itaque arma, deos prins quam homines violatura, adversus Samnites vobis negamus; legatos, sicut fas iusque est, ad so- 3 cios atque amicos precatum mittemus, ne qua vobis vis fiat.“

ad ea princeps legationis - sic enim domo mandatum attu5 lerant – , quando quidem“ inquit „nostra tueri adversus vim

atque iniuriam iusta vi non vultis, vestra certe defendetis: 4 itaque populum Campanum urbemque Capuam, agros, delubra deum, divina humanaque omnia in vestram, patres conscripti,

populique Romani dicionem dedimus, quidquid deinde patiemur 10 dediticii vestri passuri.“ sub haec dicta omnes manus ad con- 5

sules tendentes pleni lacrimarum in vestibulo curiae procubuerunt. commoti patres vice fortunarum humanarum, si ille prae- 6 potens opibus populus, luxuria superbiaque clarus, a quo paulo

ante auxilium finitimi petissent, adeo infractos gereret animos, 15 ut se ipse suaque omnia potestatis alienae faceret. tum iam

fides agi visa, deditos non prodi;, nec facturum aequa Samnitium populum censebant, si agrum urbemque per deditionem factam populi Romani oppugnarent, legatos itaque extemplo

mitti ad Samnites placuit. data mandata, ut preces Campa- 8 20 norum, responsum senatus amicitiae Samnitium memor, dedi

tionem postremo factam Samnitibus exponerent; peterent pro 9 societate amicitiaque, ut dediticiis suis parcerent, neque in eum agrum, qui populi Romani factus esset, hostilia arma in

ferrent; si leniter agendo parum proficerent,' denuntiarent Sam- 10 25 nitibus populi Romani senatusque verbis, ut Capua urbe Cam

panoque agro abstinerent. haec legatis agentibus in concilio 11

Senatsbeschlusses, cf. § 8. 1.
violatura, die die Götter als foede-
rum testes et vindices verletzen wür-
den, die nicht minder vor der Gott-
heit als vor den Menschen einen
Vetragsbruch bedeuten würden.
6. iusta vi] Oxymoron, denn vis
und ius sind Gegensätze. 6.
vestra certe] Durch die Dedition
wird Capua Eigenthum der Rö-
mer, durch dessen Verletzung die
Samniten nun das Bündniss mit
Rom brechen würden. – 10. omnes,
die übrigen Mitglieder der Gesandt-
schaft stehen im vestibulum, wäh-
rend der princeps legationis in der
Curie selbst den Bescheid entgegen-
nimmt. 12. si ille] = siquidem
causal. Merkwürdiger noch war,
dass die Campaner sich Rom unter-
warfen, um Schutz gegen ihre eig-

Stammgenossen finden.
Denn 424 v. Chr. hatten Samniti-

sche Eroberer Capua den Etruskern entrissen. Allein die Samniten in Campanien hatten sich mit der im Lande vorhandenen Bevölkerung vermischt, griechische Weise und Stadtverfassung angenommen, 80 dass sie selbst Münzen mit griechischer Aufschrift schlugen, u. waren 80 ihren Stammgenossen in den Bergen Samniums entfremdet. Mommsen I, 356. 20. memor] Grammatisch zu responsum, logisch zu senatus gehörig. - 25. Damit wird die Gesandtschaft bevollmächtigt, eventuell ein entschiedenes Ultimatum zu stellen. Zu diesem Zwecke hatte man vorher einen Volksbeschluss erwirkt, populi Romani (vor senatus!) verbis, vgl. 128, 9. 26. in concilio Samnitium] Die 4 Samnitischen Völker Caudiner, Hirpiner, Pentrer u. Frentaner bildeten einen

nen

zu

se

5

Samnitium adeo est ferociter responsum, ut non solum gesturos

esse dicerent id bellum, sed magistratus eorum e curia 12 egressi stantibus legatis praefectos cohortium vocarent iisque

clara voce imperarent, ut praedatum in agrum Campanum extemplo proficiscerentur.

