agedum, pontifex publicus populi Romani praei verba, quibus 5 me pro legionibus devoveam. pontifex eum togam praetex tam sumere iussit et velato capite, manu subter togam ad men tum exserta super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: 6 „Iane, Iuppiter, Mars pater, Quirine, Bellona, Lares, divi Noven- 5 siles, di Indigites, divi, quorum est potestas nostrorum hostiumque, diique manes, vos precor veneror veniam peto feroque, uti populó 7 Romano Quiritium vim victoriamque prosperetis hostesque po puli Romani Quiritium terrore, formidine morteque adficiatis. 8 sicut verbis nuncupavi, ita pro re publica populi Romani Qui- 10 ritium, exercitu, legionibus, auxiliis populi Romani Quiritium legiones auxiliaque hostium mecum deis manibus Tellurique devo9 veo.“ haec ita precatus lictores ire ad T. Manlium iubet matureque collegae se devotum pro exercitu nuntiare. ipse incinctus cinctu Gabino armatus in equum insilivit ac se in medios hostes in- 15 10 misit et conspectus ab utraque acie aliquanto augustior quam pro humano visu sicut caelo missus, piaculum omnis deorum 11 irae, qui pestem ab suis aversam in hostes ferret: ita omnis terror pavorque cum illo latus signa primo Latinorum turba12 vit, deinde in totam penitus aciem pervasit. evidentissimum 20 devoveret pro p. R. Quritibusque. 1. pontifex publicus] Es scheint als ob immer ein Abgeordneter des Priestercollegiums das Heer begleitete, um die Gebräuche bei Gelübden, Devotionen und Testamenten zu vollziehen. 3. velato capite, cf. p. 32, 18. – 5. Lares] sc. publici, die' lares praestites, die genii des Romulus u. Remus. 6. divi Novensiles] Gegentheil von Indigetes nove in deos insiti: ne aliquid deorum multitudine aut ignorantia praeteriretur, brevitatis causa uno nomine cunctos Novensiles (No. vensides) invocari. Arnobius. Vgl. Corssen II, 418. 7. feroque, als Sühnopfer; vielleicht ist oroque zu schreiben, 11. auxiliis] Die italischen Bundesgenossen, denn andere waren bis zu den Punischen Kriegen nicht im Römischen Heere. Vgl. Liv. XXII, 37, 7: levium armorum auxilia etiam externa vidisse in castris Romanis (habe er Hiero während des I. pun. Krieges gesehen). Die wichtigsten Bundesgenossen waren nach dem Abfall der Latiner die Samniten: 14. cinctu Gabino] cf. zu V, 46. 15. in medios hostes] Durch die Weihe wird Decius ein Eigenthum der Götter (diis sacer), er stürzt sich nun mitten in die Feinde, damit diese sich an dem Eigenthum der Götter vergreifen und dadurch eine Schuld auf sich laden sollen. · 16. conspectus. er stürzt sich in die Reihen der Feinde, in dem beide Heere nur auf ihn blickten und er wie vom Himmel gesandt grösser und erhabener erschien als sonst das menschliche Aussehen zu sein pflegt (quam pro-visu). 17. piaculum etc.) Mit diesem Satze ist deutlich angedeutet, dass die Todesweihe mit der älteren Sitte der Menschenopfer zusammenhängt. Dass diese in bedrängten Zeiten in Rom vorkamen zeigt Livius XXII, 57 interim ex fatalibus libris sacrificia aliquot extraordinaria facta, inter quae Gallus et Galla, Graecus et Graeca in foro boario sub terra vivi demissi sunt in locum saxo consaeptum iam ante hostiis hu manis minime Romano sacro imbutum. 19. signa=antesignanos, d. h. hastatos. 