Immagini della pagina
PDF
ePub

agedum, pontifex publicus populi Romani praei verba, quibus 5 me pro legionibus devoveam." pontifex eum togam praetextam sumere iussit et velato capite, manu subter togam ad mentum exserta super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: 6 Iane, Iuppiter, Mars pater, Quirine, Bellona, Lares, divi Noven- 5 siles, di Indigites, divi, quorum est potestas nostrorum hostiumque, diique manes, vos precor veneror veniam peto feroque, uti populo 7 Romano Quiritium vim victoriamque prosperetis hostesque populi Romani Quiritium terrore, formidine morteque adficiatis. 8 sicut verbis nuncupavi, ita pro re publica populi Romani Qui- 10 ritium, exercitu, legionibus, auxiliis populi Romani Quiritium legiones auxiliaque hostium mecum deis manibus Tellurique devo9 veo." haec ita precatus lictores ire ad T. Manlium iubet matureque collegae se devotum pro exercitu auntiare. ipse incinctus cinctu Gabino armatus in equum insilivit ac se in medios hostes in- 15 10 misit et conspectus ab utraque acie aliquanto augustior quam pro humano visu sicut caelo missus, piaculum omnis deorum 11 irae, qui pestem ab suis aversam in hostes ferret: ita omnis terror pavorque cum illo latus signa primo Latinorum turba12 vit, deinde in totam penitus aciem pervasit. evidentissimum 20

devoveret pro p. R. Quritibusque.
1. pontifex publicus] Es scheint
als ob immer ein Abgeordneter des
Priestercollegiums das Heer beglei-
tete, um die Gebräuche bei Gelüb-
den, Devotionen und Testamenten
zu vollziehen. 3. velato capite,
cf. p. 32, 18. 5. Lares] sc. pu-
blici, die lares praestites, die genii
des Romulus u. Remus. 6. divi
Novensiles] Gegentheil von Indi-
getes =nove in deos insiti: ne ali-
quid deorum multitudine aut igno-
rantia praeteriretur, brevitatis causa
uno nomine cunctos Novensiles (No-
vensides) invocari. Arnobius. Vgl.
Corssen II, 418. 7. feroque, als
Sühnopfer; vielleicht ist oroque zu
schreiben, · 11. auxiliis] Die ita-
lischen Bundesgenossen, denn an-
dere waren bis zu den Punischen
Kriegen nicht im Römischen Heere.
Vgl. Liv. XXII, 37, 7: levium ar-
morum auxilia etiam externa
vidisse in castris Romanis (habe er
Hiero während des 1. pun.
Krieges gesehen). Die wich-
tigsten Bundesgenossen waren nach
dem Abfall der Latiner die Sam-
niten: 14. cinctu Gabino] cf.

[ocr errors]

46.

die

-

zu V,
15. in medios hostes]
Durch
Weihe wird Decius
ein Eigenthum der Götter (diis
sacer), er stürzt sich nun mitten
in die Feinde, damit diese sich an
dem Eigenthum der Götter vergrei-
fen und dadurch eine Schuld auf
sich laden sollen. 16. conspectus.
er stürzt sich in die Reihen der
Feinde, in dem beide Heere nur
auf ihn blickten und er wie vom
Himmel gesandt grösser und erha-
bener erschien als sonst das mensch-
liche Aussehen zu sein pflegt (quam
pro-visu). 17. piaculum etc.]

[ocr errors]

Mit diesem Satze ist deutlich angedeutet, dass die Todesweihe mit der älteren Sitte der Menschenopfer zusammenhängt. Dass diese in bedrängten Zeiten in Rom vorkamen zeigt Livius XXII, 57 interim ex fatalibus libris sacrificia aliquot extraordinaria facta, inter quae Gallus et Galla, Graecus et Graeca in foro boario sub terra vivi demissi sunt in locum saxo consaeptum iam ante hostiis humanis minime Romano sacro imbutum. - 19. signa=antesignanos, d. h. hastatos. 20. pervasit] Es

