bus defendissent, eadem se, cuius ductu auspicioque vicissent, ab inpotenti crudelitate dictatoris tutarentur: venire amentem 2 invidia, iratum virtuti alienae felicitatique; furere, quod se ab

senteres publica egregie gesta esset; malle, si mutare fortu5 nam posset, apud Samnites quam Romanos victoriam esse;

imperium dictitare spretum, tamquam non eadem mente pugnari 3 vetuerit, qua pugnatum doleat: et tunc invidia inpedire virtutem alienam voluisse cupidissimisque arma ablaturum fuisse militi

bus, ne se absente moveri possent, et nunc id furere, id aegre 4 10 pati, quod sine L. Papirio non inermes, non manci milites

fuerint, quod se Q. Fabius magistrum equitum duxerit ac non accensum dictatoris. quid illum facturum fuisse, si, quod belli 5 casus ferunt, Marsque communis, adversa pugna evenisset, qui

sibi devictis hostibus, re publica bene gesta, ita ut non ab 15 illo unico duce melius geri potuerit, supplicium magistro equi

tum minetur! neque illum magistro equitum infestiorem quam 6 tribunis militum, quam centurionibus, quam militibus esse. si 7 posset, in omnes saeviturum; quia id nequeat, in unum saevire;

etiam invidiam tamquam ignem summa petere; in caput con20 silii, in ducem incurrere. si se simul cum gloria rei gestae

extinxisset, tunc victorem, velut in capto exercitu dominantem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum. proinde adessent in sua causa omnium libertati. si consensum 8

exercitus eundem, qui in proelio fuerit, in tuenda victoria vi25 deat, et salutem unius omnibus curae esse, inclinaturum ad

clementiorem sententiam animum. postremo se vitam fortunas- 9 que suas illorum fidei virtutique permittere. XXXII. Clamor 1 e tota contione ortus, uti bonum animum haberet: neminem illi vim adlaturum salvis legionibus Romanis.

Haud multo post dictator advenit, classicoque extemplo ad contionem advocavit. tum silentio facto praeco Q. Fabium 2 magistrum equitum citavit. qui simul ex inferiore loco ad

30

ματα τα μέγιστα αιεί και δένδρεα τα τοιαύτ' αποσκήπτει τα βέλεα φιλέει γαρ ο θεός τα υπερέχοντα πάντα κολούειν. 21. dominari in C. Abl.

92

3 tribunal accessit, tum dictator: „quaero“ inquit , de te, Q. Fabi,

cum summum imperium dictatoris sit, pareantque ei consules, regia potestas, praetores, isdem auspiciis quibus consules creati

, aequum censeas necne magistrum equitum dicto audientem 4 esse? itemque illud interrogo, cum me incertis auspiciis pro- 5

fectum ab domo scirem, utrum mihi turbatis religionibus res

publica in discrimen committenda fuerit an auspicia repetenda, 5 ne quid dubiis dis agerem? simul illud, quae dictatori religio

inpedimento ad rem gerendam fuerit, num ea magister equitum solutus ac liber potuerit esse? sed quid ego haec interrogo? 10

cum, si ego tacitus abissem, tamen tibi ad voluntatis interpre6 tationem meae dirigenda tua sententia fuerit. quin tu respon

des, vetuerimne te quicquam rei me absente agere, vetuerimne 7 signa cum hostibus conferre? quo tu imperio meo spreto, in7 ?

certis auspiciis, turbatis religionibus adversus morem milita- 15

rem disciplinamque maiorum et numen deorum ausus es cum 8 hoste confligere. ad haec, quae interrogatus es, responde, at 9 extra ea cave vocem mittas. accede, lictor.“ adversus quae

singula cum respondere haud facile esset, et nunc quereretur eundem accusatorem capitis sui ac iudicem esse, modo vitam 20

sibi eripi citius quam gloriam rerum gestarum posse voci10 feraretur, purgaretque se invicem atque ultro accusaret, tunc

Papirius redintegrata ira spoliari magistrum equitum ac virgas 11 et secures expediri iussit. Fabius fidem militum inplorans la

cerantibus vestem lictoribus ad triarios tumultum iam miscen- 25

tes sese recepit. inde clamor in totam contionem est perlatus: 12 alibi preces, alibi minae audiebantur. qui proximi forte tri

bunali steterant, quia subiecti oculis imperatoris noscitari po

terant, orabant, parceret magistro equitum, neu cum eo exer13 citum damnaret; extrema contio et circa Fabium globus in- 30

crepabant inclementem dictatorem nec procul seditione aberant. 14 ne tribunal quidem satis quietum erat. legati circumstantes

sellam orabant, ut rem in posterum diem differret, et irae suae

spatium et consilio tempus daret: satis castigatam adulescen15 tiam Fabii esse, satis deformatam victoriam; ne ad extremum 35

finem supplicii tenderet, neu unico iuveni, neu patri eius claversammlung immer ein praeco die gebunden. - 18. accede lictor] DaBeklagten vorlud.