20. pervasit] Es id fuit, quod quacumque equo invectus est, ibi haud secus quam pestifero sidere icti pavebant: ubi veró corruit obrutus telis, inde iam haud dubie consternatae cohortes Latinorum fugam ac vastitatem late fecerunt. simul et Romani exsolutis 5 religione animis, velut tum primum signo dato coorti, pugnam 13 integram ediderunt. nam et rorarii procurrebant inter ante- 14 pilanos addiderantque vires hastatis ac principibus, et triarii genu dextro innixi nutum consulis ad consurgendum expecta bant. X. Procedente deinde certamine cum aliis partibus mul- 1 10 titudo superaret Latinorum, Manlius consul audito eventu col legae, cum, ut ius fasque erat, lacrumis non minus quam laudibus debitis prosecutus tam memorabilem mortem esset, paulisper 2 addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset; deinde melius ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, accen15 sos ab novissima acie ante signa procedere iubet. qui ubi subiere, extemplo Latini, tamquam idem adversarii fecissent, 3 triarios suos excitaverunt; qui aliquamdiu pugna atroci cum et semet ipsi fatigassent 'et hastas aut praefregissent aut he betassent, sed pellerent vi tamen hostem, debellatum iam rati 4 20 perventumque ad extremam aciem, tum consul triariis: ,,con surgite nunc" inquit , integri adversus fessos, memores patriae parentumque et coniugum ac liberorum, memores consulis pro vestra victoria mortem occubantis.“ ubi triarii consurrexerunt 5 integri, refulgentibus armis, nova ex inproviso exorta acies, 25 receptis in intervalla ordinum antepilanis, clamore sublato principia Latinorum perturbant, hastisque ora fodientes primo 6 12 ist wahrscheinlich, dass die Feinde mit ihrem Vorgehen; warum nicht den geweihten Consul nicht tödten addebant? wollten, um das Opfer nicht für die 9. aliis partibus) auf anderen Römer zu vollziehen; aber zuletzt Seiten (der rechte Flügel der Röentschied doch der Unwille über die mer? 14. accensos ] Angehörige Verheerung, welche er anrichtete. der 6. Classe (fundis lapidibusve Sein Fall scheint die Latiner in proeliaturi), gewöhnlich nur ErsatzSchrecken versetzt zu haben (inde mannschaft, jetzt in der Gefahr iam haud dubie consternatae). vielleicht besser gerüstet den Le5. religione, der religiösen Furcht, gionen zugetheilt. - 16. subiere, der deloldaluovia. - 6. rorarii δεισιδαιμονία. ] gegen den Feind rückten; zuvor Leichtbewaffnete Truppen hinter waren sie durch die Stellung der den triarii, rorarii appellabantur principes a. hastati (ante signa) vormilites, qui antequam congressae gegangen (procedere iubet). 23. essent acies primo non multis ia- occubantis ] occubare Perfectbeculis inibant proelium; nomen griff zu occumbere (mortem, poët. inde tractum, quod ante maximas morti, nicht morte). 25. antepipluvias coelum rorare incipiat. lanis, die vorgeschickten accensi. 6. procurrebant inter antepilanos] 26. principia Lat., die vorderantepilani sind die hastati u. prin- sten Reihen der Latiner, die Tricipes, in deren intervalla die rorariä arier, welche nachher robur virorum vorgingen. 7. addiderant, sofort genannt werden. Indem die Römer robore virorum caeso per alios manipulos velut inermes prope intacti evasere tantaque caede perrupere cuneos, ut vix quar7 tam partem relinquerent hostium. Samnites quoque sub radi cibus montis procul instructi praebuere terrorem Latinis. ceterum inter omnes cives sociosque praecipua laus eius belli penes 5 consules fuit, quorum alter omnis minas periculaque ab deis su peris inferisque in se unum vertit, alter ea virtute eoque consilio 8 in proelio fuit, ut facile convenerit inter Romanos Latinosque, qui eius pugnae memoriam posteris tradiderunt, utrius partis T. Manlius dux fuisset, eius futuram haud dubie fuisse victo- 10 9 riam. Latini ex fuga se Menturnas contulerunt. castra secun dum proelium capta multique mortales ibi vivi oppressi, maxime 10 Campani. Decii corpus ne eo die inveniretur, nox quaerentes oppressit; postero die inventum inter maximam hostium stra gem, coopertum telis; funusque ei par morti celebrante collega 15 11 factum est. illud adiciendum videtur, licere consuli dictatori que et praetori, cum legiones hostium devoveat, non utique se, sed quem velit ex legione Romana scripta civem devovere. 