[ocr errors]
[ocr errors]

id fuit, quod quacumque equo invectus est, ibi haud secus quam pestifero sidere icti pavebant: ubi vero corruit obrutus telis, inde iam haud dubie consternatae cohortes Latinorum fugam ac vastitatem late fecerunt. simul et Romani exsolutis 5 religione animis, velut tum primum signo dato coorti, pugnam 13 integram ediderunt. nam et rorarii procurrebant inter ante- 14 pilanos addiderantque vires hastatis ac principibus, et triarii genu dextro innixi nutum consulis ad consurgendum expectabant. X. Procedente deinde certamine cum aliis partibus mul- 1 10 titudo superaret Latinorum, Manlius consul audito eventu collegae, cum, ut ius fasque erat, lacrumis non minus quam laudibus debitis prosecutus tam memorabilem mortem esset, paulisper 2 addubitavit, an consurgendi iam triariis tempus esset; deinde melius ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, accen15 sos ab novissima acie ante signa procedere iubet. qui ubi subiere, extemplo Latini, tamquam idem adversarii fecissent, 3 triarios suos excitaverunt; qui aliquamdiu pugna atroci cum et semet ipsi fatigassent et hastas aut praefregissent aut hebetassent, sed pellerent vi tamen hostem, debellatum iam rati 4 20 perventumque ad extremam aciem, tum consul triariis: „consurgite nunc" inquit „integri adversus fessos, memores patriae parentumque et coniugum ac liberorum, memores consulis pro vestra victoria mortem occubantis." ubi triarii consurrexerunt 5 integri, refulgentibus armis, nova ex inproviso exorta acies, 25 receptis in intervalla ordinum antepilanis, clamore sublato principia Latinorum perturbant, hastisque ora fodientes primo 6

[ocr errors]

ist wahrscheinlich, dass die Feinde
den geweihten Consul nicht tödten
wollten, um das Opfer nicht für die
Römer zu vollziehen; aber zuletzt
entschied doch der Unwille über die
Verheerung, welche er anrichtete.
Sein Fall scheint die Latiner in
Schrecken versetzt zu haben (inde
iam haud dubie consternatae).
5. religione, der religiösen Furcht,
der δεισιδαιμονία. 6. rorarii]
Leichtbewaffnete Truppen hinter
den triarii, rorarii appellabantur
milites, qui antequam congressae
essent acies primo non multis ia-
culis inibant proelium; nomen
inde tractum, quod ante maximas
pluvias coelum rorare incipiat.
6. procurrebant inter antepilanos]
antepilani sind die hastati u. prin-
cipes, in deren intervalla die rorarii
vorgingen. 7. addiderant, sofort

mit ihrem Vorgehen; warum nicht addebant?

9. aliis partibus] auf anderen Seiten (der rechte Flügel der Römer? 14. accensos] Angehörige der 6. Classe (fundis lapidibusve proeliaturi), gewöhnlich nur Ersatzmannschaft, jetzt in der Gefahr vielleicht besser gerüstet den Legionen zugetheilt. 16. subiere, gegen den Feind rückten; zuvor waren sie durch die Stellung der principes u. hastati (ante signa) vorgegangen (procedere iubet). 23. occubantis] occubare Perfectbegriff zu occumbere (mortem, poët. morti, nicht morte). 25. antepilanis, die vorgeschickten accensi.

26. principia Lat., die vordersten Reihen der Latiner, die Triarier, welche nachher robur virorum genannt werden. Indem die Römer

5

robore virorum caeso per alios manipulos velut inermes prope intacti evasere tantaque caede perrupere cuneos, ut vix quar7 tam partem relinquerent hostium. Samnites quoque sub radicibus montis procul instructi praebuere terrorem Latinis. ceterum inter omnes cives sociosque praecipua laus eius belli penes consules fuit, quorum alter omnis minas periculaque ab deis superis inferisque in se unum vertit, alter ea virtute eoque consilio 8 in proelio fuit, ut facile convenerit inter Romanos Latinosque, qui eius pugnae memoriam posteris tradiderunt, utrius partis T. Manlius dux fuisset, eius futuram haud dubie fuisse victo- 10 9 riam. Latini ex fuga se Menturnas contulerunt. castra secundum proelium capta multique mortales ibi vivi oppressi, maxime 10 Campani. Decii corpus ne eo die inveniretur, nox quaerentes oppressit; postero die inventum inter maximam hostium stragem, coopertum telis; funusque ei par morti celebrante collega 15 11 factum est. illud adiciendum videtur, licere consuli dictatorique et praetori, cum legiones hostium devoveat, non utique se, sed quem velit ex legione Romana scripta civem devovere. 12 si is homo, qui devotus est, moritur, probe factum videri; ni moritur, tum signum septem pedes altum aut maius in terram 20 defodi et piaculum hostiam caedi; ubi illud signum defossum 13 erit, eo magistratum Romanum escendere fas non esse. sin autem sese devovere volet, sicuti Decius devovit, ni moritur, neque suum neque publicum divinum pure faciet sive hostia sive quo alio volet; qui sese devoverit, Vulcano arma sive cui 25

vorgehen, zielen sie mit dem Speer nach dem Gesicht des Gegners u. hauen ihn dann mit dem Schwerte

nieder (fodientes· caeso = hastis ora fodientes ubi robur ceciderunt).

