redierunt. XII. Samnitibus pro superba pace infestissimum 1 cernentibus renatum bellum omnia, quae deinde evenerunt, non 2 in animis solum, sed prope in oculis esse, et sero ac nequi

quam laudare senis Pontii utraque consilia, inter quae se me5 dia lapsos via victoriae possessionem pace incerta' mutasse, et

beneficii et maleficii occasione amissa pugnaturos cum eis, quos potuerint in perpetuum vel inimicos tollere vel amicos facere. adeoque nullodum certamine inclinatis viribus post Caudinam 3

pacem animi mutaverant, ut clariorem inter Romanos deditio 10 Postumium quam Pontium incruenta victoria inter Samnites fa

ceret, et geri posse bellum Romani pro victoria certa haberent, 4 Samnites simul rebellasse et vicisse crederent Romanum.

c) Krieg in Etrurien. (Liv. IX, 29. 35-37.) XXIX. Profligato fere Samnitium bello, priusquam ea cura 1 15 decederet patribus Romanis, Etrusci belli fama exorta est. nec 2

erat ea tempestate gens alia, cuius secundum Gallicos tumultus arma terribiliora essent cum propinquitate agri tum multitudine hominum. itaque altero consule in Samnio reliquias 3

belli persequente P. Decius, qui graviter aeger Romae restite20 rat, auctore senatu dictatorem C. Iunium Bubulcum dixit. is, 4

prout rei magnitudo postulabat, omnes iuniores sacramento adigit, arma quaeque alia res poscit summa industria parat; nec tantis apparatibus elatus de inferendo bello agit, quieturus 1. pro superba pace]

1

5 6 haud dubie, nisi ultro arma Etrusci inferrent. eadem in con

parando cohibendoque bello consilia et apud Etruscos fuere. neutri finibus egressi.

XXXV. Dum ea Romae geruntur, iam Sutrium ab Etruscis obsidebatur, consulique Fabio imis montibus ducenti ad 5

ferendam opem sociis temptandasque munitiones, si qua pos2 set, acies hostium instructa occurrit; quorum ingentem multi

tudinem cum ostenderet subiecta late planities, consul, ut loco paucitatem suorum adiuvaret, flectit paululum in clivos agmen

– aspreta erant strata saxis –, inde signa in hostem ob- 10 3 vertit. Etrusci omnium praeterquam multitudinis suae, qua

sola freti erant, immemores proelium ineunt adeo raptim et

avide, ut abiectis missilibus, quo celerius manus consererent, 4 stringerent gladios vadentes in hostem: Romanus contra nunc

tela, nunc saxa, quibus eos adfatim locus ipse armabat, inge- 15 5 rere. igitur scuta galeaeque ictae cum etiam quos non vul

neraverant turbarent, neque subire erat facile ad propiorem

pugnam, neque missilia habebant, quibus eminus rem gererent: 6 stantes et expositos ad ictus, cum iam satis nihil tegeret,

quosdam etiam pedem referentes, fluctuantemque et instabilem 20

aciem redintegrato clamore strictis gladiis hastati et principes 7 invadunt. eum impetum non tulerunt Etrusci, versisque signis

fuga effusa castra repetunt. sed equites Romani praevecti per

obliqua campi cum se fugientibus obtulissent, omisso ad castra 8 itinere montes petunt. inde inermi paene agmine ac vexato 25

vulneribus in silvam Ciminiam penetratum. Romanus multis milibus Etruscorum caesis, duodequadraginta signis militaribus

Irrthum (der Abschreiber?), denn Dictator war (312 v. Chr.) C. Sulpicius Longus, dagegen Ć. Iunius magister equitum. 2. cohibendoque bello] – Verzögerung des Krieges.