3. iisdem au- mit wird Befehl zur Verhaftung spiciis] Darum heisst der praetor gegeben. 22. atque ultro, ja 80auch collega des Consuls; dennoch gar, indem er die ihm angewiesene heissen die auspicia des Prätors Grenze überschritt (ultro). 23. minora. Der mag. equitum hat sonst spoliari] Der insignia u. vestis dignitas consularis, cf. XXIII, 11 entkleiden. 23. Warum ausmagistrum equitum, quae consu- drücklich magistrum equitum? laris potestas sit, fusum fuga- 28. Warum nicht stabant? 36.

:4mque. 11. ad vol. interp., also Eine Strafe (supplicium) hat Fabius war er nicht an den Buchstaben bereits durch den Tadel erlitten,

10

rissimo viro, neu Fabiae genti eam iniungeret ignominiam. 16 cum parum precibus, parum causa proficerent, intueri saevientem contionem iubebant: ita inritatis militum animis subdere

ignem ac materiam seditioni non esse aetatis, non prudentiae 5 eius. neminem id Q. Fabio poenam deprecanti suam vitio ver- 17

surum, sed dictatori, si occaecatus ira infestam multitudinem in se pravo certamine movisset. postremo, ne id se gratiae 18 dare Q. Fabii crederet, se ius iurandum dare paratos esse non videri e re publica in Q. Fabium eo tempore animadverti.

XXXIII. His vocibus cum in se magis incitarent dicta- 1 torem quam magistro equitum placarent, iussi de tribunali descendere legati; et silentio nequiquam per praeconem temptato, 2 cum prae strepitu ac tumultu nec ipsius dictatoris nec appa

ritorum eius vox audiretur, nox velut in proelio certamini 15 finem fecit.

Magister equitum iussus postero die adesse, cum omnes 3 adfirmarent infestius Papirium exarsurum, agitatum contentione ipsa exacerbatumque, clam ex castris Romam profugit; et patre 4

auctore M. Fabio, qui ter iam consul dictatorque fuerat, vocato 20 extemplo senatu cum maxime conquereretur apud patres vim

atque iniuriam dictatoris, repente strepitus ante curiam lictorum summoventium auditur, et ipse infensus aderat, postquam 5 conperit profectum ex castris, cum expedito equitatu secutus.

iterata deinde contentio, et prendi Fabium Papirius iussit. ibi 6 25 cum deprecantibus primoribus patrum atque universo senatu

perstaret in incepto inmitis animus, tum pater M. Fabius: 7 „quando quidem" inquit ,apud te nec auctoritas senatus nec aetas

mea, cui orbitatem paras, nec virtus nobilitasque magistri equitum • a te ipso nominati valet, nec preces, quae saepe hostem mitigavere, 30 quae deorum iras placant, tribunos plebis appello et provoco ad

populum eumque tibi, fugienti exercitus tui, fugienti senatus iudi

8 cium, iudicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest

polletque. videro, cessurusne provocationi sis, cui rex Romanus 9 Tullus Hostilius cessit.“ ex curia in contionem itur. quo cum

paucis dictator, cum omni agmine principum magister equitum

cum escendisset, deduci eum de rostris Papirius in partem in- 5 10 feriorem iussit. secutus pater: „bene agis“ inquit „cum eo nos

deduci iussisti, unde et privati vocem mittere possemus. ibi

primo non tam perpetuae orationes quam altercatio exaudie11 bantur. vincit deinde strepitum vox et indignatio Fabi senis, 12 increpantis superbiam crudelitatemque Papiri: se quoque dicta- 10

torem Romae fuisse, nec a se quemquam, ne plebis quidem 13 hominem, non centurionem, non militem violatum; Papirium

tamquam ex hostium ducibus, sic ex Romano imperatore victoriam et triumphum petere. quantum interesse inter mode

rationem antiquorum et novam superbiam crudelitatemque! 15 14 dictatorem Quinctium Cincinnatum in L. Minucium consulem

ex obsidione a se ereptum non ultra saevisse, quam ut lega15 tum eum ad exercitum pro consule relinqueret. M. Furium

