cum 7 ad erumpendum capti essent, et iam omnium rerum inopia 2 esset, victi necessitate legatos mittunt, qui primum pacem aequam peterent; si pacem non inpetrarent, uti provocarent ad pugnam. tum Pontius debellatum esse respondit, et, quoniam 3 5 ne victi quidem ac capti fortunam fateri scirent, inermes cum singulis vestimentis sub iugum missurum; alias condiciones pacis aequas victis ac victoribus fore: si agro Samnitium de- 4 cederetur, coloniae abducerentur, suis inde legibus Romanum ac Samnitem aequo foedere victurum. his condicionibus pa- 5 10 ratum se esse foedus cum consulibus ferire; si quid eorum displiceat, legatos redire ad se vetuit. haec cum legatio re- 6 nuntiaretur, tantus gemitus omnium subito exortus est tantaque maestitia incessit, ut non gravius accepturi viderentur, si nuntiaretur omnibus eo loco mortem oppetendam esse. 15 diu silentium fuisset, nec consules aut pro foedere tam turpi aut contra foedus tam necessarium hiscere possent, tum L. Lentulus, qui princeps legatorum virtute atque honoribus erat: „pa- 8 trem meum" inquit, „consules, saepe audivi memorantem se in Capitolio unum non fuisse auctorem senatui redimendae 20 auro a Gallis civitatis, quando nec fossa valloque ab ignavissimo ad opera ac muniendum hoste clausi essent et erumpere, si non sine magno periculo, tamen sine certa pernicie possent. quod si, illis ut decurrere ex Capitolio armatis in 9 hostem licuit, quo saepe modo obsessi in obsidentes eruperunt, 25 ita nobis aequo aut iniquo loco dimicandi tantummodo cum hoste copia esset, non mihi paterni animi indoles in consilio dando deesset. equidem mortem pro patria praeclaram esse 10 fateor, et me vel devovere pro populo Romano legionibusque vel in medios me inmittere hostes paratus sum: sed hic patriam 11 30 video, hic quidquid Romanarum legionum est. quae nisi pro se ipsis ad mortem ruere volunt, quid habent, quod morte sua - Angriffe von den Bergen herab mit Baumstämmen u. Felsblöcken, wenn auch eine regelmässige Feldschlacht wie am lacus Trasumennus (217) nicht stattfand. 1. inopia, App. Samn. 4 : λιμῷ πιεζομένων Ρωμαίων. 2. App. 1. 1. οἱ στρατηγοὶ σφῶν πρεσβευσάμενοι παρεκάλουν τὸν Πόντιον καταθέσθαι Ρωμαίοις χάριν, ἣν οὐ πολλοὶ παρέχουσι καιροί. ὁ δ ̓ ἀπεκρίνατο μὴ δεῖν μηδὲ πρε σβεύειν ἔτι πρὸς αὐτόν, εἰ μὴ τὰ ὅπλα καὶ αὑτοὺς παραδοῖεν. - 6. sub iugum] Zwei senkrecht aufgestellte Lanzen, an deren oberstem Ende eine dritte der Quere nach befestigt wurde, die somit eine Art Thüre bildeten, cf. App. Samn. 4: yɛvo- 31. quid habent 12 servent? tecta urbis, dicat aliquis, et moenia et eam turbam, a qua urbs incolitur. immo hercule produntur ea omnia deleto hoc exercitu, non servantur. quis enim ea tuebitur? inbellis videlicet atque inermis multitudo. tam hercule, quam a Gallorum 13 impetu defendit. an a Veiis exercitum Camillumque ducem in- 5 14 plorabunt? hic omnes spes opesque sunt, quas servando patriam servamus, dedendo ad necem patriam deserimus ac prodimus. 15 at foeda atque ignominiosa deditio est. sed ea caritas patriae est, ut tam ignominia eam quam morte nostra, si opus sit, 16 servemus. subeatur ergo ista, quantacumque est, indignitas, 10 et pareatur necessitati, quam ne dii quidem superant. ite, consules, redimite armis civitatem, quam auro maiores vestri redemerunt." 1 V. Consules profecti ad Pontium in conloquium, cum de foedere victor agitaret, negarunt iniussu populi foedus fieri 15 2 posse nec sine fetialibus caerimoniaque alia sollemni. itaque non, ut vulgo credunt, Claudiusque etiam scribit, foedere pax 3 Caudina, sed per sponsionem facta est. quid enim aut sponsoribus in foedere opus esset aut obsidibus, ubi precatione res transigitur, per quem populum fiat, quo minus legibus dictis 20 stetur, ut eum ita Iuppiter feriat, quemadmodum a fetialibus 4 porcus feriatur. spoponderunt consules, legati, quaestores, tri q. m. s. s.? Doch wohl die militärische Ehre und Disciplin Roms? Wenigstens urtheilten die Römer sonst anders als Lentulus. Es muss also die militärisch-politische Lage Roms damals sehr schwierig gewesen sein. 8. foeda, schmerzlich. 