redierunt. XII. Samnitibus pro superba pace infestissimum 1 cernentibus renatum bellum omnia, quae deinde evenerunt, non 2 in animis solum, sed prope in oculis esse, et sero ac nequiquam laudare senis Pontii utraque consilia, inter quae se me5 dia lapsos via victoriae possessionem pace incerta mutasse, et beneficii et maleficii occasione amissa pugnaturos cum eis, quos potuerint in perpetuum vel inimicos tollere vel amicos facere. adeoque nullodum certamine inclinatis viribus post Caudinam 3 pacem animi mutaverant, ut clariorem inter Romanos deditio 10 Postumium quam Pontium incruenta victoria inter Samnites faceret, et geri posse bellum Romani pro victoria certa haberent, 4 Samnites simul rebellasse et vicisse crederent Romanum. c) Krieg in Etrurien. (Liv. IX, 29. 35-37.) XXIX. Profligato fere Samnitium bello, priusquam ea cura 1 15 decederet patribus Romanis, Etrusci belli fama exorta est. nec 2 erat ea tempestate gens alia, cuius secundum Gallicos tumultus arma terribiliora essent cum propinquitate agri tum multitudine hominum. itaque altero consule in Samnio reliquias 3 belli persequente P. Decius, qui graviter aeger Romae restite20 rat, auctore senatu dictatorem C. Iunium Bubulcum dixit. is, 4 prout rei magnitudo postulabat, omnes iuniores sacramento adigit, arma quaeque alia res poscit summa industria parat; nec tantis apparatibus elatus de inferendo bello agit, quieturus 1. pro superba pace] Es war ein grösserer Fehler des Samnitischen Feldherrn, den Römischen die Wahl zu stellen zwischen Rettung ihres Heeres und Ueberschreitung ihrer Vollmacht, als der Römischen, dass sie nicht die Seelengrösse hatten, die letztere Anmuthung unbedingt zurückzuweisen. Kein grosses Volk gibt was es besitzt anders hin als unter dem Druck der äussersten Nothwendigkeit, alle Abtretungsverträge sind Anerkenntnisse einer solchen, nicht sittliche Verpflichtungen." Mommsen I, 370. 14. profligato: Nach der Niederlage der Samniten in Campanien (314) war Bovianum von den Römern belagert, dann Fregellae und Nola wieder erobert worden (313). Um dieselbe Zeit wurden die Co lonien Luceria in Apulien, Pontiae 5 haud dubie, nisi ultro arma Etrusci inferrent. eadem in conparando cohibendoque bello consilia et apud Etruscos fuere. neutri finibus egressi. 1 XXXV. Dum ea Romae geruntur, iam Sutrium ab Etruscis obsidebatur, consulique Fabio imis montibus ducenti ad 5 ferendam opem sociis temptandasque munitiones, si qua pos2 set, acies hostium instructa occurrit; quorum ingentem multitudinem cum ostenderet subiecta late planities, consul, ut loco paucitatem suorum adiuvaret, flectit paululum in clivos agmen aspreta erant strata saxis, inde signa in hostem ob- 10 3 vertit. Etrusci omnium praeterquam multitudinis suae, qua sola freti erant, immemores proelium ineunt adeo raptim et avide, ut abiectis missilibus, quo celerius manus consererent, 4 stringerent gladios vadentes in hostem: Romanus contra nunc tela, nunc saxa, quibus eos adfatim locus ipse armabat, inge- 15 5 rere. igitur scuta galeaeque ictae cum etiam quos non vulneraverant turbarent, neque subire erat facile ad propiorem pugnam, neque missilia habebant, quibus eminus rem gererent: 6 stantes et expositos ad ictus, cum iam satis nihil tegeret, quosdam etiam pedem referentes, fluctuantemque et instabilem 20 aciem redintegrato clamore strictis gladiis hastati et principes 7 invadunt. eum impetum non tulerunt Etrusci, versisque signis fuga effusa castra repetunt. sed equites Romani praevecti per obliqua campi cum se fugientibus obtulissent, omisso ad castra 8 itinere montes petunt. inde inermi paene