δεξιάν ορέγων τοϊς μαχομένοις και τη φωνή σημαίνων εαυτόν. Τέλος δε των θηρίων εκβιαζομένων μάλιστα τους Ρωμαίους και των ίππων, πρίν εγγύς γενέσθαι, δυσανασχετούντων και

παραφερόντων τους επιβάτες, επαγαγών την Θετταλικήν ίππον 5 αυτοϊς ταρασσομένοις έτρέψατο πολλώ φόνω. Διονύσιος μεν

ούν ολίγω των πεντακισχιλίων και μυρίων ελάσσονας πεσεϊν ιστορεί Ρωμαίων, Ιερώνυμος δε μόνους επτακισχιλίους, των δε περί Πύρρον ο μεν Διονύσιος μυρίους και τρισχι

λίους, ο δε Ιερώνυμος ελάττονας των τετρακισχιλίων κράτη10 στοι δε ήσαν ούτοι" και των φίλων ο Πύρρος και των στρα

τηγών οίς μάλιστα χρώμενος διετέλει και πιστεύων απέβαλεν. Ου μην αλλά και το στρατόπεδον έλαβε των Ρωμαίων εκλιπόντων και πόλεις συμμαχίδας αυτών προσηγάγετο και χώραν

πολλήν διεπόρθησε και προήλθεν όσον μή πλέον σταδίων τριακο15 σίων αποσχεϊν της Ρώμης. 'Αφίκοντο δε αυτώ Λευκανών τε πολ

λοι και Σαυνιτών μετά την μάχην, ους εμέμψατο μεν υστερήσαντας, ήν δε δήλος ηδόμενος ότι μόνοις τοϊς μετ' αυτού και Ταραντίνοις εκράτησε της μεγάλης Ρωμαίων δυνάμεως.

ΧVΙΙΙ. Ρωμαίοι δέ Λαιβίνον μεν ουκ απήλλαξαν της αρ20 χής καίτοι λέγεται Γάϊον Φαβρίκιον ειπείν, ως ουκ 'Ηπειρώ

ται Ρωμαίους, αλλά Πύρρος νενικήκοι Λαιβίνον, οιόμενον ου της δυνάμεως, αλλά της στρατηγίας γεγονέναι την ήτταν αναπληρούντες δε τας τάξεις και συντάττοντες ετέρους προθύμως

των

Adj. beruht der Unterschied, also der Ton, daher die prädicative Stellung. – 3. δυσανασχετούν

. consternatis.

4. παραφερόντων] und die Reiterei unaufhaltsam fortrissen, weil sie eben scheu geworden waren. 6. Διοvúolos] aus Halikarnassos, lebte seit 30 v. Chr. in Rom, vgl. Einl. II Thl.

7. Ιερώνυμος] aus Kardia im Thrakischen Chersonnes (Eumenes!), beschrieb die Thaten Alexanders und seiner Nachfolger (der Diadochen). Er war durch seine Stellung zu den verschiedenen Herrschern in der Regel gut unterrichtet und wurde deshalb von den späteren Historikern über jene Periode viel benutzt. χρώμενος πιστεύων] Beide Participien gehören zu διετέλει. Justin. XVIII, 1, 7: nam et Pyrrus ipse graviter vulneratus est et magna pars militum eius caesa, maioremque gloriam eius victoriae quam laetitiam habuit. 13. προσηγάγετο] wusste für sich zu gewinnen. Die Römer zogen sich zunächst in ihre Colonie Ve

Histor, Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl.

sia zurück,

len einzigen Stützpunkt der Römer in Unteritalien. Ueber Rhegion vgl. II. Thl. zu Polyb. Ι, 7. 14. προήλθεν] Es war die Absicht des Pyrros, sich mit den Etruskern in Verbindung zu setzen; denn er wusste noch nicht, dass die Römer bereits Friede mit ihnen geschlossen hatten. Er durchzog verwüstend Campanien, dann das Land der Herniker, erstürmte Fregellae, zog in Anagnia ein und rückte weiter gegen Praeneste. Da zwang ihn die Nachricht von dem Friedensschluss der Römer mit den Etruskern zum Rückzug. Vgl. Nieb. R. G. III, 580 sq. Die Sendung des Kineas fällt in die Zeit des Marsches gegen Rom. 14. όσον μή c. Inf. = so weit, dass er nicht mehr entfernt war (castra habere), so dass őoov fast = ώστε wird.

