VII. Priori Remo augurium venisse fertur sex vultures, 1 iamqne nuntiato augurio cum duplex numerus Romulo sese ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutaverat. tempore illi praecepto, at hi numero avium regnum trahebant. 5 inde cum altercatione congressi certamine irarum ad caedem 2 vertuntur. ibi in turba ictus Remus cecidit. vulgatior fama est ludibrio fratris Remum novos transiluisse muros; inde ab irato Romulo, cum verbis quoque increpitans adiecisset,,sic deinde quicumque alius transiliet moenia mea!" interfectum. 10 ita solus potitus imperio Romulus; condita urbs conditoris no- 3 mine appellata. 2. Raub der Sabinerinnen. (Liv. I, 9—13). IX. Iam res Romana adeo erat valida, ut cuilibet finiti- 1 marum civitatum bello par esset; sed penuria mulierum hominis 15 aetatem duratura magnitudo erat, quippe quibus nec domi spes prolis nec cum finitimis conubia essent. tum ex consilio pa- 2 trum Romulus legatos circa vicinas gentes misit, qui societatem conubiumque novo populo peterent: urbes quoque ut cetera ex 3 infimo nasci; dein, quas sua virtus ac dii iuvent, magnas opes 3. consalutaverat, ehe sie noch zusammenkamen.-4. praecepto: Wie augurium capere (Liv. X, 7), so hier tempus (= augurium) praecipere. 8. Aehnlich ruft Romulus bei Enn. I, 100: nec pol homo quisquam faciet inpune animatus hoc nisi tu: nam mi calido das sanguine poenas. Diese Mythe ist sicher ätiologisch, hervorgegangen aus dem uralten Rechtsgrundsatz, dass auf Verletzung der geweihten Stadtmauern der Tod stehe, vgl. Pompon. in Dig. I, 8, 11: si quis violaverit muros, capite punitur, sicuti si quis transcendet scalis admotis vel alia qualibet ratione. nam cives Romanos alia quam per portas egredi non licet, cum illud hostile et abominandum sit. nam et Romuli frater Remus occisus traditur ob id, quod murum transcendere voluerit. 13. finitimarum civitatum: den einzelnen Staatsgemeinden (rólεLS), nicht aber den Föderationen, wie der etruskischen u. latinischen. 4 sibi magnumque nomen facere. satis scire origini Romanae et deos adfuisse et non defuturam virtutem. proinde ne gravarentur homines cum hominibus sanguinem ac genus miscere. 5 nusquam benigne legatio audita est: adeo simul spernebant, simul tantam in medio crescentem molem sibi ac posteris suis 5 metuebant; ac plerisque rogitantibus dimissi, ecquod feminis quoque asylum aperuissent: id enim demum conpar conubium 6 fore. aegre id Romana pubes passa, et haud dubie ad vim spectare res coepit. Cui tempus locumque aptum ut daret Romulus, aegritu- 10dinem animi dissimulans ludos ex industria parat Neptuno 7 Equestri sollemnis; Consualia vocat. indici deinde finitimis spectaculum iubet, quantoque apparatu tum sciebant aut poterant concelebrant, ut rem claram exspectatamque facerent. 8 multi mortales convenere, studio etiam videndae novae urbis, 15 maxume proximi quique, Caeninenses Crustumini Antemnates; iam Sabinorum omnis multitudo cum liberis ac coniugibus venit. 9 invitati hospitaliter per domos cum situm moeniaque et fre 19. sua = = propria, vgl. suum ac proprium.-2. adfuisse, günstig gewesen. 3. homines cum hominibus, die Anforderung motivirend, vgl. zu II, 12, 9. 5. crescentem molem, heranwachsende Macht. Rom war noch kein stolzer Bau, drohte es aber mehr und mehr zu werden. moles ist die Macht, die auf andere drückt, sie gefährdet. 6. plerisque rogitantibus, in der Regel mit (unter) der Frage. 7. asylum: Rom war von Romulus zur Freistätte erklärt worden. 7. conpar, ebenbürtig. 10. cui, auf vim (8) zu beziehen. tempus locumque Gelegenheit; aptum könnte fehlen.