XXXII. Hac legatione Romam relata positis omnium aliarum rerum curis patres fetialibus ad res repetendas missis belloque, quia non redderentur, sollemni more indicto decreverunt, ut primo quoque tempore de ea re ad populum fer2 retur. iussuque populi consules ambo cum duobus exercitibus 10

ab urbe profecti, Valerius in Campaniam, Cornelius in Sam3 nium, ille ad montem Gaurum, hic ad Saticulam castra po

nunt. priori Valerio Samnitium legiones - eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant occurrunt. simul in

Campanos stimulabat ira, tam promptos nunc ad ferenda nune 15 4 ad accersenda adversus se auxilia; ut vero castra Romana vide

runt, ferociter pro se quisque signum duces poscere; adfirmare

eadem fortuna Romanum Campano laturum opem, qua Cam5 panus Sidicino tulerit. Valerius levibus certaminibus tem

ptandi hostis causa haud ita multos moratus dies signum 20

pugnae proposuit, paucis suos adhortatus, ne novum bellum 6 eos novusque hostis terreret: quidquid ab urbe longius pro

ferrent arma, magis magisque in inbelles gentes eos prodire. 7 ne Sidicinorum Campanorumque cladibus Samnitium aestima

rent virtutem: qualescumque inter se certaverint, necesse fuisse, 26 alteram partem vinci. Campanos quidem haud dubie magis

nimio luxu fluentibus rebus mollitiaque sua quam vi hostium 8 victos esse. quid autem esse duo prospera in tot saeculis

bella Samnitium adversus tot decora populi Romani, qui triumphos paene plures quam annos ab urbe condita' numeret, 30 qui omnia circa se, Sabinos Etruriam Latinos Hernicos Aequos

Volscos Auruncos, domita armis habeat, qui Gallos tot proeliis caesos postremo in mare ac naves fuga conpulerit. cum 10 gloria belli ac virtute sua quemque fretos ire in aciem debere, - tum etiam intueri, cuius ductu auspicioque ineunda pugna sit, 11 5 utrum, qui audiendus dumtaxat magnificus adhortator sit, verbis

tantum ferox, operum militarium expers, an qui et ipse tela tractare, procedere ante signa, versari media in mole pugnae sciat. facta mea, non dicta vos, milites, inquit, sequi volo 12

nec disciplinam modo, sed exemplum etiam me petere. non fac10 tionibus nec per coitiones, usitatas nobilibus, sed hac dextra

mihi tres consulatus summamque laudem peperi. fuit cum 13 hoc dici poterat: „patricius enim eras et a liberatoribus patriae ortus et eodem anno familia ista consulatum, quo urbs haec

consulem habuit:“ nunc iam nobis patribus vobisque plebei 14 15 promiscuus consulatus patet, nec generis, ut ante, sed virtutis

est praemium. proinde summum quodque spectate, milites, decus. non, si mihi novum hoc Corvini cognomen diis aucto- 15 ribus homines dedistis, Publicolarum vetustum familiae nostrae cognomen memoria excessit.

semper ego plebem Romanam 16 20 militiae domique, privatus in magistratibus (parvis magnisque),

aeque tribunus ac consul, eodem tenore per omnes deinceps consulatus colo atque colui. nunc, quod instat, diis bene 17 iuvantibus novum atque integrum de Samnitibus triumphum

mecum petite.“ XXXIII. Non alias militi familiarior dux fuit i 25 omnia inter infimos militum haud gravate munia obeundo. in 2

ludo praeterea militari, cum velocitatis viriumque inter se aequales certamina ineunt, comiter facilis, vincere ac vinci vultu eodem nec quemquam aspernari parem, qui se offerret; factis benignus pro re, dictis haud minus libertatis alienae quam 3

Linie. 1. domita armis] Der
Zweck des Redners gestattet nicht
historische Genauigkeit. 3. Nach
den Siegen der Römer über die
Gallier in Latium (350–349 v. Chr.)
war das Resultat folgendes: primo
(Galli) per Volscos Falernumque
agrum dissipati sunt, inde Apuliam
ac mare inferum petierunt, Liv.c. 26,9.
In der Schlacht vom Jahr 349 hatte
Valerius Corvus den Zweikampf
mit einem Gallier bestanden.
5. audiendus dumtaxat ]
man ihn eben nur hört in con-
tionibus. 10. factionibus] factio-
nes u. coitiones sind Verbindungen
(Étuigetal) der Optimaten, um die
Ihrigen bei der Bewerbung zu un-
terstützen. 11. fuit] Vgl. fuit

Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl.

Ilium etc. (die Zeit ist vorbei).

12. patricius enim eras] Ja (das ist kein Wunder) du warst eben etc. – 14. habuit ] Vgl. Cic. p. Sest. § 21. Omnes boni semper nobilitati favemus et quia utile est reip. nobiles homines esse dignos maioribus suis et quia valet apud nos clarorum hominum et bene de rep. meritorum memoria etiam mortuorum.