22. αναπληρούντες .. συντάτTOVTES] Sie ergänzten die Legionen und hoben dazu noch Freiwillige aus, welche bereitwillig Leib und Leben dem Vaterlande weihten.

12

5

και λόγους αδεείς και σοβαρούς περί του πολέμου λέγοντες έκπληξιν τω Πύρρω παρείχον. "Εδοξεν ούν αυτώ πέμψαντι πρότερον διάπειραν λαβείν των ανδρών, ει συμβατικώς έχοιεν, ηγουμένω το μεν ελεϊν την πόλιν και κρατήσαι παντάπασιν ου μικρόν έργον ουδέ της παρούσης δυνάμεως είναι, την δε Φιλίαν και τας διαλύσεις κάλλιστα έχειν προς δόξαν αυτώ μετά νίκην. Πεμφθείς ούν ο Κινέας ενετύγχανε τοΐς δυνατούς και δωρα παισιν αυτών και γυναιξίν έπεμψε παρά του βασιλέως. "Ελαβε δε ουδείς, αλλ' απεκρίναντο πάντες και πάσαι, ότι δημοσία σπονδών γενομένων και τα παρ' αυτών υπάρξει πρόθυμα 10 τώ βασιλεί και κεχαρισμένα. Πρός δε την σύγκλητον επαγωγά του Κινέου πολλά και φιλάνθρωπα διαλεχθέντος άσμενοι μεν ουδέν ουδέ ετοίμως εδέχοντο, καίπερ άνδρας τε τους ηλωκότας εν τη μάχη δίχα λύτρων αφιέντος αυτούς του Πύρρου και συγκατεργάζεσθαι την Ιταλίαν επαγγελλομένου, φιλίαν δε αντί 15 τούτων εαυτώ και τοϊς Ταραντίνοις άδειαν, έτερον δε μηδέν αιτουμένου. δηλοί γε μην ήσαν ενδιδόντες οι πολλοί προς την ειρήνην ηττημένοι τε μεγάλη μάχη και προσδοκώντες ετέραν από μείζονος δυνάμεως των Ιταλικών τω Πύρρω προσγεγονότων. "Ενθα δη Κλαύδιος "Αππιος, ανήρ επιφανής, υπό 20 δε γήρως άμα και πηρώσεως όμμάτων άπειρηκώς προς την πολιτείας και πεπαυμένος, απαγγελλομένων τότε των παρά του βασιλέως και λόγου κατασχόντος, ως μέλλει ψηφίζεσθαι τάς διαλύσεις η σύγκλητος, ουκ εκαρτέρησεν, αλλά τους θεράποντας άρασθαι κελεύσας αυτόν εκομίζετο προς το βουλευτήριον εν 25 φορείω δι’ αγοράς. Γενόμενον δε προς ταϊς θύραις οι μεν 3. ει συμβατικώς έχοιεν] qui, si die Friedensbedingungen bei Appian forte ad pacem inclinarent animi, Samnit. 10: εδίδου δ' αυτούς ειρήcondiciones ferret. Vgl. Liv. XXII, νην και φιλίας και συμμαχίαν προς 58 (Hann. nach der Schlacht bei Πύρρον· ει Ταραντίνους μέν ές ταύCannae). - 7. ενετύγχανε] Plin. ).