-11. ex industria gew. absichtlich, hier == industrie rührig, thätig? - Neptunus equester = iллios, denn im Streit mit Athene schuf er das erste Pferd, damit equorum usum et disciplinam, cf. Soph. Oed. Col. 1070. Die griechische Sage hat für Consus hier willkührlich den Nept. substituirt, vgl. Dion. II, 31. Consus: altlatinischer Gott der Erde u. des Ackerbaues, der wegen der Wagenrennen bei seinem Feste (August) mit Poseidon Hippios verwechselt wurde. Er war ein Gott der Saaten (vgl. Consivius) u. der Ehe, daher seine Verbindung mit dem Raube der Sabinerinnen. Vgl. = 16. proximi quique, Distributiv: je näher die Nachbargemeinden, um so mehr erschienen von ihnen. Die Lage von Caenina ist unbestimmt, Crustumerium war nordöstlich von Fidenae, Antemna an der Mündung des Anio in die Tiber. 17. iam iam vero, vollends. Ihre äusserste Niederlassung war auf dem Quirinalischen Hügel. situm, vgl. Cic. rep. II, 5: urbi autem locum, quod est ei qui diuturnam remp. serere conatur diligentissime providendum, incredibili opportunitate delegit neque enim ad mare admovit, quod ei fuit illa manu copiisque facillimum ut in agrum Rutulorum Aboriginumque procederet, aut in ostio Tiberino, quem in locum multis post annis rex Ancus coloniam deduxit, urbem ipse conderet, sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus eis, quae ad spem diuturnitatis conderentur atque inperii. qui potuit igitur divi quentem tectis urbem vidissent, mirantur tam brevi rem Romanam crevisse. ubi spectaculi tempus venit, deditaeque eo 10 mentes cum oculis erant, tum ex composito orta vis, signoque dato iuventus Romana ad rapiendas virgines discurrit. magna 11 5 pars forte in quem quaeque inciderat, raptae; quasdam forma excellentes primoribus patrum destinatas ex plebe homines, quibus datum negotium erat, domos deferebant. unam longe ante 12 alias specie ac pulchritudine insignem a globo Talassi cuiusdam raptam ferunt, multisque sciscitantibus, cuinam eam fer10 rent, identidem, ne quis violaret, Talassio ferri clamitatum: inde nuptialem hanc vocem factam. turbato per metum ludi- 13 cro maesti parentes virginum profugiunt, incusantes violati hospitii foedus deumque invocantes, cuius ad sollemne ludosque per fas ac fidem decepti venissent. nec raptis aut spes de se 14 15 melior aut indignatio est minor. sed ipse Romulus circumibat, docebatque patrum id superbia factum, qui conubium finitimis negassent. illas tamen in matrimonio, in societate fortunarum omnium civitatisque, et, quo nihil carius humano generi sit, liberum fore. mollirent modo iras, et quibus fors corpora de- 15 20 disset, darent animos. saepe ex iniuria postmodum gratiam ortam, eoque melioribus usuras viris, quod adnisurus pro se nius et utilitates complecti maritimas sondern sie zur Ehe nehmen wolle. Mit diesem Rufe wurde auch später die Braut in das Haus des Bräuti gams geleitet. Cf. Catull. 71. 130 17. Die Ehe wird von den Römern betrachtet als omnis divini et humani iuris conmunicatio, als viri et mulieris coniunctio individuam vitae consuetudinem continens. Der Censor fragte beim Census jeden Bürger: uxoremne habes liberorum quaerendorum gratia? Vgl. Lange I, 104.-Dion. II, 30: tn d' ἑξῆς ἡμέρᾳ προαχθεισῶν τῶν παρθέ νων παραμυθησάμενος αὐτῶν τὴν ἀθυμίαν ὁ Ρωμύλος, ὡς οὐκ ἐφ ̓ ὕβρει τῆς ἁρπαγῆς ἀλλ ̓ ἐπὶ γάμῳ γενομέ νης, Ελληνικόν τε καὶ ἀρχαῖον ἀποφαίνων τὸ ἔθος καὶ τρόπων συμπάν των καθ ̓ οὓς συνάπτονται γάμοι ταῖς γυναιξὶν ἐπιφανέστατον, ἠξίου στέργειν τοὺς δοθέντας αὐταῖς ἄν quisque sit, ut, cum suam vicem functus officio sit, parentium. 16 etiam patriaeque expleat desiderium. accedebant blanditiae virorum factum purgantium cupiditate atque amore, quae maxime ad muliebre ingenium efficaces preces sunt. 1 X. Iam admodum mitigati animi raptis erant. at raptarum 5 parentes tum maxime sordida veste lacrimisque et querellis civitates concitabant. nec domi tantum indignationes continebant, sed congregabantur undique ad Titum Tatium, regem Sabinorum, et legationes eo, quod maximum Tatii nomen in iis re2 gionibus erat, conveniebant. Caeninenses Crustuminique et An- 10 temnates erant, ad quos eius iniuriae pars pertinebat. lente agere eis Tatius Sabinique visi sunt; ipsi inter se tres populi 3 communiter bellum parant. ne Crustumini quidem atque Antemnates pro ardore iraque Caeninensium satis se inpigre movent: ita per se ipsum nomen Caeninum in agrum Romanum impetum 15 4 facit. sed effuse vastantibus fit obvius cum exercitu Romulus, levique certamine docet vanam sine viribus iram esse. citum fundit fugatque, fusum persequitur; regem in proelio obtruncat et spoliat; duce hostium occiso urbem primo impetu capit. 