Etr. Krieges erhalten, sein College war C. Marcius Rutilus. Diodor. (XX, 35) dagegen berichtet: tov Τυρρηνών στρατευσάντων επί πόλιν Σούτριον άπoικoν Ρωμαίων οι μεν ύπατοι δυνάμεσιν αδραις εκβοηθήσαντες ενίκησαν μάχη τους Τυρρηνούς και συνεδίωξαν εις την παρεμβολήν, οι δε Σαυνϊται κατά τούτον τον χρόνον μακράν απηρτημένης της Ρωμαίων δυνάμεως αδεως επόρθουν των Ιαπώγων τους τα Ρωμαίων φρονούντας. διόπερ ήναγκάσθησαν οι ύπατοι διαιρείν τας δυνάμεις, και Φάβιος μέν εν τη Τυρρηνία κατέμεινε, ο δε Μάρκιος επί τους Σαυνίτας αναζεύξας 'Aλλίφας μεν πόλιν ειλε κατά κράτος, τους δε πολιορκουμένους των συμμάχων εκ των κινδύνων ερρύσατο. 10. signa in hostem obvertit] Die Schlacht

captis, castris etiam hostium cum praeda ingenti potitur. tum de persequendo hoste agitari coeptum.

XXXVI. Silva erat Ciminia magis tum invia atque hor- 1 renda, quam nuper fuere Germanici saltus, nulli ad eam diem 5 ne mercatorum quidem adita. eam intrare haud fere quisquam

praeter ducem ipsum audebat: aliis omnibus cladis Caudinae nondum memoria aboleverat. tum ex iis, qui aderant, consulis 2 frater M. Fabius – Caesonem alii, C. Claudium quidam matre

eadem qua consulem genitum tradunt — speculatum se iturum 10 professus brevique omnia certa adlaturum. Caere educatus 3

apud hospites, Etruscis inde litteris eruditus erat, linguamque Etruscam probe noverat. habeo auctores vulgo tum Romanos pueros, sicut nunc Graecis, ita Etruscis litteris erudiri solitos;

sed propius est vero praecipuum aliquid fuisse in eo, qui se 4 15 tam audaci simulatione hostibus inmiscuerit. servus ei dicitur

comes unus fuisse, nutritus una eoque haud ignarus linguae eiusdem; nec quicquam aliud proficiscentes quam summatim 5 regionis, quae intranda erat, naturam ac nomina principum

in populis accepere, ne qua inter conloquia insigni nota hae20 sitantes deprendi possent. iere pastorali habitu, agrestibus 6

telis, falcibus gaesisque binis armati. sed neque commercium linguae nec vestis armorumve habitus sic eos texit, quam quod abhorrebat ab fide quemquam externum Ciminios saītus intra

turum. usque ad Camertes Umbros penetrasse dicuntur. ibi, 7 25 qui essent, fateri Romanum ausum, introductumque in senatum

consulis verbis egisse de societate amicitiaque, atque inde comi 8 hospitio acceptum nuntiare Romanis iussum, commeatum exer

citui dierum triginta praesto fore, si ea loca intrasset, iuven

tutemque Camertium Umbrorum in armis paratam imperio 9 futuram. haec cum relata consuli essent, inpedimentis prima 10 vigilia praemissis, legionibus post inpedimenta ire iussis, ipse

substitit cum equitatu et luce orta postero die obequitavit 5 stationibus hostium, quae extra saltum dispositae erant; et

cum satis diu tenuisset hostem, in castra sese recepit, porta11 que altera egressus ante noctem agmen adsequitur. postero

die luce prima iuga Ciminii montis tenebat. inde contemplatus 12 opulenta Etruriae arva milites emittit. ingenti iam abacta 10

praeda tumultuariae agrestium Etruscorum cohortes, repente a principibus regionis eius concitatae, Romanis occurrunt adeo

inconpositae, ut vindices praedarum prope ipsi praedae fuerint. 13 caesis fugatisque iis late depopulato agro victor Romanus

opulentusque rerum omnium copia in castra rediit. eo forte 15

quinque legati cum duobus tribunis plebis venerant denuntia14 tum Fabio senatus verbis, ne saltum Ciminium transiret. lae

tati serius se, quam ut inpedire bellum possent, venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur.

XXXVII. Hac expeditione consulis motum latius erat 20 quam profligatum bellum: vastationem namque sub Ciminii

montis radicibus iacens ora senserat, conciveratque indignatione 2 non Etruriae modo populos sed Umbriae finitima. itaque

quantus non umquam antea exercitus ad Sutrium venit; neque

e silvis tantummodo promota castra, sed etiam aviditate dimi- 25 .3 candi quam primum in campos delata acies. deinde instructa

primo suo stare loco relicto hostibus ad instruendum contra

spatio; dein, postquam detractare hostem sensere pugnam, ad 4 vallum subeunt. ubi postquam stationes quoque receptas intra