τα συμπεριλάβοιεν, τους δ' άλh. n. VII, 24, 88 Cineas Pyrrhi re- λους "Έλληνας τους εν Ιταλία gis legatus senatui et equestri ordini κατοικούντας ελευθέρους και Romae postero die quam advenerat, αυτονόμους έφεν, Λευκανοίς omnibus nomina reddidit (= be- δέ καί Δαυνίοις και Βρεττίοις grüsste sie mit ihrem Namen). αποδοϊεν όσα αυτών έχουσι πο8. και γυναιξίν] M. Cato in der Rede λέμω λαβόντες, και γιγνομένων, έφη, für die lex Oppia (Liv. XXXIIII, 4, τούτων Πύρρον αποδώσειν αυτούς 6): Patrum nostrorum memoria per τους αιχμαλώτους άνευ λύτρων. legatum Cineam Pyrrhus non viro- 20. Κλαύδιος "Αππιος] Caecus (Cenrum modo, sed etiam mulierum ani- sor 312). Die Reden des Kineas mos donis temptavit. nondum u. Appius restituirt gewissermassen lex Oppia ad coërcendam luxuriam Nieb. R. G. III, 566 bis 578. Vgl. muliebrem lata erat, tamen nulla Ennius bei Cic. Cato m. § 16: Quo accepit. 9. πάντες και πάσαι, vobis mentes, rectae quae stare soleMänner und Frauen, cf. Dem. de bant Antehac, dementes sese flexere cor. 1: τους θεούς εύχομαι πάσι και viai? Die Rede des Appius kannte πάσαις. 10. πρόθυμα, studium, noch Cicero (Brut. c. 16) und zur κεχαρισμένα, gratia, υoluntas. Zeit des Seneca und Tacitus wurde 14. αφιέντος, freigeben wollte. sie sogar viel noch gelesen (Sen. 16. έτερον δε μηδέν] Anders lauten ep. 114). Er zeichnete also seine

παϊδες άμα τοϊς γαμβρούς υπολαβόντες και περισχόντες εισήγον, η δε βουλή σιωπήν αιδουμένη τον άνδρα μετά τιμής έσχεν.

ΧΙΧ. ο δε αύτόθεν καταστάς ,,Πρότερον μεν έφη ,την περί τα όμματα τύχην ανιαρώς έφερον, ώ Ρωμαίοι, νυν δε 5 άχθομαι προς το τυφλός είναι μη και κωφός ών, αλλ' ακούων

αισχρά βουλεύματα και δόγματα υμών ανατρέποντα της Ρώμης το κλέος. Πού γάρ υμών και προς άπαντας ανθρώπους θρυλούjuevos αεί λόγος, ως, εί παρήν εκείνος εις Ιταλίαν ο μέγας

'Αλέξανδρος και συνηνέχθη νέους ημίν και τους πατράσιν ημών 10 ακμάζουσιν, ουκ άν υμνείτο νύν ανίκητος, αλλ' ή φυγών άν

ή που πεσών ενταύθα την Ρώμην ενδοξοτέραν απέλιπε; Ταύτα μέντοι κενήν αλαζονείαν και κόμπον αποδείκνυτε Χάονας και Μολοσσούς, την αει Μακεδόνων λείαν, δεδιότες και τρέμοντες

Πύρρον, ός των 'Αλεξάνδρου δορυφόρων ένα γούν αεί περιέπων 15 και θεραπεύων διατετέλεκε και νυν ου βοηθών τοϊς ενταύθα

μάλλον "Ελλησιν ή φεύγων τους εκεί πολεμίους πλανάται περί την Ιταλίαν επαγγελλόμενος ημίν την ηγεμονίαν από ταύτης της δυνάμεως, ή μέρος μικρών αυτώ Μακεδονίας ουκ ήρκεσε

διαφυλάξαι. Μη τούτον ουν απαλλάξειν νομίζετε ποιησάμενοι 20 φίλον, αλλά εκείνους επάξεσθαι καταφρονήσαντας υμών, ως