agmine ac vexato 25 vulneribus in silvam Ciminiam penetratum. Romanus multis milibus Etruscorum caesis, duodequadraginta signis militaribus Irrthum (der Abschreiber ?), denn 4. Dum ea Romae geruntur] Der Tribun P. Sempronius hatte sich bemüht, Appius Claudius zur Niederlegung der Censur zu bewegen (310 v. Chr.) 5. consulique Fabio] Q. Fabius hatte die Führung des Etr. Krieges erhalten, sein College war C. Marcius Rutilus. Diodor. (XX, 35) dagegen berichtet: Tov Τυρρηνῶν στρατευσάντων ἐπὶ πόλιν Σούτριον ἄποικον Ρωμαίων οἱ μὲν ὕπατοι δυνάμεσιν ἁδραῖς ἐκβοηθή σαντες ἐνίκησαν μάχῃ τοὺς Τυρρη νοὺς καὶ συνεδίωξαν εἰς τὴν παρεμβολήν, οἱ δὲ Σαυνῖται κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον μακρὰν ἀπηρτημένης τῆς Ῥωμαίων δυνάμεως ἀδεῶς ἐπόρ θουν τῶν Ἰαπύγων τοὺς τὰ ̔Ρωμαίων φρονοῦντας. διόπερ ἠναγκάσθησαν οἱ ὕπατοι διαιρεῖν τάς δυνάμεις, καὶ Φάβιος μὲν ἐν τῇ Τυρρηνία κατέμεινε, ὁ δὲ Μάρκιος ἐπὶ τοὺς Σαυνίτας ἀναζεύξας Αλλίφας μὲν πόλιν εἷλε κατὰ κράτος, τοὺς δὲ πολιορκουμένους τῶν συμμάχων ἐκ τῶν κινδύνων ἐρρύσατο. 10. signa in hostem obvertit] Die Schlacht captis, castris etiam hostium cum praeda ingenti potitur. tum de persequendo hoste agitari coeptum. XXXVI. Silva erat Ciminia magis tum invia atque hor- 1 renda, quam nuper fuere Germanici saltus, nulli ad eam diem 5 ne mercatorum quidem adita. eam intrare haud fere quisquam praeter ducem ipsum audebat: aliis omnibus cladis Caudinae nondum memoria aboleverat. tum ex iis, qui aderant, consulis 2 frater M. Fabius Caesonem alii, C. Claudium quidam matre eadem qua consulem genitum tradunt speculatum se iturum 10 professus brevique omnia certa adlaturum. Caere educatus 3 apud hospites, Etruscis inde litteris eruditus erat, linguamque Etruscam probe noverat. habeo auctores vulgo tum Romanos pueros, sicut nunc Graecis, ita Etruscis litteris erudiri solitos; sed propius est vero praecipuum aliquid fuisse in eo, qui se 4 15 tam audaci simulatione hostibus inmiscuerit. servus ei dicitur comes unus fuisse, nutritus una eoque haud ignarus linguae eiusdem; nec quicquam aliud proficiscentes quam summatim 5 regionis, quae intranda erat, naturam ac nomina principum in populis accepere, ne qua inter conloquia insigni nota hae20 sitantes deprendi possent. iere pastorali habitu, agrestibus 6 telis, falcibus gaesisque binis armati. sed neque commercium linguae nec vestis armorumve habitus sic eos texit, quam quod abhorrebat ab fide quemquam externum Ciminios saltus intraturum. usque ad Camertes Umbros penetrasse dicuntur. ibi, 7 25 qui essent, fateri Romanum ausum, introductumque in senatum consulis verbis egisse de societate amicitiaque, atque inde comi 8 hospitio acceptum nuntiare Romanis iussum, commeatum exer hatte zunächst den Zweck, Sutrium zu entsetzen u. mit Lebensmitteln zu versehen. 3. Silva erat Ciminia] Das Gebirge von Viterbo bildete die Grenze gegen das freie Etrurien, heut zu Tage ist es ein kahler Bergrücken. Die Schilderung des Livius ist jedenfalls übertrieben. Vgl. über solche Episoden das Urtheil des Polybius III, 47. — 4. Germanici saltus] Die silva Hercynia. 