12 si is homo, qui devotus est, moritur, probe factum videri; ni moritur, tum signum septem pedes altum aut maius in terram 20 defodi et piaculum hostiam caedi; ubi illud signum defossum 13 erit, eo magistratum Romanum escendere fas non esse. sin autem sese devovere volet, sicuti Decius devovit, ni moritur, neque suum neque publicum divinum pure faciet sive hostia sive quo alio volet; qui sese devoverit, Vulcano arma sive cui 25 18. quem vorgehen, zielen sie mit dem Speer nach dem Gesicht des Gegners u. hauen ihn dann mit dem Schwerte nieder (fodientes — caeso hastis ora fodientes ubi robur ceciderunt). 4. procul instructi] Die Samniten scheinen nicht eine συμμαχία, sondern nur eine επιμαχία mit den Römern geschlossen zu haben, vgl. Thuc. Ι, 44: Αθηναίοι δε μετέγνωσαν Κερκυραίοις ξυμμα χίαν μεν μη ποιήσασθαι, ώστε τους αυτούς εχθρούς και φίλους νομίζειν - ει γαρ επί Κόρινθον εκέλευον σφίσιν οι Κερκυραίοι ξυμπλεϊν, έλύοντ’ άν ούτοις αι προς Πελοποννησίους σπονδαίεπιμαχίαν δ' εποιήσαντο τη αλλήλων βοηθείν εάν τις επί Κέρκυραν ίη ή 'Αθήνας και τους τούτων ξυμμάχους. Deshalb sahen die Athener in der Seeschlacht bei Kerkyra den beiden Theilen bewaffnet zu, unterstützten damit aber doch alii divo vovere volet, ius est. telo, super quod stans consul 14 precatus est, hostem potiri fas non est; si potiatur, Marti suovetaurilibus piaculum fieri. c) Der zweite Samnitsche Krieg. 5 a) Streit des Dictators L. Papirius Cursor und des magister equitum Q. Fabius Maximus Rullianus (Liv. VIII, 30—35). XXX. In Samnium incertis itum auspiciis est; cuius rei 1 vitium non in belli eventum, quod prospere gestum est, sed in rabiem atque iras imperatorum vertit. namque Papirius 2 10 dictator a pullario monitus cum ad auspicium repetendum Ro mam proficisceretur, magistro equitum denuntiavit, ut sese loco teneret, neu absente se cum hoste manum consereret. Q. Fabius 3 cum post profectionem dictatoris per exploratores conperisset, perinde omnia soluta apud hostes esse, ac si nemo Romanus in 15 Samnio esset, seu ferox adulescens indignitate accensus, quod om- 4 nia in dictatore viderentur reposita esse, seu occasione bene gerendae rei inductus, exercitu instructo paratoque profectus ad Inbrinium ita vocant locum acie cum Samnitibus conflixit. ea fortuna pugnae fuit, ut nihil relictum sit, quo, 5 20 si adfuisset dictator, res melius geri potuerit. non dux militi, non miles duci defuit. eques etiam auctore L. Cominio tribuno 6 militum, qui aliquotiens impetu capto perrumpere non poterat hostium agmen, detraxit frenos equis atque ita concitatos calcaribus permisit, ut sustinere eos nulla vis posset: per arma, Augurn. - 11. Die triftigen Gründe, welche ihn zu diesem Befehl bestimmten, entwickelt der Dictator selbst c. 32, 4. Aedil ge gensatz zu sin autem sese devovere volet. 3. fieri, sc. fas est. 4. Die folgenden Ereignisse fallen in das Jahr 429 a. u. = 325 v. Chr. 7. incertis auspiciis] Liv. XXII, 1: magistratus auspicium a domo, publicis privatisque penatibus, votis rite in Capitolio nuncupatis secum ferre. Wenn nun nach Abzug des Heeres die Auspicien sich nicht als sicher oder zuverlässig erwiesen (cf. X, 40 pullarius auspicium mentiri ausus), so musste der Magistrat auf römisches Gebiet zurückkehren, um die Auspicien von Neuem anzustellen (repetere). 