πάσιν ευκατεργάστων, ει Πύρρος άπεισι μη δούς δίκην ων ύβρισεν, αλλά και προσλαβών μισθόν του επεγγελάσαι Ρωμαίοις Ταραντίνους και Σαυνίτας. Τοιαύτα του 'Αππίου διαλεχθέν

τος ορμή παρέστη προς τον πόλεμον αυτούς και τον Κινέαν 25 αποπέμπουσιν αποκρινόμενοι Πύρρον εξελθόντα της Ιταλίας

ούτως, ει δέοιτο, περί φιλίας και συμμαχίας διαλέγεσθαι, μέχρι δε ου πάρεστιν εν όπλοις πολεμήσειν αυτώ Ρωμαίους κατά κράτος, κάν μυρίους έτι Λαιβίνους τρέψηται μαχόμενος. Λέγε

ται δε Κινέαν, εν ω ταύτα έπραττεν, άμα ποιησάμενον έργον 30 και σπουδάσαντα των τε βίων γενέσθαι θεατών και της πο

λιτείας την αρετήν κατανοήσαι και διά λόγων ελθόντα τοϊς αρίστοις τά τε άλλα τω Πύρρω φράσαι και είπεϊν, ως η σύγ

66

Rede auf und galt darum in der Litteratur für den Begründer der römischen Beredtsamkeit.

3. αύτόθεν] cf. zu c. 17. 6. καταστάς] stand auf (um zu reden), gegenüber dem Senat.

7. θρυłoóuevos: gloria illa (oratio), quae . ubique iactabatur. 11. απέλιπε 'Vgl. Liv. IX, 17 sq. dieses Thema wurde vielfach, auch von Rhetoren, behandelt, seit dem die Römer zu den Griechen in engere politische Beziehung getreten waren. 13. την άει

λείαν] Aehnlich Demosth. έν έπενθήκης μέρει.

und focht mit ihm in der Schlacht bei Ipsos (301 v. Chr.); dann begab er sich zu Ptolemaeus nach Aegypten, endlich wusste er sich Epirus zu erhalten zwischen der Uebermacht des Demetrius und Lysimachus (Seleucus). 23. Ταραντίνους, die Selbständigkeit u. Straflosigkeit von Tarent, zugleich aber auch die Bundesgenossenschaft der genannten Völker.

24. ορμή παpéotn] cf. Ennius: Decretum est fossare corpora telis, Dum quidem unus homo Romae toti superescit. 29. άμα ποιησάμενον έργον] indem er damit zu gleicher Zeit sein Geschäft zu fördern suchte.

5

κλητος αυτώ βασιλέων πολλών συνέδριον φανείη, περί δε τού πλήθους δεδιέναι, μή πρός τινα φανώσι Λερναίαν ύδραν μαχόμενοι διπλασίους γαρ ήδη τώ υπάτο των παρατεταγμένων πρότερον ήθροΐσθαι και πολλάκις είναι τοσούτους έτι των Ρωμαίων όπλα φέρειν δυναμένους.

XX. Έκ τούτου πρέσβεις αφίκοντο περί των αιχμαλώτων οι περί Γάϊον Φαβρίκιον, ου πλείστον έφη “Ρωμαίους λόγον έχειν ο Κινέας ως ανδρός αγαθού και πολεμικού, πένητος δε ισχυρώς. Τούτον ουν ο Πύρρος ιδία φιλοφρονούμενος έπειθε λαβεϊν χρυσίον, επ' ουδενί δήθεν αισχρώ, φιλίας δέ τι και 10 ξενίας επονομάζων τούτο σύμβολον. 'Απωσαμένου δε τού Φαβρικίου τότε μεν ησύχασε, τη δ' ύστεραία βουλόμενος αυτόν εκπλήξαι μήπω θεατήν ελέφαντος γεγενημένον εκέλευσε των θηρίων το μέγιστον εξόπισθεν αυτούς παραστήσαι κοινολογουμένοις αυλαίαν παρατείναντας. 'Εγένετο δή ταύτα και σημείου 15 δοθέντος ή μεν αυλαία παρήχθη, το δε θηρίον άφνω την τε προνομαίαν αράμενον υπερέσχε της κεφαλής του Φαβρικίου και φωνήν αφήκε φοβεραν και τραχείαν. ο δε ηρέμα μεταστραφείς και διαμειδιάσας προς τον Πύρρον είπεν ,,Ούτε χθές με το χρυσίον εκίνησεν ούτε σήμερον το θηρίον. 'Εν δε τώ 20 δείπνω λόγων παντοδαπών γενομένων, πλείστων δε περί της Ελλάδος και των φιλοσοφούντων, έτυχε πως ο Κινέας επιμνησθείς του Επικούρου και διήλθεν ά λέγουσι περί θεών και πολιτείας και τέλους, το μεν εν ηδονή τιθέμενοι, πολιτείαν δε

