Albani reges.

Romuli et

adcolæ ausi sint. Pax ita convenerat, ut Etruscis Latinis-
que fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant, finis esset.
20 Silvius deinde regnat, Ascanii filius, casu quodam in silvis
natus. Is Enean Silvium creat. is deinde Latinum Sil-
vium. Ab eo 21 coloniæ aliquot deductæ, Prisci Latini ad-
pellati. Mansit Silviis postea omnibus cognomen, qui
Albæ regnarunt.
Latino Alba ortus, Alba Atys, Atye Ca-
pys, Capye Capetus, Capeto Tiberinus; qui, in trajectu Al-
bulæ amnis submersus, celebre ad posteros nomen flumini
dedit. Agrippa inde Tiberini filius; post Agrippam Ro-
mulus Silvius, a patre accepto imperio, regnat. Aventino,
fulmine ipse ictus, regnum per manus tradidit: is, sepultus
in eo colle, qui nunc est pars Romanæ urbis, cognomen
colli fecit. Proca deinde regnat: is Numitorem atque
Amulium procreat. Numitori, qui stirpis maximus erat,
regnum vetustum Silviæ gentis legat. Plus tamen vis po-
tuit, quam voluntas patris aut verecundia ætatis.

Pulso

fratre, Amulius regnat: addit sceleri scelus: stirpem fratris virilem interimit: fratris filiæ Rhea Silviæ per speciem honoris, quum 22 Vestalem eam legisset, perpetua virginitate spem partus adimit.

IV. Sed 23 debebatur, ut opinor, fatis tantæ origo urbis, Remi ortus. maximique, 24 secundum Deorum opes imperii principium. Vi compressa Vestalis, quum geminum partum edidisset, seu ita rata, 25 seu quia Deus auctor culpæ honestior erat, Martem incertæ stirpis patrem nuncupat. Sed nec Dii, nec homines, aut ipsam, aut stirpem a crudelitate regia vindicant. sacerdos vincta in custodiam datur; pueros in profluentem aquam mitti jubet. 26 Forte quadam divinitus super ripas Tiberis effusus lenibus stagnis, nec adiri usquam 27 ad justi

20 Sylvius... Ascanii filius] Eum Virg. VI. Æn. v. 763. et Dion. 1. I. Eneæ ipsius filium fuisse volunt.

21 Colonia] Nominantur ab Auctore libri de Orig. gentis Romanæ, Præneste, Tibur, Gabii, Tusculum, Cora, Pometia, Corioli, (sic enim legendum videtur, non Locri) Crustumium, Cameria, Bovillæ, ceteraque oppida circumquaque. Virgilius VI. Æn. v. 773. et seq. numerat quoque inter colonias Albanorum regum, Nomentum, Fidenas, Collatiam, Castrum Inui, et Bolam.

22 Vestalem] De vestalibus vide infra c. 20.

23 Debebatur... fatis tantæ origo urbis] Oportebat ut fata divinumque numen præfuisse origini tantæ urbis viderentur, et rem humanis consiliis

frustra impeditam ipsa per se ad felicem exitum perduxisse.

24 Secundum deorum opes] Post ipsorum deorum imperium.

25*Seu quia deus auctor culpæ honestior erat] Seu quia honestius putabat a se nominari posse Deum auctorem culpæ, quam virum mortalem.

26 Forte quadam divinitus] Non insolitum antiquis Fortem ipsam, sive ea quæ casu eveniunt, divinæ curæ assignare. Sic aliquoties Plutarchus dug rivì rúx. Blanditur tamen Gruteri conjectura: Forte quadam, an divinitus; quum præsertim Sueton. in Claud. c. 13. casu quodam, an di

cursum poterat amnis; et, posse quamvis languida mergi aqua infantes, spem ferentibus dabat: ita velut defuncti regis imperio, in proxima adluvie, 28 ubi nunc ficus Ruminalis est, (Romularem vocatam ferunt) pueros exponunt. Vastæ tum in iis locis solitudines erant. Tenet fama, quum fluitantem alveum, quo expositi erant pueri, tenuis in sicco aqua destituisset, lupam sitientem ex montibus, qui circa sunt, ad puerilem vagitum cursum flexisse: eam submissas infantibus adeo mitem præbuisse mammas, ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit. Faustulo Educatio et fuisse nomen ferunt. Ab eo ad stabula Larentiæ uxori edu- adolescencandos latos. Sunt, qui Larentiam, vulgato corpore, lupam inter pastores vocatam putent; inde locum fabulæ ac miraculo datum. 29 Ita geniti, itaque educati, quum primum adolevit ætas, nec in stabulis, nec ad pecora segnes, venando peragrare 30 circa saltus. Hinc, robore corporibus animisque sumto, jam non feras tantum subsistere, sed in latrones, præda onustos, inpetus facere, pastoribusque rapta dividere: et cum his, crescente in dies grege juvenum, 31 seria ac jocos celebrare.