17. Corvini cognomen] Eigentlich Corvus. - 21. tribunus, sc. militum, cf. v. 3. 23. integrum, den bisher noch kein Römer errungen hat.

24. familiarior, so vertraut, beliebt. 25. in ludo] Militärische Uebungen und Wettkämpfe. - 28. parem] als Gegner. 29. benignus

9

wenn

5

suae dignitatis memor, et, quo nihil popularius est, quibus

artibus petierat magistratus, iisdem gerebat. itaque universus 4 exercitus incredibili alacritate adhortationem prosecutus ducis castris egreditur.

Proelium, ut quod maxime umquam, pari spe utrimque 5 aequis viribus, cum fiducia sui sine contemptu hostium commis6 sum est. Samnitibus ferociam augebant novae res gestae et

paucos ante dies geminata victoria, Romanis contra quadrin

gentorum annorum decora et conditae urbi aequalis victoria, 7 utrisque tamen novus hostis curam addebat. pugna indicio fuit, 10

quos gesserint animos: namque ita conflixerunt, ut aliquamdiu 8 in neutram partem inclinarent acies. tum consul trepidationem

iniciendam ratus, quando vi pelli non poterant, equitibus in9 missis turbare prima signa hostium conatur. quos ubi nequi

quam tumultuantes in spatio exiguo volvere turmas vidit nec 15

posse aperire in hostes viam, revectus ad antesignanos legio10 num cum desiluisset ex equo, „nostrum" inquit ,peditum illud,

milites, est opus: agitedum, ut me videritis, quacumque incessero in aciem hostium, ferro viam facientem, sic pro se

quisque obvios sternite; illa omnia, qua nunc erectae micant 20 11 hastae, patefacta strage vasta cernetis.“ haec dicta dederat,

cum equites consulis iussu discurrunt in cornua legionibusque in mediam aciem aperiunt viam. primus omnium consul in

vadit hostem, et, cum quo forte contulit gradum, obtruncat. 12 hoc spectaculo accensi dextra laevaque ante se quisque memo- 25

randum proelium ciet: stant obnixi Samnites, quamquam plura 1: accipiunt quam inferunt vulnera. aliquamdiu iam pugnatum

erat, atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulla

dum parte erat: adeo morte sola vinci destinaverant animis. 14 itaque Romani, cum et fluere iam lassitudine vires sentirent 30

et diei haud multum superesse, accensi ira concitant se in 15 hostem. tum primum referri pedem atque inclinari rem in

fugam apparuit; tum capi occidi Samnis; nec superfuissent

multi, ni nox victoriam magis quam proelium diremisset. et 16 Romani fatebantur numquam cum pertinaciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur, quaenam prima causa tam ob

stinatos movisset in fugam, oculos sibi Romanorum ardere visos 17 5 aiebant vesanosque vultus et furentia ora; inde plus quam ex

alia ulla re terroris ortum. quem terrorem non pugnae solum eventu sed nocturna profectione confessi sunt. postero die va- 18 cuis hostium castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum multitudo gratulabunda effudit.

10

b) Abfall der Latiner und Campaner.

(Liv. VIII, 9, 10). Pugnatum est haud procul radicibus Vesuvii montis, qua 19 via ad "Veserim ferebat. IX. Romani consules, priusquam 1

, educerent in aciem, immolaverunt. Decio caput iocineris a

familiari parte caesum haruspex dicitur ostendisse: alioqui ac15 ceptam dis hostiam esse; Manlium egregie litasse. „atqui bene

habet“ inquit Decius, „si ab collega litatum est.“ instructis ordinibus processere in aciem. Manlius dextro, Decius laevo 2 cornu praeerat. primo utrimque aequis viribus, eodem ardore 3

animorum gerebatur res; deinde ab laevo cornu hastati Ro20 mani, non ferentes inpressionem Latinorum, se ad principes

recepere. in hac trepidatione Decius consul M. Valerium magna 4 voce inclamat: „deorum" inquit „ope, M. Valeri, opus est:

16

8. Der mons Gaurus ist von Capua etwa 3 deutsche Meilen entfernt, u. doch gestattet omnis nur an die Bürgerschaft von Capua zu denken. 10. Lib. VIII, 9. Todesweihe des Decius in der Schlacht am Ve

15. litasse] Vgl. V,

38.

16. litatum, cf. των ιερών γενομένων Plut. Pyrr. 25.

18. cornu,

ohne dass ein besondres Centrum vorhanden ist. 21. Liv. VIII, 6,