4. procul instructi] Die Samniten scheinen nicht eine συμμαχία, sondern nur eine ἐπιμαχία mit den Römern geschlossen zu haben, vgl. Thuc. I, 44: Αθηναῖοι δὲ μετέγνωσαν Κερκυραίοις ξυμμα χίαν μὲν μὴ ποιήσασθαι, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν — εἰ γὰρ ἐπὶ Κόρινθον ἐκέλευον σφίσιν οἱ Κερκυραῖοι ξυμπλεῖν, ἐλύοντ ̓ ἂν οὐτοῖς αἱ πρὸς Πελοποννησίους σπονδαίἐπιμαχίαν δ ̓ ἐποιήσαντο τῇ ἀλ λήλων βοηθεῖν ἐάν τις ἐπὶ Κέρκυραν ἴῃ ἡ ̓Αθήνας ἢ τοὺς τούτων ξυμμάχους. Deshalb sahen die Athener in der Seeschlacht bei Kerkyra den beiden Theilen bewaffnet

-

7.

zu, unterstützten damit aber doch
durch ihre Aufstellung die Kerky-
räer. 5. belli, Kampfes.
consilio, Umsicht.-8. Darf man hier
an gleichzeitige Latinische Histori-
ker denken? Setzt memoriam posteris
tradere überhaupt nothwendig Hi-
storiker voraus? 11. Menturnas,
am Liris, etwa 10 Meilen vom
Schlachtfelde entfernt.
18. quem
velit] Wieder ein Beweis, dass die
Weihe ein Ersatz des Menschen-
opfers war. 18. scripta, förmlich
ausgehoben und (sacramento) ver-
pfichtet. 20. signum, ein sym-
bolisches Menschenopfer? Will die
Erde den Devovirten nicht aufneh-
men, so soll sie ein Bild desselben
(signum) annehmen: der Erde wird
damit gewissermassen Zwang ange-
than. 24. divinum, Opfer,
cf.
rem divinam facere. 25. qui sese
devoverit steht am Anfang im Ge-

alii divo vovere volet, ius est. telo, super quod stans consul 14 precatus est, hostem potiri fas non est; si potiatur, Marti suovetaurilibus piaculum fieri.

5

c) Der zweite Samnitsche Krieg.

a) Streit des Dictators L. Papirius Cursor und des magister equitum
Q. Fabius Maximus Rullianus (Liv. VIII, 30-35).

XXX. In Samnium incertis itum auspiciis est; cuius rei 1 vitium non in belli eventum, quod prospere gestum est, sed. in rabiem atque iras imperatorum vertit. namque Papirius 2 10 dictator a pullario monitus cum ad auspicium repetendum Romam proficisceretur, magistro equitum denuntiavit, ut sese loco teneret, neu absente se cum hoste manum consereret. Q. Fabius 3 cum post profectionem dictatoris per exploratores conperisset, perinde omnia soluta apud hostes esse, ac si nemo Romanus in 15 Samnio esset, seu ferox adulescens indignitate accensus, quod om- 4 nia in dictatore viderentur reposita esse, seu occasione bene gerendae rei inductus, exercitu instructo paratoque profectus ad Inbrinium ita vocant locum acie cum Samnitibus conflixit. ea fortuna pugnae fuit, ut nihil relictum sit, quo, 5 20 si adfuisset dictator, res melius geri potuerit. non dux militi, non miles duci defuit. eques etiam auctore L. Cominio tribuno 6 militum, qui aliquotiens impetu capto perrumpere non poterat hostium agmen, detraxit frenos equis atque ita concitatos calcaribus permisit, ut sustinere eos nulla vis posset: per arma,

gensatz zu sin autem sese devovere volet. 3. fieri, sc. fas est.

[ocr errors]

=

4. Die folgenden Ereignisse fallen in das Jahr 429 a. u. = 325 v. Chr. 7. incertis auspiciis] Liv. XXII, 1: magistratus auspicium a domo, publicis privatisque penatibus, votis rite in Capitolio nuncupatis secum ferre. Wenn nun nach Abzug des Heeres die Auspicien sich nicht als sicher oder zuverlässig erwiesen (cf. X, 40 pullarius auspicium mentiri ausus), so musste der Magistrat auf römisches Gebiet zurückkehren, um die Auspicien von Neuem anzustellen (repetere). 10. a pullario monitus] Der Wärter der heiligen Hühner vertritt im Felde die Stelle der

Augurn.

