urbe, Capitolium tamen atque arcem Diique & homines Romani tenuerint, habitaverint; victoribus Romanis recuperata urbe, arx quoque & Capitolium deferitur: & plus vaftitatis huic urbi fecunda noftra fortuna faciet, quàm adverfa fecit. Equidem, fi nobis cum urbe fimul pofita traditaque per manus religiones nulla effent, tamen tam evidens numen hac tempeftate rebus affuit Romanis, ut omnem negligentiam divini cultus exemptam hominibus putem. Intuemini enim horum deinceps annorum vel fecundas res vel adverfas: invenietis omnia profpere eveniffe fequentibus Deos, adverfa fpernentibus. Jam omnium primum Vejens bellum (per quot annos, quanto labore geftum!) non ante cepit finem, quàm, monitu Deorum, aqua ex lacu Albano emissa eft. Quid hac tandem urbis noftra clades nova ? num ante exorta eft, quàm fpreta vox cœlo emissa de adventu Gallorum? quàm gentium jus ab legatis noftris violatum? quàm à nobis, quum vindicari deberet, eadem negligentia Deorum prætermiffum? Igitur victi captique ac redempti tantum pœnarum Diis hominibufque dedimus, ut terrarum orbi documento effemus. Adverfa deinde res admonuerunt religionum. Confugimus in Capitolium ad Deos, ad fedem Jovis optimi maximi : facra in ruina rerum noftrarum alia terra cèlavimus, alia avecta in finitimas urbes amovimus ab hoftium oculis: Deorum cultum, deferti ab Diis hominibufque, tamen non intermifimus. Reddidere igitur patriam, & victoriam, & antiquum belli decus amiffum; & in bofies, qui caci avaritia in pondere auri fœdus ac fidem fefellerunt, verterunt terrorem, fugamque & cadem. LII. Hac culti neglectique numinis tanta monimenta in rebus humanis cernentes, ecquid fentisis Quirites quantum vixdum ex naufragiis prioris culpa cladifque emergentes paremus nefas? Urbem aufpicatò inauguratóque conditam habemus : nullus locus in ea non religionum Deorumque eft plenus ; facrificiis folennibus non dies magis ftati quàm locá funt, in quibus fiant. Hos omnes Deos, publicos privatofque, Quirites, deferturi eftis? Quàm par veftrum factum eft, quod in obfidione nuper in egregio adolefcente C. Fabio, non minore hoftium admiratione quàm veftra, confpectum eft; quum inter Gallica tela degreffus ex arce folenne Fabia gentis in colle Quirinali obiit ? An gentilitia facra ne in bello quidem intermitti, publica facra & Romanos Deos etiam in pace deferi placet & pontifices flaminefque negligentiores publicarum religionum effe, quàm privatus in folenni gentis fuerit? Forfitan aliquis dicat, aut Vejis ea nos facturos, aut húc inde miffuros facerdotes noftros, qui faciant, quorum neutrum fieri falvis carimoniis poteft: & ne omnia generatim facra, omnefque percenfeam Deos; in Fovis epulo, num alibi, quàm in Capitolio pulvinar fufcipi poteft? Quid de aternis Vefta ignibus, fignoque, quod imperii pignus custodia ejús templi tenetur, loquar? quid de ancilibus veftris, Mars Gradive, tuque Quirine pater? bac omnia in profane deferi placet facra, equalia urbi, quedam vetuftiora origine urbis ? Et videte, quid inter nos ac majores interfit: illi facra quadam in monte Albano Lavinioque nobis facienda tradiderant. An ex hoftium urbibus Romam ad nos transferri facra religiofum fuit; hinc fine piaculo in hoftium urbem Vejos transferemus Recordamini agitedum, quoties facra inftaurentur, quia aliquid ex patrio ritu negligentia cafuve prætermiffum eft. Modò qua res, poft prodigium Albani lacus, nifi inftauratio facrorum aufpiciorumque renovatio, affecta Vejenti bello reipublica remedio fuit? At etiam, tanquam veterum religionum memores, & peregrinos Deos tranAtulimus Romam, & inftituimus novos. Juno Regina tranfveta à Vejis nuper in Aventino, quàm infigni ob excellens matronarum ftudium, celebrique dedicata eft die ? Ajo Locutio templum propter coeleftem vocem exauditam in Nova via juffimus fieri: Capitolinos ludos folennibus aliis addidimus; collegiumque ad id novum, auctore fenatu, condidmus. Quid horum opus fuit fufcipi, fi una cum Gallis urbem Romanam relicturi