11. linguamque Etruscam] Wissenschaft, Kunst und Sprache der Etrusker konnten den Römern nicht ganz unbekannt sein in Folge der uralten Beziehungen Roms zu Etrurien (Tarq. Priscus. Luceres etc.). Die Etruskische Sprache gehörte zwar ebenfalls dem indogermanischen Sprachstamm an, sie war aber doch der umbrisch citui dierum triginta praesto fore, si ea loca intrasset, iuventutemque Camertium Umbrorum in armis paratam imperio 9 futuram. haec cum relata consuli essent, inpedimentis prima 10 vigilia praemissis, legionibus post inpedimenta ire iussis, ipse substitit cum equitatu et luce orta postero die obequitavit 5 stationibus hostium, quae extra saltum dispositae erant; et cum satis diu tenuisset hostem, in castra sese recepit, porta11 que altera egressus ante noctem agmen adsequitur. postero die luce prima iuga Ciminii montis tenebat. inde contemplatus 12 opulenta Etruriae arva milites emittit. ingenti iam abacta 10 praeda tumultuariae agrestium Etruscorum cohortes, repente a principibus regionis eius concitatae, Romanis occurrunt adeo inconpositae, ut vindices praedarum prope ipsi praedae fuerint. 13 caesis fugatisque iis late depopulato agro victor Romanus opulentusque rerum omnium copia in castra rediit. eo forte 15 quinque legati cum duobus tribunis plebis venerant denuntia14 tum Fabio senatus verbis, ne saltum Ciminium transiret. laetati serius se, quam ut inpedire bellum possent, venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur. 1 XXXVII. Hac expeditione consulis motum latius erat 20 quam profligatum bellum: vastationem namque sub Ciminii montis radicibus iacens ora senserat, conciveratque indignatione 2 non Etruriae modo populos sed Umbriae finitima. itaque quantus non umquam antea exercitus ad Sutrium venit; neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam aviditate dimi- 25 3 candi quam primum in campos delata acies. deinde instructa primo suo stare loco relicto hostibus ad instruendum contra spatio; dein, postquam detractare hostem sensere pugnam, ad 4 vallum subeunt. ubi postquam stationes quoque receptas intra munimenta sensere, clamor repente circa duces ortus, ut eo 30 vius kaum glaublich erscheint. 10 esse. sibi e castris cibaria eius diei deferri iuberent: mansuros se 5 sub armis et aut nocte aut certe luce prima castra hostium invasuros. nihilo quietior Romanus exercitus imperio ducis 6 continetur. decima erat fere diei hora, cum cibum capere con5 sul milites iubet; praecipit, ut in armis sint, quacumque diei noctisve hora signum dederit. paucis milites adloquitur; Sam- 7 nitium bella extollit, elevat Etruscos; nec hostem hosti nec multitudinem multitudini conparandam ait; esse praeterea telum aliud occultum; scituros in tempore; interea taceri opus his ambagibus prodi simulabat hostes, quo animus militum multitudine territus restitueretur; et, quod sine munimento considerant, veri similius erat, quod simulabatur. curati cibo corpora quieti dant, et quarta fere vigilia sine tumultu excitati arma capiunt. dolabrae calonibus dividuntur ad val- 8 15 lum proruendum fossasque inplendas. intra munimenta instruitur acies, delectae cohortes ad portarum exitus conlocantur. dato deinde signo paulo ante lucem, quod aestivis noctibus 9 sopitae maxime quietis tempus est, proruto vallo erupit acies, stratos passim invadit hostes: alios inmobiles, alios semisomnos 20 in cubilibus suis, maximam partem ad arma trepidantes caede oppressit; paucis armandi se datum spatium est: eos ipsos non 10 signum certum, non ducem sequentes fundit Romanus fugatosque persequitur. ad castra, ad silvas diversi tendebant. silvae tutius dedere refugium, nam castra in campis sita eodem die capiuntur. 25 aurum argentumque iussum referri ad consulem, cetera praeda militis fuit. caesa aut capta eo die hostium milia ad sexaginta. eam 11 tam claram pugnam trans Ciminiam silvam ad Perusiam pugnatam quidam auctores sunt, metuque in magno civitatem fuisse, ne interclusus exercitus tam infesto saltu coortis undique Tuscis 30 Umbrisque opprimeretur. sed ubicumque pugnatum est, res 12 Romana superior fuit. itaque a Perusia et Cortona et Arretio, |