12. armis] Durch Auslieferung der Waffen. 15. iniussu p., sicher nach der späteren Rechtspraxis; ob schon damals, ist fraglich. Die Schlussfolgerung (itaque) ist desshalb bedenklich.-17. Claudius, vgl. Einl. II Thl. 18. per sponsionem] Es gab drei Vertragsarten: 1) die religiöse, das foedus, wozu wesentlich der Schwur und nach dem Fetialrechte das Darbringen (ferire, icere, percutere) des Schweinopfers gehörte. Vgl. damit die oлovdαí bei Xenoph. Anab. II, 2, 8; 2) die sponsio, der civilrechtlichen nachgebildet, bestehend in der mündlichen Frage u. Antwort der Repräsentanten beider Staaten. Gaius III, 94 velut si inperator noster principem alicuius peregrini populi de pace ita interroget: pacem futuram spondes? vel ipse eodem modo interrogetur, wo freilich nicht klar ist, ob pacem futuram die künftige Aufrechthaltung des Friedens bedeutet oder auf einen zu schliessenden Vertrag (iussu populi per fetiales) in feierlicher Form sich bezieht. 3) pactio, ein blosses beliebig ausgedrücktes Versprechen, wobei es nur auf den consensus der Parteien ankam. Es scheint als gehen die Consuln auf Friedenspräliminarien ein (per sponsionem) mit dem Versprechen, dass sie die Ratification (foedus) in Rom durchsetzen würden. Denn einen endgültigen Frieden konnten die Consuln ohne Senat und Volk nicht schliessen. - 18. Es war nicht eben selten, dass bei Abschluss eines Bündnisses zugleich Geisseln als Garantie für die richtige Ausführung des Vertrags gestellt wurden. Es lag dies um so näher, wenn man die Consuln nicht für voll berechtigt zum Abschluss des foedus buni militum, nominaque omnium, qui spoponderunt, extant, ubi, si ex foedere acta res esset, praeterquam duorum fetialium non extarent; et propter necessariam foederis dilationem ob- 5 sides etiam sescenti equites imperati, qui capite luerent, si pacto 5 non staretur. tempus inde statutum tradendis obsidibus exer- 6 cituque inermi mittendo. redintegravit luctum in castris consulum adventus, ut vix ab iis abstinerent manus, quorum te- 7 meritate in eum locum deducti essent, eorum ignavia foedius inde, quam venissent, abituri; illis non ducem locorum, non 10 exploratorem fuisse; beluarum modo caecos in foveam lapsos. alii alios intueri; contemplari arma mox tradenda et inermes 8 futuras dextras obnoxiaque corpora hosti; proponere sibimet ipsi ante oculos iugum hostile et ludibria victoris et vultus superbos et per armatos inermium iter, inde foedi agminis 9 15 miserabilem viam per sociorum urbes, reditum in patriam ad parentes, quo saepe ipsi maioresque eorum triumphantes venissent. se solos sine vulnere, sine ferro, sine acie victos; sibi 10 non stringere licuisse gladios, non manum cum hoste conferre; sibi nequiquam animos datos. haec frementibus hora fatalis 11 20 ignominiae advenit, omnia tristiora experiundo factura, quam quae praeceperant animis. Iam primum cum singulis vestimentis inermes extra val- 12 lum exire iussi, et primi traditi obsides atque in custodiam 13 abducti, tum a consulibus abire lictores iussi paludamentaque 25 detracta: tantam id inter ipsos, qui paullo ante eos execrantes dedendos lacerandosque censuerant, miserationem fecit, ut suae 14 quisque condicionis oblitus ab illa deformatione tantae maiestatis velut ab nefando spectaculo averteret oculos. VI. Primi 1 consules prope seminudi sub iugum missi, tum ut quisque 30 gradu proxumus erat, ita ignominiae obiectus, tum deinceps singulae legiones. circumstabant armati hostes exprobrantes 2 eludentesque; gladii etiam plerisque intentati et vulnerati quidam necatique, si vultus eorum indignitate rerum acrior victorem offendisset. ita traducti sub iugum et, quod paene gra- 3 35 vius erat, per hostium oculos cum e saltu evasissent, etsi velut ab inferis extracti tum primum lucem aspicere visi sunt, neque 10 tamen ipsa lux ita deforme intuentibus agmen omni morte 4 tristior fuit. itaque cum ante noctem Capuam pervenire possent, incerti de fide sociorum et quod pudor praepediebat, circa viam haud procul Capua omnium egena corpora humi prostra5 verunt. quod ubi est Capuam nuntiatum, evincit miseratio 5 6 