66

der Lebenseinrichtung, Lebensweise der Römer. 2. Λερναίαν ύδραν] Bez. die Unerschöpflichkeit der römischen Macht; denn für jeden Kopf, den man der Lernäischen Hydra abschnitt, wuchsen ihr sofort zwei wieder. Daher sprichwürtlich ύδραν τέμνειν. Die Starke des Volksheeres gegenüber einem wenn auch noch so geübten Söldnerheer konnte Cineas und Pyrros nicht entgangen sein.

6. Έκ τούτου] Pyrrhos musste sich zurückziehen, da Laevinus von Campanien und Tib. Coruncanius von Norden her aus Etrurien heranrückte und zugleich die Reserve in Rom sich fertig machte. P. bezog nun Winterquartiere in Tarent, die Römer zu Firmum in Picenum. In diese Zeit fällt die Gesandtschaft des C. Fabricius. 8. αγαθού, πολεμικού, πένητος] ,,Fabricius ist gleichsam die mythische Person für alle Römertugenden jener Zeit.“ 9. Es ist nicht unwahrscheinlich, dass P. hoffte, den

Fabricius für sich gewinnen zu können, da die Fabricii dem unterdrückten Volksstamm der Hernici angehörten. 10. δήθεν] videlicet, scilicet. 13. Da indessen Fabricius in der Schlacht bei Heraclea mitgekämpft hatte, cf. p. 177, 20, so musste er die Elephanten bereits kennen gelernt haben. 23. Επικούρου] Geb. 342, lehrte zu Athen bis zu seinem Tode 270. Die Begeisterung für ihn, die Verehrung nicht nur seiner Schüler, sondern auch des Volkes zu Athen war ungeheuer. Kein Wunder, dass Pyrros und Kineas gerade die Lehre des Epicur, die damals alle Zeitgenossen bewegte, zum Gegenstand der Unterhaltung mit Fabricius machen. Ueber die Lehre selbst, welche Lucretius (Freund des Q. Cicero) poëtisch und geistreich behandelt hat, vgl. Ueberweg (Grundriss der Gesch. der Philosophie des Alterthums) p. 175 sqq.

24. και τέλους] das höchste Gut, d. h. der Grundsatz, nach dem man zu be

66

φεύγοντες ως βλάβης και σύγχυσιν του μακαρίου, το δε θείον απωτάτω χάριτος και οργής και του μέλειν ημών εις άπράγμονα βίον και μεστόν ευπαθειών αποικίζοντες. "Έτι δε αυτού λέγον

τος ανακρογων ο Φαβρίκιος , Ω Ηράκλεις" είπε ,,Πύρρω τα 5 δόγματα μέλοι ταύτα και Σαυνίταις, έως πολεμούσι προς ημάς.

