bus defendissent, eadem se, cuius ductu auspicioque vicissent, ab inpotenti crudelitate dictatoris tutarentur: venire amentem 2 invidia, iratum virtuti alienae felicitatique; furere, quod se absente res publica egregie gesta esset; malle, si mutare fortu5 nam posset, apud Samnites quam Romanos victoriam esse; imperium dictitare spretum, tamquam non eadem mente pugnari 3 vetuerit, qua pugnatum doleat: et tunc invidia inpedire virtutem alienam voluisse cupidissimisque arma ablaturum fuisse militibus, ne se absente moveri possent, et nunc id furere, id aegre 4 10 pati, quod sine L. Papirio non inermes, non manci milites fuerint, quod se Q. Fabius magistrum equitum duxerit ac non accensum dictatoris. quid illum facturum fuisse, si, quod belli 5 casus ferunt, Marsque communis, adversa pugna evenisset, qui sibi devictis hostibus, re publica bene gesta, ita ut non ab 15 illo unico duce melius geri potuerit, supplicium magistro equitum minetur! neque illum magistro equitum infestiorem quam 6 tribunis militum, quam centurionibus, quam militibus esse. si 7 posset, in omnes saeviturum; quia id nequeat, in unum saevire; etiam invidiam tamquam ignem summa petere; in caput con20 silii, in ducem incurrere. si se simul cum gloria rei gestae extinxisset, tunc victorem, velut in capto exercitu dominantem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum. proinde adessent in sua causa omnium libertati. si consensum 8 exercitus eundem, qui in proelio fuerit, in tuenda victoria vi25 deat, et salutem unius omnibus curae esse, inclinaturum ad clementiorem sententiam animum. postremo se vitam fortunas- 9 que suas illorum fidei virtutique permittere. XXXII. Clamor 1 e tota contione ortus, uti bonum animum haberet: neminem illi vim adlaturum salvis legionibus Romanis. 30 Haud multo post dictator advenit, classicoque extemplo ad contionem advocavit. tum silentio facto praeco Q. Fabium 2 magistrum equitum citavit. qui simul ex inferiore loco ad 1. ductu auspicioque] Nur im uneigentlichen Sinne zu verstehen, vgl. zu p. 136, 10. 8. cupidissimis, sc. pugnandi. 10. manci milites] = manibus constrictis debilitati. 12. accensum] Ordonanzdiener. 15. magistro eq., zur Hebung des Contrastes hinzugefügt und neben supplicium gestellt! Denn an sich ist dieser Begriff überflüssig, ja störend. 19. ignem, der Blitz, cf. Hor. II, 10, 11: feriuntque summos fulgura montes, Herod. VII, 10: ὁρᾶς τὰ ὑπερέχοντα [ζῶα] ὡς κεραυνοῖ ὁ Θεός ὁρᾷς δὲ ὡς ἐς οἰκή 3 tribunal accessit, tum dictator: „quaero" inquit „de te, Q. Fabi, cum summum imperium dictatoris sit, pareantque ei consules, regia potestas, praetores, isdem auspiciis quibus consules creati, aequum censeas necne magistrum equitum dicto audientem 4 esse? itemque illud interrogo, cum me incertis auspiciis pro- 5 fectum ab domo scirem, utrum mihi turbatis religionibus res publica in discrimen committenda fuerit an auspicia repetenda, 5 ne quid dubiis dis agerem? simul illud, quae dictatori religio impedimento ad rem gerendam fuerit, num ea magister equitum solutus ac liber potuerit esse? sed quid ego haec interrogo? 