31

V. Jam tum in Palatino monte 32 Lupercal 33 hoc fuisse ludicrum ferunt, et a Pallanted, urbe Arcadica, Pallantium, dein 34 Palatium, montem adpellatum. Ibi Evandrum, qui 35 ex eo genere Arcadum 36 multis ante tempestatibus ea tenuerat loca, sollemne adlatum ex Arcadia instituisse, ut nudi juvenes, 57 Lyceum Pana venerantes, 38

e

37

per lusum

cita Gron. Crev. d Palatium deinde Palatinum Gron. Crev. e tenuerit Crev.

id quod suam quamdam plenitudinem et absolutionem habet. Justus exercitus, justa arma, justa ætas.

28 Ubi nunc ficus Ruminalis est] In media urbe Roma. Vid. Festum in voce Ruminalem,

29 Ita geniti] Quomodo geniti, expositi, educati, agniti demum a Numitore Romulus ac Remus fuerint, fusius ac plenius disserunt Dion. l. I. ; Plut. in Rom. Ceterum unus e codd. regiis habet itaque educati, quemadmodum et MSS. a Gronovio inspecti. 30 Circa saltus] Saltus qui circa

erant.

31*Seria ac jocos celebrare] Seria, ut pugnas adversus latrones, adversus vastatrices agrorum feras: jocos, ut ludicra certamina, solennem festorum dierum lasciviam. Celebrare est magna frequentia, magno cum hominum numero peragere.

32 Lupercal] Hoc nomen plerum que designat locum ipsum in Palatino monte Pani Lyceo consecratum. Hic

dubitari non potest quin referatur ad
ludicrum. Scripsit fortasse Livius
Lupercale hoc ludicrum, quomodo
Sueton. in Aug. c. 31. Lupercale sa-

crum.

33 Hoc] Quod hodieque apud nos celebratur. Sic infra c. 42. Hunc ordinem, i. e. eum qui hodieque servatur: et sæpe alias.

34 Palatium, deinde Palatinum] Optimi e scriptis nostris, ut et quidam e Gronovianis, Pallantium, deinde Palatium. Et eodem modo infra c. 7. et c. 12. Palatium, Palatio, ubi vulgo editi habent Palatinum, Palatino.

35* Ex eo genere Arcadum] Ex illa Arcadum tribu quæ Pallanteum incolebat.

36 Multis antea tempestatibus tenuerit loca] Sic habent plurimi codices, Gronovio teste: quibus adstipulantur quinque e nostris. Vulgo ea tenuerat loca.

37 Lyceum Pana] Pan dictus est

tia.

atque lasciviam currerent; quem Romani deinde vocarunt Inuum. Huic deditis ludicro, quum sollemne notum esset, insidiatos ob iram prædæ amissæ latrones, quum Romulus vi se defendisset, Remum cepisse; captum regi Amulio tradidisse, 39 ultro accusantes. Crimini maxime dabant, in Numitoris agros ab his inpetum fieri: inde eos, conlecta juvenum manu, hostilem in modum prædas agere. sic Numitori ad supplicium Remus deditur. Jam inde ab initio Faustulo spes fuerat, regiam stirpem apud se educari; nam et expositos jussu regis infantes sciebat, et tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere; sed rem inmaturam, nisi aut per occasionem, aut per necessitatem, aperiri noluerat. necessitas prior venit. ita, metu subactus, Romulo rem aperit. Forte et Numitori, quum in custodia Remum haberet, audissetque, geminos esse fratres, 40 comparando et ætatem eorum, et ipsam minime servilem indolem, tetigerat animum memoria nepotum: sciscitandoque 41 eodem pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnoet Remus a sceret. Ita 42 undique regi dolus nectitur. Romulus, non agniti. cum globo juvenum, (nec enim erat ad vim apertam par) sed aliis alio itinere jussis certo tempore ad regiam venire pastoribus, ad regem inpetum facit: et a domo Amulium Numitoris alia comparata manu adjuvat Remus. ita regem obtruncant, obtruncant.