Ούτω δή θαυμάσας το φρόνημα του ανδρός και το ήθος και Πύρρος έτι μάλλον ωρέγετο φιλίαν αντί πολέμου προς την πόλιν αυτώ γενέσθαι κακείνον ιδία παρεκάλει ποιησάμενον τας

διαλύσεις έπεσθαι και συζην μετ' αυτού πρώτον όντα πάντων 10 των εταίρων και των στρατηγών. Ο δε ήσυχή λέγεται προς

αυτόν ειπείν , Αλλ' ουδέ σοι τούτο, βασιλεύ, λυσιτελές εστιν αυτοί γαρ οι νύν σε τιμώντες και θαυμάζοντες, αν εμού πείραν λάβωσιν, υπ' εμού μάλλον εθελήσουσιν ή σού βασιλεύε

σθαι. Τοιούτος μέν ο Φαβρίκιος. Ο δε Πύρρος ου προς 15 οργήν ουδέ τυραννικώς εδέξατο τον λόγον, αλλά και τους φί

λοις απήγγειλε του Φαβρικίου την μεγαλοφροσύνης και τους αιχμαλώτους εκείνω μόνω διεπίστευσεν, όπως, ει μή ψηφίσαιτο την ειρήνην η σύγκλητος, ασπασάμενοι τους προσήκοντας και τα

Κρόνια διεορτάσαντες αποπεμφθεϊεν πάλιν προς αυτόν. Και 20 απεπέμφθησαν μετά την εορτήν τω υπολειφθέντι της βουλής ζημίαν τον θάνατον ψηφισαμένης.

ΧΧΙ. Μετά ταύτα του Φαβρικίου την αρχήν παραλαβόντος ήκεν ανήρ εις το στρατόπεδον προς αυτόν επιστολήν κο

μίζων, ήν έγραψεν ο τούοβασιλέως ιατρός επαγγελλόμενος φαρ25 μάκοις αναιρήσεις τον Πύρρον, ει χάρις αυτό παρ' εκείνων

ομολογηθείη λύσαντι τον πόλεμον ακινδύνως. Ο δε Φαβρίκιος δυσχεράνας προς την αδικίαν του ανθρώπου και τον συνάρχοντα διαθείς ομοίως έπεμψε γράμματα προς τον Πύρρος κατά

τάχος φυλάττεσθαι την επιβουλήν κελεύων. Είχε δε ούτως τα 30 γεγραμμένα. Γάϊος Φαβρίκιος και Κόιντος Αιμίλιος ύπατοι

Ρωμαίων Πύρρω βασιλεί χαίρειν. Ούτε φίλων ευτυχής έoικας είναι κριτής ούτε πολεμίων. Γνώση δε την πεμφθείσαν ημίν

urtheilen hat, was gut oder wünschenswerth und was schlecht oder schädlich ist. 1. του μακαρίου, beatae vitae, quae in tranquillitate animi posita videbatur. 3. Vgl. die p. 171, 7 aus Cicero angeführte Stelle. Diese Unterhaltung des Fabricius mit Cineas bestätigt Cic. Cato m. 43. - 10. Angemessener

m. erscheint die Antwort, welche Fabr. dem P. bei App. Samn. 10 gibt: την δ' εμήν παρρησίαν ούτε των σων φίλων ουδείς ούτε αυτός οίσεις σύ, ο βασιλεύ· και την πενίαν την έμαυτού μακαρίζω μάλλον ή τον των τυράννων πλούτον ομού και φόβον. – 17. διεπίστευσεν] Vgl.

Ennius bei Cic. Off. I c. 12. 18. τα Κρόνια] Saturnalia im December, vgl. Hor. Sat. II, 7 Iam dudum ausculto et cupiens tibi dicere servus pauca reformido etc. 21. Jávatov] Vgl. die Unsicherheit der Berichte über einen ähnlichen Fall nach der Schlacht bei Cannae bei Livius XXII, 61.

22. Μετά ταύτα] Consuln im J. 279 waren P. Sulpicius u. P. Decius Mus, gegen die Pyrros bei Asculum in Apulien) kämpfte; da

() gegen C. Fabricius u. Q. Aemilius Papus führten das Consulat 278. Ueber die Sage vgl. Nieb. R. G. III, 595. 28. διαθείς ομοίως]

;