[ocr errors]

11. Die triftigen Gründe, welche ihn zu diesem Befehl bestimmten, entwickelt der Dictator selbst c. 32, 4. 15. adulescens, er war 6 Jahre vorher Aedil gewesen. Motive u. Ausführung der folgenden Episode erinnern nur zu sehr an die Kämpfe zwischen Q. Fabius Maximus Cunctator u. M. Minucius Rufus im zweiten punischen Krieg. Beachtenswerth ist, dass Livius hier den Fabius Pictor benutzt hat, cf. p. 136, 9. ita vocant locum] Ort oder Gegend ist unbekannt; vielleicht war es Imbrivium im Lande der Aequer bei Subiaco, von wo Kaiser Claudius die Wasserleitungen herleitete. Nieb. Vorl. I, 483. 22. inpetum

[ocr errors]

18.

7 per viros late stragem dedere. secutus pedes impetum equitum turbatis hostibus intulit signa. viginti milia hostium caesa eo die traduntur. auctores habeo bis cum hoste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam; apud antiquissimos scriptores una haec pugna invenitur; in quibusdam annalibus 5 8 tota res praetermissa est. magister equitum, ut ex tanta caede, multis potitus spoliis congesta in ingentemacervum hostilia arma 9 subdito igne concremavit, seu votum id deorum cuipiam fuit, seu credere libet Fabio auctori, eo factum, ne suae gloriae fructum dictator caperet nomenque ibi scriberet aut spolia in triumpho 10 10 ferret. litterae quoque de re prospere gesta ad senatum, non ad dictatorem missae argumentum fuere minime cum eo communicantis laudes. ita certe dictator id factum accepit, ut laetis aliis victoria parta prae se ferret iram tristitiamque. 11 misso itaque repente senatu se ex curia proripuit, tum vero 15 non Samnitium magis legiones quam maiestatem dictatoriam et disciplinam militarem a magistro equitum victam et ever12 sam dictitans, si illi inpune spretum imperium fuisset. itaque plenus minarum iraeque profectus in castra cum maximis itineribus isset, non tamen praevenire famam adventus sui potuit. 20 13 praecurrerant enim ab urbe qui nuntiarent, dictatorem avidum poenae venire, alternis paene verbis T. Manlii factum laudantem. 1 XXXI. Fabius contione extemplo advocata obtestatus milites est, ut, qua virtute rem publicam ab infestissimis hosti

[ocr errors]

9.

capere einen Anlauf nehmen, vom
heftigen Reiterangriff. 3. tra-
duntur, als unzuverlässige Angabe
der Annalisten. 4. antiquissimos,
wie Fabius Pictor. 5. in qui-
busdam annalibus] Solche Angaben
bezeugen die Unsicherheit der äl-
testen Geschichte in Einzelhei-
ten, aber auch zugleich den Fleiss
und die Umsicht des Livius.
Fabio auctori] Q. Fabius Pictor,
der älteste Geschichtsschreiber der
Römer (Fabium aequalem tem-
poribus huiusce belli (II. Pun.)
potissimum auctorem habui Liv.
XXII, 7), behandelte die Geschichte
Roms von Erbauung der Stadt
bis auf seine Zeit, in grie-
chischer Sprache. Es war die vor-
züglichste Quelle des Livius, Poly-
bius und Dionysius. Nach der
Schlacht bei Cannae wurde er als
Gesandter vom Senat nach Delphi
zum Orakel geschickt (Liv. XXII,
57), worüber er nach seiner Rück-
kehr Bericht erstattet (XXIII, 11).

Er scheint die Geschichte seiner Ahnen (gens Fabia) sehr ausführlich behandelt zu haben, nicht ohne persönliche Theilnahme. 9. Etwa als tropaeum. Daran erinnert auch nomenque ibi scriberet. · 10. nomen

que ibi scriberet] Dazu hatte er ein Recht, weil der mag. equitum ihm untergeordnet nicht suis auspiciis kämpfte. 11. non ad dictatorem] Dies war die Pflicht des Unterbe fehlshabers, denn nur der Oberfeldherr verhandelt direct mit dem Senate. 15. tum vero steht in Beziehung zu si — fuisset. 22. alternis, bei jedem zweiten Wort (immer und immer wieder), vgl. alterni versus. 22. T. Manlii factum] Der seinen eigenen Sohn hatte hinrichten lassen, weil er im Latinerkrieg gegen das ausdrückliche Verbot des Vaters sich in einen Einzelkampf mit einem vornehmen Latiner eingelassen hatte. Liv. VIII, 7.

« IndietroContinua »