Camillum in L. Furio, qui contempta sua senectute et aucto

ritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in prae- 20 16 sentia moderatum irae esse, ne quid de collega secus populo

aut senatui scriberet, sed, cum revertisset, potissimum ex tri

bunis consularibus habuisse, quem, ex collegis optione ab senatu 17 data, socium sibi imperii deligeret. nam populi quidem, penes

quem potestas omnium rerum esset, ne iram quidem umquam 25 atrociorem fuisse in eos, qui temeritate atque inscitia exercitus amisissent, quam ut pecunia eos multaret: capite anquisitum ob rem bello male gestam de imperatore nullo ad eam diem

eum

leges Valeriae-Horatiae (449), aber die Lage war schwierig, weil Fabius in das Lager gehörte u. sich ohne Urlaub entfernt hatte. Er war also dem inperium militare des Dictators unterworfen, von dem eine Provocation nicht stattfinden konnte. Wollte man das Recht der Appellation anerkennen, 80 musste man auch die willkürliche Entfernung als rechtlich zulässig billigen; dies war unmöglich, es wäre einer Auflösung der disciplina militaris gleich gewesen.

der Sache, nicht zur richterlichen
Entscheidung. 5. deduci
de rostris) Als magistratus hatte
Fabius das Recht von den rostra
herab zu sprechen, dies will der
Dictator sich gegenüber
nicht zugestehen, wohl auch weil
er Fabius nicht mehr als mag. an-
erkennt. Der Vater des Fabius
scheint dies so zu deuten, als sei
dadurch mit Zustimmung des Dicta-
tors sein Sohn aus dem militäri-
schen Verband getreten.

esse. nunc ducibus populi Romani, quae ne victis quidem bello 18 fas fuerit, virgas et secures victoribus et iustissimos meritis triumphos intentari. quid enim tandem passurum fuisse filium

suum, si exercitum amisisset, si fusus fugatus castris exutus 19 5 fuisset? quo ultra iram violentiamque eius excessuram fuisse,

quam ut verberaret necaretque? quam conveniens esse, propter 20 Q. Fabium civitatem in laetitia victoria, supplicationibus ac gratulationibus esse, eum, propter quem deum delubra pateant, 21

arae sacrificiis fument, honore donis cumulentur, nudatum virgis 10 lacerari in conspectu populi Romani, intuentem Capitolium

atque arcem deosque ab se duobus proeliis haud frustra advocatos? quo id animo exercitum, qui eius ductu auspiciisque vicisset, laturum? quem luctum in castris Romanis, quam lae- 22

titiam inter hostes fore? haec simul iurgans querens, deum 15 hominumque fidem obtestans, et conplexus filium plurimis cum 23

lacrumis agebat. XXXIV. Stabat cum eo senatus maiestas, 1 favor populi, tribunicium auxilium, memoria absentis exercitus; ex parte altera imperium invictum populi Romani et disciplina 2

rei militaris et dictatoris edictum pro numine semper obser20 vatum et Manliana imperia et posthabita filii caritas publicae

utilitati iactabantur. hoc etiam L. Brutum, conditorem Romanae 3 libertatis, antea in duobus liberis fecisse: nunc patres comes et senes faciles pro alieno imperio spreto, tamquam rei parvae,

disciplinae militaris eversae iuventuti gratiam facere. se tamen 4 25 perstaturum in incepto, nec ei, qui adversus dictum suum tur

batis religionibus ac dubiis auspiciis pugnasset, quicquam ex iusta poena remissurum. maiestas imperii perpetuane esset, non 5 esse in sua potestate: L. Papirium nihil eius deminuturum; 6

optare, ne potestas tribunicia, inviolata ipsa, violet intercessione 30 sua Romanum imperium, neu populus in se potissimum dicta

tore ius dictaturae extinguat. quod si fecisset, non L. Papi- 7

reitet hatte. Er wurde verurtheilt Das Volk im ideellen Sinne ( = zu einer Vermögensbusse von 2000 Staat) hat das inperium u. überAs (20 Rinder). Lange II, 492. trägt es zeitweise durch die lex Aehnliche Anklagen kamen öfter, curiata. 23. pro alieno, sie setzen doch verhältnissmässig nur selten sich über das inperium hinweg, vor. 1. victis bello, sc. ducibus. als wäre das eine Sache, welche

8. propter quem, dem man es sie nicht berührte; ganz anders hanverdanke. 13. Nach Homers Vor- delten Männer wie Manlius und gang A. 254: nónou, ubya Brutus, welche in persönlichen An

: ώ πόποι, ή μέγα πένθος Αχαιίδα γαίαν έκάνει: gelegenheiten das Recht des Staats κεν γηθήσαι Πρίαμος Πριάμοιό τε als ihre eigene Sache zu schützen παιδες, άλλοι τε Τρώες μέγα κεν wussten, suam salutem posteriorem κεχαροίατο θυμω, ει σφριν τάδε salute conmuni duxerunt. πάντα πυθοίατο μαρναμένοιιν. tiam facere alicuius rei, etwas einem 15. et, und dabei, dem simul cor- zu Gute halten, nachsehen. 28. respondirend.

Streng conservativer Grundsatz! 18. inperium invictum pop. Rom.] 31. Es ist fraglich, ob gegen den

- 24. gra