10 cum, si ego tacitus abissem, tamen tibi ad voluntatis interpre6 tationem meae dirigenda tua sententia fuerit. quin tu respondes, vetuerimne te quicquam rei me absente agere, vetuerimne 7 signa cum hostibus conferre? quo tu imperio meo spreto, incertis auspiciis, turbatis religionibus adversus morem milita- 15 rem disciplinamque maiorum et numen deorum ausus es cum 8 hoste confligere. ad haec, quae interrogatus es, responde, at 9 extra ea cave vocem mittas. accede, lictor." adversus quae singula cum respondere haud facile esset, et nunc quereretur eundem accusatorem capitis sui ac iudicem esse, modo vitam 20 sibi eripi citius quam gloriam rerum gestarum posse voci10 feraretur, purgaretque se invicem atque ultro accusaret, tunc Papirius redintegrata ira spoliari magistrum equitum ac virgas 11 et secures expediri iussit. Fabius fidem militum inplorans lacerantibus vestem lictoribus ad triarios tumultum iam miscen- 25 tes sese recepit. inde clamor in totam contionem est perlatus: 12 alibi preces, alibi minae audiebantur. qui proximi forte tribunali steterant, quia subiecti oculis imperatoris noscitari poterant, orabant, parceret magistro equitum, neu cum eo exer13 citum damnaret; extrema contio et circa Fabium globus in- 30 crepabant inclementem dictatorem nec procul seditione aberant. 14 ne tribunal quidem satis quietum erat. legati circumstantes sellam orabant, ut rem in posterum diem differret, et irae suae spatium et consilio tempus daret: satis castigatam adulescen15 tiam Fabii esse, satis deformatam victoriam; ne ad extremum 35 finem supplicii tenderet, neu unico iuveni, neu patri eius cla rissimo viro, neu Fabiae genti eam iniungeret ignominiam. 16 cum parum precibus, parum causa proficerent, intueri saevientem contionem iubebant: ita inritatis militum animis subdere ignem ac materiam seditioni non esse aetatis, non prudentiae 5 eius. neminem id Q. Fabio poenam deprecanti suam vitio ver- 17 surum, sed dictatori, si occaecatus ira infestam multitudinem in se pravo certamine movisset. postremo, ne id se gratiae 18 dare Q. Fabii crederet, se ius iurandum dare paratos esse non videri e re publica in Q. Fabium eo tempore animadverti. 10 XXXIII. His vocibus cum in se magis incitarent dicta- 1 torem quam magistro equitum placarent, iussi de tribunali descendere legati; et silentio nequiquam per praeconem temptato, 2 cum prae strepitu ac tumultu nec ipsius dictatoris nec apparitorum eius vox audiretur, nox velut in proelio certamini 15 finem fecit. Magister equitum iussus postero die adesse, cum omnes 3 adfirmarent infestius Papirium exarsurum, agitatum contentione ipsa exacerbatumque, clam ex castris Romam profugit; et patre 4 auctore M. Fabio, qui ter iam consul dictatorque fuerat, vocato 20 extemplo senatu cum maxime conquereretur apud patres vim atque iniuriam dictatoris, repente strepitus ante curiam lictorum summoventium auditur, et ipse infensus aderat, postquam 5 conperit profectum ex castris, cum expedito equitatu secutus. iterata deinde contentio, et prendi Fabium Papirius iussit. ibi 6 25 cum deprecantibus primoribus patrum atque universo senatu perstaret in incepto inmitis animus, tum pater M. Fabius: 7 ,,quando quidem" inquit „,apud te nec auctoritas senatus nec aetas mea, cui orbitatem paras, nec virtus nobilitasque magistri equitum ⚫ a te ipso nominati valet, nec preces, quae saepe hostem mitigavere, 30 quae deorum iras placant, tribunos plebis appello et provoco ad populum eumque tibi, fugienti exercitus tui, fugienti senatus iudi 22. Wahl eines plebeischen Consuls 8 cium, iudicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest polletque. videro, cessurusne provocationi sis, cui rex Romanus 9 Tullus Hostilius cessit." ex curia in contionem itur. quo cum paucis dictator, cum omni agmine principum magister equitum cum escendisset, deduci eum de rostris Papirius in partem in- 5 10 feriorem iussit. secutus