10. a pullario monitus]Der Wärter der heiligen Hühner vertritt im Felde die Stelle der 15. adulescens, er war 6 Jahre vorher wesen. Motive u. Ausführung der folgenden Episode erinnern nur zu sehr an die Kämpfe zwischen Q. Fabius Maximus Cunctator u. M. Minucius Rufus im zweiten punischen Krieg. Beachtenswerth ist, dass Livius hier den Fabius Pictor benutzt hat, cf. p. 136, 9. 18. ita vocant locum] Ort oder Gegend ist unbekannt; vielleicht war es Imbrivium im Lande der Aequer bei Subiaco, von wo Kaiser Claudius die Wasserleitungen herleitete. Nieb. Vorl. I, 483. 22. inpetum 7 per viros late stragem dedere. secutus pedes impetum equitum turbatis hostibus intulit signa. viginti milia hostium caesa eo die traduntur. auctores habeo bis cum hoste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam; apud antiquissimos scriptores una haec pugna invenitur; in quibusdam annalibus 5 8 tota res praetermissa est. magister equitum, ut ex tanta caede, multis potitus spoliis congesta in ingentemacervum hostilia arma 9 subdito igne concremavit, seu votum id deorum cuipiam fuit, seu credere libet Fabio auctori, eo factum, ne suae gloriae fructum dictator caperet nomenque ibi scriberet aut spolia in triumpho 10 10 ferret. litterae quoque de re prospere gesta ad senatum, non ad dictatorem missae argumentum fuere minime cum eo communicantis laudes. ita certe dictator id factum accepit, ut laetis aliis victoria parta prae se ferret iram tristitiamque. 11 misso itaque repente senatu se ex curia proripuit, tum vero 15 non Samnitium magis legiones quam maiestatem dictatoriam et disciplinam militarem a magistro equitum victam et ever12 sam dictitans, si illi inpune spretum imperium fuisset. itaque plenus minarum iraeque profectus in castra cum maximis iti neribus isset, non tamen praevenire famam adventus sui potuit. 20 13 praecurrerant enim ab urbe qui nuntiarent, dictatorem avidum poenae venire, alternis paene verbis T. Manlii factum laudantem. XXXI. Fabius contione extemplo advocata obtestatus milites est, ut, qua virtute rem publicam ab infestissimis hosti 1 capere einen Anlauf nehmen, vom heftigen Reiterangriff. 3. traduntur, als unzuverlässige Angabe der Annalisten. - 4. antiquissimos, wie Fabius Pictor. Er scheint die Geschichte seiner Ahnen (gens Fabia) sehr ausführlich behandelt zu haben, nicht ohne persönliche Theilnahme. 9. Etwa als tropaeum. Daran erinnert auch. nomenque ibi scriberet. 5. in quibusdam annalibus] Solche Angaben bezeugen die Unsicherheit der ältesten Geschichte in Einzelhei. ten, aber auch zugleich den Fleiss und die Umsicht des Livius. 9. Fabio auctori] Q. Fabius Pictor, der älteste Geschichtsschreiber der Römer (Fabium aequalem temporibus huiusce belli (II. Pun.) potissimum auctorem habui Liv. XXII, 7), bebandelte die Geschichte Roms von Erbauung der Stadt bis auf seine Zeit, in griechischer Sprache. Es war die vorzüglichste Quelle des Livius, Polybias und Dionysius. Nach der Schlacht bei Cannae wurde er als Gesandter vom Sepat nach Delphi zum Orakel geschickt (Liv. XXII, 57), worüber er nach seiner Rück. kehr Bericht erstattet (XXIII, 11). 10. nomen que ibi scriberet] Dazu hatte er ein Recht, weil der mag. equitum ihm untergeordnet nicht suis auspiciis kämpfte. 11. non ad dictatorem] Dies war die Pflicht des Unterbefehlshabers, denn nur der Oberfeldherr verhandelt direct mit dem Şenate. 15. tum vero steht in Beziehung zu si — fuisset. 22. alternis, bei jedem zweiten Wort (immer und immer wieder), vgl. alterni versus. 22. T. Manlii factum] Der seinen eigenen Sohn hatte hinrichten lassen, weil er im Latinerkrieg gegen das ausdrückliche Verbot des Vaters sich in einen Einzelkampf mit einem vornehmen Latiner eingelassen hatte. Liv. VIII, 7. |