fuimus ? fi non voluntate manfimus in Capitolio per tot menfes obfidionis & fi ab hoftibus metu retenti fumus ? De faeris loquimur, & de templis: quid tandem de facerdotibus ? Nonne in mentem venit, quantum piaculi committatur ? Veftalibus nempe una illa fedes eft, ex qua eas nihil unquam præterquam urbs Tapta movit. Flamini diali noctem unam manere extra urbem nefas eft: hos Vejentes pro Romanis facturi eftis facerdotes, & Veftales tua te deferent Vefia? & flamen peregre habitando, in fingulas noctes tantum fibi reique publica piaculi contrahet? Quid alia, que aufpicatò agimus omnia fere intra pomarium, cui oblivioni, aut cui negligentia damus ? Comitia curiata, que rem militarem continent ; comitia centuriata, quibus confules tribunofque militares creatis ; ubi aufpicarò, nifi ubi adfo lent, lent, fieri poffunt? Vejofne hac transferemus? comitiorum cauffa populus tanto incommodo in defertam hanc ab Diis hominibufque urbem conve niet? LIII. Sed res ipfa cogit vaftam incendiis ruinifque relinquere urbem, & ad integra omnia Vejos migra re, nec hic adificando inopem plebem vexare. Hanc autem jactari magis cauffam, quàm veram esse, ut ego non dicam, apparere vobis, Quirites, puto: qui meminiftis ante Gallorum adventum falvis teEtis publicis privatifque, ftante incolumi urbe, hanc eandem rem actam effe, ut Vejos tranfmigraremus. Et videte, quantum inter meam fententiam veftramque interfit, tribuni. Vos, etiam fi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis: ego contra, (nec id mirati fitis priufquam, quale fit, audieritis) etiam fi tunc migrandum fuiffet incolumi tota urbe, nunc has ruinas relinquendas non cenferem: quippe tum cauffa nobis in urbem captam migrandi victoria effet, gloriofa nobis ac pofteris noftris nunc hac migratio nobis mifera ac turpis, Gallis gloriofa eft. non enim reliquiffe victores, fed amififfe victi patriam videbimur, hoc ad Alliam fuga, boc capta urbs, hoc circumfeffum Capitolium neceffitatis impofuiffe, ut defereremus penates noftros, exfiliumque ac fugam nobis ex eo loco confcifceremus, quem tueri non poffemus. & Galli evertere potuerunt Romam, quam Romani reflituere non videbuntur potuiffe? Quid reftat, nifi ut jam novis copiis veniant, (conftat enim vix credibilem multitudinem effe) habitare in capta ab fe, deferta à vobis, hac urbe velint, finatis ? Quid, fi non : qui Volfcive Galli hoc, fed veteres hoftes veftri, faciant, ut commigrent Romam ? velitifne illos Romanos, vos Vejentes effe? an malitis hane folitudinem veftram, quàm urbem hoftium effe? non equidem video quid magis nefas fit. Hae fcelera, quia piget readificare, hac dedecora pati parati eftis? fi tota urbe nullum melius ampliusve tectum fieri pofé fit, quàm cafa illa conditoris eft noftri: non in cafis, ritu paftorum agreftiumque, habitare eft fatius inter facra penatefque veftros, quàm exfulatum publicè ire Majores noftri, convena paftorefque, quum in bis locis nihil prater filvas paludefque effet, novam urbem tam brevi edificaverunt : nos, Capitolio, arce incolumi, ftantibus templis Deorum, adificare incenfam piger? & quod finguli facturi fuimus, fi ades noftra deflagrassent, hoc in publico incendio univerfi recufamus facere ? qua LIV. Quid tandem, fi fraude, fi cafu Vejis incendium ortum fit, ventoque (ut fieri poteft) diffufa flamma magnam partem urbis abfumat; Fidenas inde, aut Gabios, aliamve quam urbem fituri fimus, quo tranfmigremus? Adeò nihil tenet folum patria, nec hac terra, quam matrem appellamus, fed in fuperficie tignifque caritas nobis patria pendet? Equidem fatebor vobis, (etfi minus injuria veftra quàm mea calamitatis meminif fe juvat) quum abeffem, quotiefcunque patria in mentem veniret, hac omnia occurrebant, colles, campique, & Tiberis, & affueta oculis regio, & boc coelum, fub quo natus educatufque effem. que vos, Quirites, nunc moveant potiùs caritate fua, ut maneatis in fede veftra, quàm poftea, quum liqueritis ea, macerent defiderio. Non fine cauffa re Dii |