iusta sociorum superbiam ingenitam Campanis. confestim insignia sua consulibus, fasces, lictores; arma, equos, vestimenta, 7 commeatus militibus benigne mittunt, et venientibus Capuam cunctus senatus populusque obviam egressus iustis omnibus 8 hospitalibus privatisque et publicis fungitur officiis. illis sociorum comitas vultusque benigni et adloquia non modo sermonem elicere, sed ne ut oculos quidem attollerent aut con9 solantes amicos contra intuerentur efficere poterant: adeo super maerorem pudor quidam fugere conloquia et coetus hominum 10 cogebat. postero die cum iuvenes nobiles, missi a Capua, ut 15 proficiscentes ad finem Campanum prosequerentur, revertissent, 11 vocatique in curiam percunctantibus maioribus natu multo sibi 12 maestiores et abiectioris animi visos referrent: adeo silens ac prope mutum agmen incessisse; iacere indolem illam Romanam, ablatosque cum armis animos, non reddere salutem salu- 20 tantibus, solantibus non dare responsum, non hiscere quemquam prae metu potuisse tamquam ferentibus adhuc cervicibus iugum, sub quod emissi essent, habere Samnites victoriam non 13 praeclaram solum, sed etiam perpetuam: cepisse enim eos non Romam, sicut ante Gallos, sed, quod multo bellicosius fuerit, 25 1 Romanam virtutem ferociamque: VII. cum haec dicerentur audirenturque et deploratum paene Romanum nomen in con2 silio sociorum fidelium esset, dicitur Ofillius Calavius Ovi filius, clarus genere factisque, tum etiam aetate verendus, longe aliter 3 se habere rem dixisse: silentium illud obstinatum fixosque in 30 = αὐτοὺς δεινὸν οὐδὲν οὔτ ̓ ἔπραξαν, ἀλλὰ καὶ τροφὴν καὶ ἵππους αὐτοῖς ἔδωκαν καὶ ὡς κεκρατηκότας ὑπεδέξαντο. 22. metu, Scheu Scham. 22. ferentibus cervicibus iugum cervicibus inhaerens gestantes. 25. bellicosius, sie hätten das überwunden, was stets viel kriegerischer, muthiger gewesen sei, nämlich die Römische Standhaftigkeit und Zuversicht. Die virtus Romana ist bellicosius als die Stadt Rom. Man erwartet einen Begriff wie: was viel mehr sagen will. 28. Ofillius, gewöhnlich Ofellius, bei Hor. Sat. II, 2, 2 findet sich Ofella, ebenso bei Velleius Lucretius Ofella. Mit Ovius (ovis) kann terram oculos et surdas ad omnia solacia aures et pudorem intuendae lucis ingentem molem irarum ex alto animi cientis indicia esse. aut Romana se ignorare ingenia aut silentium 4 illud Samnitibus flebiles brevi clamores gemitusque excitaturum, 5 Caudinaeque pacis aliquanto Samnitibus quam Romanis tristiorem memoriam fore: quippe suos quemque eorum animos ha- 5 biturum, ubicumque congressuri sint; saltus Caudinos non ubique Samnitibus fore. Iam Romae etiam sua infamis clades erat. obsessos pri- 6 10 mum audierunt; tristior deinde ignominiosae pacis magis quam periculi nuntius fuit. ad famam obsidionis dilectus haberi 7 coeptus erat; dimissus deinde auxiliorum apparatus, postquam deditionem tam foede factam acceperunt; extemploque sine ulla publica auctoritate consensum in omnem formam luctus est: 15 tabernae circa forum clausae iustitiumque in foro sua sponte 8 coeptum prius quam indictum, lati clavi, anuli aurei positi; paene maestior exercitu ipso civitas esse, nec ducibus solum 9 atque auctoribus sponsoribusque pacis irasci, sed innoxios etiam milites odisse et negare urbe tectisve accipiendos. quam con- 10 20 citationem animorum fregit adventus exercitus etiam iratis miserabilis. non enim tamquam in patriam revertentes ex insperato incolumes, sed captorum habitu vultuque ingressi sero 11 in urbem ita se in suis quisque tectis abdiderunt, ut postero atque insequentibus diebus nemo eorum forum aut publicum 25 aspicere vellet. consules in privato abditi nihil pro magistratu 12 agere, nisi quod expressum senatus consulto est, ut dictatorem dicerent comitiorum causa. Q. Fabium Ambustum dixerunt et 13 P. Aelium Paetum magistrum equitum. quibus vitio creatis 14 suffecti M. Aemilius Papus dictator, L. Valerius magister equi30 tum. nec per eos comitia habita, et, quia taedebat populum omnium magistratuum eius anni, res ad interregnum rediit. in- 15 terreges Q. Fabius Maximus, M. Valerius Corvus. is consules |