pater:,,bene agis" inquit ,,cum eo nos deduci iussisti, unde et privati vocem mittere possemus." ibi primo non tam perpetuae orationes quam altercatio exaudie11 bantur. vincit deinde strepitum vox et indignatio Fabi senis, 12 increpantis superbiam crudelitatemque Papiri: se quoque dicta- 10 torem Romae fuisse, nec a se quemquam, ne plebis quidem 13 hominem, non centurionem, non militem violatum; Papirium tamquam ex hostium ducibus, sic ex Romano imperatore victoriam et triumphum petere. quantum interesse inter moderationem antiquorum et novam superbiam crudelitatemque! 15 14 dictatorem Quinctium Cincinnatum in L. Minucium consulem ex obsidione a se ereptum non ultra saevisse, quam ut lega15 tum eum ad exercitum pro consule relinqueret. M. Furium Camillum in L. Furio, qui contempta sua senectute et auctoritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in prae- 20 16 sentia moderatum irae esse, ne quid de collega secus populo aut senatui scriberet, sed, cum revertisset, potissimum ex tribunis consularibus habuisse, quem, ex collegis optione ab senatu 17 data, socium sibi imperii deligeret. nam populi quidem, penes quem potestas omnium rerum esset, ne iram quidem umquam 25 atrociorem fuisse in eos, qui temeritate atque inscitia exercitus amisissent, quam ut pecunia eos multaret: capite anquisitum ob rem bello male gestam de imperatore nullo ad eam diem Er leges Valeriae-Horatiae (449), aber 1. esse. nunc ducibus populi Romani, quae ne victis quidem bello 18 fas fuerit, virgas et secures victoribus et iustissimos meritis triumphos intentari. quid enim tandem passurum fuisse filium suum, si exercitum amisisset, si fusus fugatus castris exutus 19 5 fuisset? quo ultra iram violentiamque eius excessuram fuisse, quam ut verberaret necaretque? quam conveniens esse, propter 20 Q. Fabium civitatem in laetitia victoria, supplicationibus ac gratulationibus esse, eum, propter quem deum delubra pateant, 21 arae sacrificiis fument, honore donis cumulentur, nudatum virgis 10 lacerari in conspectu populi Romani, intuentem Capitolium atque arcem deosque ab se duobus proeliis haud frustra advocatos? quo id animo exercitum, qui eius ductu auspiciisque vicisset, laturum? quem luctum in castris Romanis, quam lae- 22 titiam inter hostes fore? haec simul iurgans querens, deum 15 hominumque fidem obtestans, et conplexus filium plurimis cum 23 lacrumis agebat. XXXIV. Stabat cum eo senatus maiestas, 1 favor populi, tribunicium auxilium, memoria absentis exercitus; ex parte altera imperium invictum populi Romani et disciplina 2 rei militaris et dictatoris edictum pro numine semper obser20 vatum et Manliana imperia et posthabita filii caritas publicae utilitati iactabantur. hoc etiam L. Brutum, conditorem Romanae 3 libertatis, antea in duobus liberis fecisse: nunc patres comes et senes faciles pro alieno imperio spreto, tamquam rei parvae, disciplinae militaris eversae iuventuti gratiam facere. se tamen 4 25 perstaturum in incepto, nec ei, qui adversus dictum suum turbatis religionibus ac dubiis auspiciis pugnasset, quicquam ex iusta poena remissurum. maiestas imperii perpetuane esset, non 5 esse in sua potestate: L. Papirium nihil eius deminuturum; 6 optare, ne potestas tribunicia, inviolata ipsa, violet intercessione 30 sua Romanum imperium, neu populus in se potissimum dictatore ius dictaturae extinguat. quod si fecisset, non L. Papi- 7 vor. reitet hatte. Er wurde verurtheilt 18. inperium invictum pop. Rom.] Das Volk im ideellen Sinne (= |