5 Inde exercitu victore reducto ipse, cum factis vir magni- 20 ficus tum factorum ostentator haud minor, spolia ducis hostium caesi suspensa fabricato ad id apte ferculo gerens in Capitolium escendit, ibique ea cum ad quercum pastoribus sacram deposuisset, simul cum dono designavit templo Iovis finis, cogno δρας ὑπὸ τῆς τύχης. - 1. suam vicem, für seine Person, seinerseits, officio gegenüber dem Staate. 2. explere desiderium ersetzen. 3. factum amore, indem sie ihre That mit der Liebe u. persönlichen Neigung entschuldigten, als wären sie zum Raub durch heftige Liebe veran lasst worden. 6. tum maxime, gerade jetzt, zur selben Zeit, mit Beziehung auf iam mitigati erant. 7. domi continebant, auf die Heimath beschränken.-8.regem Sabinorum, die Sage macht Titus Tatius bald zum König des ganzen Sabinervolkes, bald zum König von Cures. Dion. II, 36: nai μετὰ τοῦτο ἀγορὰν ποιησάμενοι σύμπαντες ἐν τῇ μεγίστῃ τε πόλει καὶ πλεῖστον ἀξίωμα ἐχούσῃ τοῦ ἔθνους, ᾗ Κυρὶς ὄνομα ἦν, ψῆφον ὑπὲρ τοῦ πολέμου διήνεγκαν ἀποδείξαντες ἡγεμόνα τῆς στρατιᾶς Τίτον, ὃς ἐπεκαλεῖτο Τάτιος, βασιλέα Κυρι exer TOV. Er erscheint also als Ober- nen. menque addidit deo. „Iuppiter Feretri" inquit, „,haec tibi victor Romulus rex regia arma fero, templumque his regionibus, quas modo animo metatus sum, dedico sedem opimis spoliis, quae regibus ducibusque hostium caesis me auctorem sequentes po- 6 5 steri ferent." haec templi est origo, quod primum omnium Romae sacratum est. bina postea inter tot annos, tot bella opima parta sunt spolia: adeo rara eius fortuna decoris fuit. XI. Dum ea ibi Romani gerunt, Antemnatium exercitus 7 per occasionem ac solitudinem hostiliter in fines Romanos in10 cursionem facit. raptim et ad hos Romana legio ducta palatos in agris oppressit. fusi igitur primo impetu et clamore 1 hostes, oppidum captum; duplicique victoria ovantem Romulum Hersilia coniunx precibus raptarum fatigata orat, ut parentibus earum det veniam et in civitatem accipiat: ita rem coalescere 2 15 concordia posse. facile impetratum. Inde contra Crustuminos profectus bellum inferentes. ibi minus etiam, quod alienis cladibus ceciderant animi, certaminis fuit. utroque coloniae missae; plures inventi, qui propter ubertatem terrae in Crustumi- 3 num nomina darent. et Romam inde frequenter migratum est, 20 a parentibus maxime ac propinquis raptarum. 4 Novissimum ab Sabinis bellum ortum, multoque id maximum fuit: nihil enim per iram aut cupiditatem actum est, nec ostenderunt bellum prius quam intulerunt. consilio etiam additus dolus. Spurius Tarpeius Romanae praeerat arci. huius 5 25 filiam virginem auro corrumpit Tatius, ut armatos in arcem accipiat aquam forte ea tum sacris extra moenia petitum ierat ; accepti obrutam armis necavere, seu ut vi capta po- 7 Vorhandensein einer plebs denkt. - 21. Das Verhältniss der Städte auf dem Palatinus und Quirinalis war vielleicht jahrelang ein feindseliges. Die Sage drängt diesen Kampf in eine eintägigeEntscheidungsschlacht zusammen. Bei Dion. II, 52 findet sich noch eine Erinnerung: Tários μὲν οὖν τοιαύτης τελευτῆς ἔτυχε τρία μὲν ἔτη πολεμήσας Ρωμύλῳ, πέντε δέ συνάρξας. 24. arci, auf dem Capitolium. Die ursprüngliche Bevölkerung des Capitolinus war latinisch, wie die ältesten Culte dieses Hügels beweisen, später aber hatten diesen Berg Sabiner in Besitz, auch nachdem beide Völker sich zu einem Gemeinwesen vereinigt hatten. Daher Tac. XII, 24: forumque et Capitolium non a Romulo sed a Tito Tatio additum urbi credidere. 26. sacris: Tarpeia war - |