munimenta sensere, clamor repente circa duces ortus, ut eo 30

1

τους πολεμίους διά της των ομόρων χώρας εμβαλών εις την άνωτέρω Τυρρηνίαν, απόρθητον γενο, μένην πολλών χρόνων. επιπεσών δ' ανελπίστως της τε χώρας πολλών εδήωσε και τους επελθόντας των ły zooplov (i. e. tumultuaria agrestium Etruscorum cohortes) vernous rolλους μεν ανείλεν, ουκ ολίγους δε και ζώντας υποχειρίους έλαβεν. 16. cum duobus tribunis plebis] Die Tribunen wurden ausserordentlicher Weise beigegeben, damit, wenn der Consul sich weigerte, sie ihn verhaften sollten.

sibi e castris cibaria eius diei deferri iuberent: mansuros se 5 sub armis et aut nocte aut certe luce prima castra hostium invasuros. nihilo quietior Romanus exercitus imperio ducis 6

continetur. decima erat fere diei hora, cum cibum capere con6 sul milites iubet; praecipit, ut in armis sint, quacumque diei

noctisve hora signum dederit. paucis milites adloquitur; Sam- 7 nitium bella extollit, elevat Etruscos; nec hostem hosti nec multitudinem multitudini conparandam ait; esse praeterea te

lum aliud occultum; scituros in tempore; interea taceri opus 10 esse. his ambagibus prodi simulabat hostes, quo animus mi

litum multitudine territus restitueretur; et, quod sine munimento considerant, veri similius erat, quod simulabatur. curati cibo corpora quieti dant, et quarta fere vigilia sine tumultu

excitati arma capiunt. dolabrae calonibus dividuntur ad val- 8 15 lum proruendum fossasque inplendas. intra munimenta in

struitur acies, delectae cohortes ad portarum exitus conlocantur. dato deinde signo paulo ante lucem, quod aestivis noctibus 9 sopitae maxime quietis tempus est, proruto vallo erupit acies,

stratos passim invadit hostes: alios inmobiles, alios semisomnos 20 in cubilibus suis, maximam partem ad arma trepidantes caede

oppressit; paucis armandi se datum spatium est: eos ipsos non 10 signum certum, non ducem sequentes fundit Romanus fugatosque persequitur. ad castra, ad silvas diversi tendebant. silvae tutius

dedere refugium, nam castra in campis sita eodem die capiuntur. 25 aurum argentumque iussum referri ad consulem, cetera praeda mi

litis fuit. caesa aut capta eo die hostium milia ad sexaginta. eam 11 tam claram pugnam trans Ciminiam silvam ad Perusiam pugnatam quidam auctores sunt, metuque in magno civitatem fuisse, ne

interclusus exercitus tam infesto saltu coortis undique Tuscis 30 Umbrisque opprimeretur. sed ubicumque pugnatum est, res 12

Romana superior fuit. itaque a Perusia et Cortona et Arretio,

2

4. decimahora] Um vier Uhr Nachmit- δε ταύτα περί την καλουμένην Πεtags. 8. telum, Waffe, häufig ρυσίαν δευτέρα μάχη των Τυρρηwie hier bildlich. - 12. considerant] νων κρατήσας, πολλούς ανελών κατ

consederant, jene Form findet επλήξατο το έθνος, πρώτος Ρωsich in den besten Handschr. des μαίων μετά δυνάμεως εμβεβληκώς Ovid, Livius und Seneca. 18. SO- εις τους τόπους τούτους. 31. Arpitae quietis, des festen Schlafes. retio] Arretium hatte sich anfangs

20. caede oppressit, sc. acies; am Bundeskrieg nicht betheiligt. wahrscheinlich ist caede (oder cae- (Liv. IX, 32), auch können wir aus des) zu streichen. 25. aurum ar- dieser Stelle nicht schliessen, dass gentumque] Wohl meistens phalerae, der Staat im Verlaufe des Krieges cf. Liv. XXII, 52 (von den Römern) ebenfalls die Waffen gegen Rom nam ad vescendum facto (argento) erhoben hatte. Denn die Arretiner perexiguo utique militantes uteban- konnten einen Friedensvertrag aus tur. 27. ad Perusiam] So be- politischen Rücksichten mit Rom richtet auch Diodor XX, 35: uerd schliessen, ohne dass sie vorher im Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl.

11