Romulus

Numitore

et Numito

rem restituunt.

VI. Numitor, inter primum tumultum hostes invasisse urbem atque adortos regiam dictitans, quum pubem Albanam in arcem præsidio armisque obtinendam avocasset; postquam juvenes, perpetrata cæde, pergere ad se gratulantes vidit, extemplo advocato concilio, scelera in se fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti essent, cædem deinceps tyranni, seque ejus auctorem ostendit. Juvenes, per mediam concionem agmine ingressi,

f pro postquam Gron. et Crev. propemodum semper exhibent posteaquam. Id in universum monuisse satius, opinor, erit, quam tædium lectoribus eadem adnotatione prope singulis paginis excitare.

Lyceus, inquit Servius ad VIII. Æn.
v. 343. quod lupos non sinat in oves
sævire. Lupus enim Græcis est Auxos.
Idem ait Pani montem Lyceum in Ar-
cadia consecratum fuisse. *De Inui ap-
pellatione vid. Serv. ad VI. Æn. v. 775.

38 Per lusum] Olim editi, per lu-
xum. Correxit Gronovius: nec ullam
tamen allegavit auctoritatem, quasi
hæc emendatio sola conjectura nite-
retur. At duo e regiis codd. vel opti-
mi, et Sorbonicus, diserte exhibent
per lusum.

39 Ultro] Hujus vocis hæc vis est, ut denotet quidpiam geri ab aliquo,

contra quam ab eo expectetur, aut fieri deceat. Sic hoc loco latrones, qui omnibus suppliciis, tum ob latrocinia, tum ob injustam vim in Romulum et Remum, digni erant, ipsi eos

accusant.

40 Comparando] Comparando ætatem et indolem horum juvenum, cum ea et ætate et indole, qua esse debebant nepotes, si adhuc viverent.

41 Eodem] Quo Faustulus. Nisi forte malis eo demum. Duo e nostris MSS. eo pervenit.

42* Undique] Et ab Romulo, et ab Numitore.

43

silium capi

unt.

quum avum regem salutassent, secuta ex omni multitudine consentiens vox ratum nomen imperiumque regi effecit. Ita Numitori Albana permissa re, Romulum Remumque Urbis concupido cepit, in iis locis, ubi expositi, ubique educati erant, dendæ conurbis condendæ. et 15 supererat multitudo Albanorum Latinorumque. ad id pastores quoque accesserant, qui omnes facile spem facerent, parvam Albam, parvum Lavinium præ ea urbe, quæ conderetur, fore. Intervenit deinde his cogitationibus avitum malum, regni cupido, atque inde fœdum certamen coortum a satis miti principio %. Quoniam gemini essent, nec ætatis verecundia discrimen facere posset, ut Dii, quorum tutelæ ea loca essent, auguriis legerent, qui nomen novæ urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatium Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum 15 templa capiunt.

45

h

VII. Priori Remo augurium venisse fertur, sex vultures: jamque, nunciato augurio, quum duplex numerus Romulo se ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutaverat. 46 tempore illi præcepto, at hi numero avium, regnum trahebant. Inde, cum altercatione congressi, 17 certamine Remus a irarum ad cædem vertuntur. ibi in turba ictus Remus ceci- fratre occiditur. dit. Vulgatior fama est, ludibrio fratris Remum novos transiluisse muros inde ab irato Romulo (quum verbis quoque increpitans adjecisset, Sic deinde, quicumque alius transiliet mania mea) interfectum. Ita solus potitus imperio Romu- Roma cond. lus; 48 condita urbs conditoris nomine adpellata. Palatium Ol. VII. 1. primum, in quo ipse erat educatus, muniit: sacra Diis aliis 2. ante C. Albano ritu, Græco Herculi, ut ab Evandro instituta erant, facit. Herculem in ea loca, Geryone interemto, boves Herculis % principio. Hic minorem interpunctionem habet Gron. conjuncta oratione ad regeret usque. Ibi autem major interpunctio dirimit orationem. i Herculem etc. Hic initium capitis septimi fecit

tinum Gron. Crev.

i

h Pala

47* Certamine irarum] Dum certant utriusque iræ, et ex ipso conflictu exardescunt.

