salutem. I (V)Ltimar syllab naturas etc. | Fin. c. 24. I. 33. ||

cc. 24, senza numeri, richiami, segnature e registro. Caratteri rotondi, di linee da 28 a 33. Lettere iniziali a mano, colorite alternativamente in azzurro e rosso. A cc. 2.v e 16.v si notano due linee imperfette, ove dovevano essere supplite parole greche. L'esemplare è ottimamente conservato. Appartenne, come si rileva da una nota manoscritta in calce alla c. 1.r, ad Annibale Gherardi. Leg. in tutta perg. È edizione rarissima. Cfr. F. FERRARI, Di una edizione ancipite del Donato del Secolo XV, sconosciuta ai bibliografi, posseduta dalla Biblioteca della Regia Università di Pisa. Pisa, Nistri, 1887.

Donatus Aelius: v. Diomedes et alii grammatici veteres.
Epictetus, Enchiridion in latinum versum: v. Politianus Angelus, Opera.
Eustathius, Excerpta v. Thesaurus Cornucopiae et Horti Adonidis.

36. (n. 29). Fasciculus temporum. Venetiis, per Georgium Walch, 1479. in-fol.” HAIN 6924, PANZER III, 149. 410, BRUNET II, 1187, Fossi I, 659-60, CARONTI, p. 208.

cc. 71 (le prime sette non numerate, le altre provviste dei numeri arabici progressivi dall'1 al 64, nel margine superiore medio d'ogni pagina recto), senza richiami, segnature e registro. Caratteri gotici, a pagina piena pel testo, e a tre colonne di linee 55, per l'indice che occupa le prime 7 carte. A cc. 10.v (n. 3), 11.v (n. 4), 16.v (n. 9) e 33.r (n. 26) si notano alcune incisioni in legno rappresentanti l'arca di Noè, la torre di Babele, il tempio di Salomone ed il Salvatore. Altre xilografie sono a cc. 12.r (n. 5), 12.v (n. 5), 20.v (n. 13), 21.v (n 14), 22.r (n. 15), 24.v (n. 17), 31.r (n. 24) e 44.v (n. 37), e rappresentano in forma schematica le città di Babilonia, Treviri, Roma, Siracusa, Catania, Bisanzio, Ostia, Atene, Colonia e Venezia. A c. I.v, in calce, si legge la seguente nota ms.: «Iste liber est Carth.ae Magiani ppe Senas. Esemplare assai ben conservato. Leg. in assi e tutta pelle.

37. (n. 33, 1). Fasciculus temporum. Venetiis, per Erhardum Ratdolt, 1480. in-fol."

HAIN 6928, PANZER III, 166. 517, Fossi I, 660.

cc. 71 (le prime otto non numerate [bianca la 1.a], le altre coi numeri arabici dal 2 al 64 al nostro esemplare manca la 1.a carta numerata), senza richiami, segnature e registro. Caratteri gotici, a pagina piena pel testo; e a tre colonne di linee 57-8, per la tavola, che occupa le cc. 2-8, n.n. Oltre le incisioni in legno, ricordate nella descrizione dell'edizione antecedente, le quali, salvo Venezia, si trovano alle medesime carte, sono a notarsi le seguenti: Gesù Cristo (c. n. 2.r), l'assedio di Gerusalemme (c. n. 14. r), la distruzione di Babilonia (c. n. 16. r), Gerusalemme riedificata (c. n. 17.), Milano (c. n. 18.r), Lione (c. n. 23.), Colonia (c. n. 28.r), varie città dell'Inghilterra (cc. n 30.v e 31.r), Venezia (c. n. 37.), Siponto e il monte Gargano (c. n. 38.r), la distruzione di Antiochia (c. n. 40.v), di Gerusalemme e d'altre città (c. n. 41.7), il Pantheon (c. n. 41.v), la Westfalia (c. n. 44.»), la Germania (c. n. 45.v), Narbona (c. n. 46. r), l'Armenia devastata dai turchi (c. n. 46.v), la Sassonia e l'Africa devastata dai Saraceni (c. n. 47.r), Gerusalemme (c. n. 47.v), Rhedona [Rennes] (c. n. 48.r), la distruzione di Roma per opera dei Saraceni (c. n. 45.v), la città Leonina (c. n. 49.r), Taormina presa dai Saraceni (c. n. 50.r), il saccheggio di Siponto e di Taranto (c. n. 50.v), la Sassonia, l'Austria e la Boemia (c. n. 51.r), l'Ungheria (c. n. 52.r), Toledo (c. n. 55.7), Vicenza (c. n. 62.r), Padova e Verona (c. n. 62.), Feltre, Brescia e Bergamo (c. n. 63. r), e l'assedio di Rodi (c. n. 64.r). -A c. 8.v si leggono in calce le seguenti annotazioni manoscritte : « Anno a nativitate Christi mcccc 97 aug.s accepit habitů sti agu.i << Rome Jn cenobio sancte marie nucupate de populo », e« Nunc Bibliothecae S. Crucis Pisarum >. Esemplare ben conservato: legato in tutta perg., con MESUE JOHANNES, De consolatione medicinarum simplicium solutivarum, trad. ital. Vedi appresso n. 64.

« IndietroContinua »