48 Condita urbs] Ex Catonis sententia, Roma condita est ipsis Palilibus, XI. Kal. Maii anni 1. Olympiadis VII. ante Christum 751. Mirum profecto hic non indicasse Livium, quot annos existimaret ab urbe condita ad sua tempora elapsos esse. Quid de ea re noster scriptor senserit, expendit doctissimus Dodwellus, Dissert. X. de Cyclis Romanorum: et eum Catonianam æram secutum fuisse, quæ Varroniana duobus annis brevior est, probare nititur. Dodwellum secutus est in sua Livii editione vir multijugæ eruditionis, Jo. Clericus; nos Cleri

cum.

N. 751.

adventus in Latium.

Cacus.

mira specie abegisse memorant, ac prope Tiberim fluvium, qua, præ se armentum agens, nando trajecerat, loco herbido, ut quiete et pabulo lato reficeret boves, et ipsum fessum via procubuisse. ibi quum eum, cibo vinoque gravatum, sopor obpressisset, pastor adcola ejus loci, nomine Cacus, ferox viribus, captus pulchritudine boum, quum avertere eam prædam vellet; quia, si agendo armentum in speluncam compulisset, ipsa vestigia quærentem dominum eo deductura erant; aversos boves, eximium quemque pulchritudine, caudis in speluncam traxit. Hercules, ad primam auroram somno excitus, quum gregem perlustrasset oculis, et partem abesse numero sensisset, pergit ad proximam speluncam, si forte eo vestigia ferrent. quæ ubi omnia foras versa vidit, nec in partem aliam ferre, confusus atque incertus animi, ex loco infesto agere porro armentum occepit. Inde quum actæ boves quædam ad desiderium, ut fit, relictarum mugissent, reddita inclusarum ex spelunca boum vox Herculem convertit. quem quum vadentem ad speluncam Cacus vi prohibere conatus esset; ictus clava, fidem pastorum nequidquam invocans, morte occubuit. Evander tum ea, profugus ex Peloponneso, 19 auctoritate magis, quam imperio, regebat loca: venerabilis vir miraculo 50 literarum, rei novæ inter rudes artium homines; venerabilior divinitate credita Carmentæ matris, quam fatiloquam, ante Sibyllæ in Italiam adventum, miratæ hæ gentes fuerant. Is tum Evander, concursu pastorum, trepidantium circa advenam manifestæ reum cædis, excitus, postquam facinus facinorisque caussam audivit, habitum formamque viri aliquantum ampliorem augustioremque humana intuens, rogitat, qui vir esset? Ubi nomen patremque ac patriam accepit; Jove nate, Hercules, salve, inquit; te mihi mater, veridica interpres Deum, aucturum cœlestium numerum cecinit; tibique aram hic dicatum iri, quam opuAra Maxi- lentissima olim in terris gens Maximam vocet, tuoque ritu colat. Dextra Hercules data, accipere se omen inpleturumque fata, 51 ara condita atque dicata, ait. Ibi tum primum bove 52 ex

Evander
Arcas.

ma.

49

Creverius. Similes variationes in sequentibus, ne tanti quidem plerumque momenti, notare non placuit.

49* Auctoritate magis quam imperio] Auctoritate suadendi magis, ut loquitur Tac. Germ. 11. quam jubendi potestate. Auctoritas ejus est, cui ætas, merita, genus, venerationem conciliant, ita ut cum reverentia audiatur. Imperium ejus est, qui jubet, cui parere ceteros necesse est.

50 Litterarum] Hic intellige ipsas litterarum notas, seu formas. Hoc idem narrant Dion. I. Tac. XI. Ann.

14. et Auctor libri de Or. gentis Rom. cujus hæc sunt verba: Docuit Italos legere et scribere.

51 Ara condita] An Evander aram condidit ac dicavit ? an potius ipse Hercules sibi? Utroque auctores trahunt. Vid. hinc Dionys. 1. I. Virg. VIII. Æn. v. 271. illinc Ovid. I. Fast. v. 581. Solin. c. 2.

52 Eximia] Vox sacrorum propria. Eximia hostiæ erant, ut legimus