Immagini della pagina
PDF
ePub

6 indictis sub tempus pueros venatum ablegavit. Ergo virum cetera egregium secuta, quam in petendo habuerat, etiam regnantem ambitio est; nec minus regni sui firmandi quam augendae rei publicae memor centum in patres legit, qui deinde minorum gentium sunt appellati, factio haud dubia regis, cuius 5 7 beneficio in curiam venerant.

XXXVI. Equitem maxime suis deesse viribus ratus, ad Ramnes Titienses Luceres, quas centurias Romulus scripserat, 3 addere alias constituit, suoque insignes relinquere nomine. id quia inaugurato Romulus fecerat, negare Attus Navius, inclitus 10 ea tempestate augur, neque mutari neque novum constitui, nisi 4 aves addixissent, posse. ex eo ira regi mota, eludensque artem, ut ferunt,,,age dum" inquit, „divine tu, inaugura, fierine possit, quod nunc ego mente concipio." cum ille in augurio rem expertus profecto futuram dixisset, „,atqui hoc animo agitavi" 15 inquit, te novacula cotem discissurum: cape haec et perage, quod aves tuae fieri posse portendunt." tum illum haud cunc5 tanter discidisse cotem ferunt. statua Atti capite velato, quo in loco res acta est, in comitio, in gradibus ipsis ad laevam curiae fuit, cotem quoque eodem loco sitam fuisse memorant, 20 6 ut esset ad posteros miraculi eius monumentum. auguriis certe sacerdotioque augurum tantus honos accessit, ut nihil belli

[blocks in formation]

3. ambitio: Er soll seine Canditatur durch Rede dem Volke empfohlen haben.

3. regni sui firmandi: Als Ausländer musste er auf Sicherung seines Thrones bedacht sein. 4. Cic. rep. II, 35: L. Tarq. ut de suo inperio legem tulit, principio duplicavit illum pristinum patrum numerum et antiquos patres maiorum gentium appellavit, quos priores sententiam rogabat, a se adscitos minorum. Es mussten also eingewanderte Stammeshäupter vorhanden sein, welche neue gentes bildeten, aus welchen dann auch Vertreter im Senat Aufnahme fanden. Meistens nimmt man an, dass Tarq. durch Aufnahme plebeischer Geschlechter die Zahl der patricischen gentes in den Tribus verdoppelt habe.

7. Equitem: Im Kriege gegen

die Sabiner. - 9. addere alias: Auch dies geschah in Folge der Aufnahme neuer gentes unter die Patricier. Dion. II, 71: οὗτος ὁ Νέβιος βουλομένῳ ποτὲ τῷ Ταρκυνίῳ τρεῖς φυλὰς (= tribus) ἑτέρας ἀποδεῖξαι νέας ἐκ τῶν ὑφ ̓ αὑτοῦ πρότερον κατειλεγμένων ἱππέων καὶ ποιῆσαι τὰς ἐπιθέτους φυλὰς ἑαυτοῦ τε καὶ τῶν ἰδίων ἑταίρων ἐπωνύμους μό νος ἀντεῖπε κατὰ τὸ καρτερόν, οὐκ ἐῶν κινεῖν τῶν ὑπὸ Ρωμύλου κατα otadέvtov ovdiv.-11. neque-neque, wie aut-aut, nach negare=adfirmare non posse etc. Die Sage von Attus Navius lässt auf einen tiefgehenden politischen Conflict schliessen, welcher selbst das Auguralrecht in Frage stellte. 14. rem expertus: ob sie ausführbar sei oder nicht.-15. atqui, nun aber, pflegt die propositio minor (assumptio) einzuführen. 19. gradibus ipsis, vom Comitium führte eine Treppe zur Curie. 20. fuit: Navi statua fuit ante curiam, basis eius conflagravit curia (Hostilia) incensa P. Clodii

[ocr errors]
[ocr errors]

domique postea nisi auspicato gereretur, concilia populi, exercitus vocati, summa rerum, ubi aves non admisissent, dirimerentur. neque tum Tarquinius de equitum centuriis quicquam 7 mutavit, numero alterum tantum adiecit, ut mille et octingenti 5 equites in tribus centuriis essent. posteriores modo sub isdem nominibus qui additi erant appellati sunt, quas nunc, quia geminatae sunt, sex vocant centurias.

XXXXVIII. Maiore inde animo pacis opera inchoata quam 5 quanta mole gesserat bella, ut non quietior populus domi esset, 10 quam militiae fuisset: nam et muro lapideo, cuius exordium 6 operis Sabino bello turbatum erat, urbem, qua nondum munita erat, cingere parat; et infima urbis loca circa forum aliasque interiectas collibus convalles, quia ex planis locis haud facile evehebant aquas, cloacis fastigio in Tiberim ductis siccat; et 7 15 aream ad aedem in Capitolio Iovis, quam voverat bello Sabino, iam praesagiente animo futuram olim amplitudinem loci occupat fundamentis.

F. Verfassung des Servius Tullius.

(Liv. I, 42. Dionys. Hal. IV, 16-20).

XLII. Adgreditur inde ad pacis longe maximum opus, ut 4 20 quem ad modum Numa divini auctor iuris fuisset, ita Servium conditorem omnis in civitate discriminis ordinumque, quibus inter gradus dignitatis fortunaeque aliquid interlucet, posteri

funere, Plin. 34, 4, 21. concilia populi: Nur die comitia tributa waren von den Auspicien nicht abhängig. exercitus vocati, i. e. Centuriatcomitien, cf. p. 14, 9. Die concila populi sind die Curiatcomitien. alterum tantum, eine zweite der ersten gleichkommende Zahl, eben so viel. Nun hatte aber Romulus 300, Tullus 600 equites: es würde also 1200 herauskommen. Die Zahl 1800 ist aber geschützt durch Cic. rep. II, 36 mit dem Zusatz: equitatum ad hunc morem constituit, qui usque adhuc est retentus. Es ist also der von Servius herrührende spätere Bestand auf Tarquinius Priscus übertragen.

[ocr errors]

8. inde: Nach Besiegung der Sabiner u. Latiner. - 9. mole Macht; es ist die Verstärkung des Heeres Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl.

[ocr errors]

(Reiterei) gemeint.-9. non quietior, wegen der Frohnden.-14. evehebant = ableiten. fastiyio = in schräger Richtung, ubwärts geneigt.-15. aream ... occupat fundamentis: Er gewann die Baufläche durch einen Unterbau. Auf dem südwestlichen spitzen u. abschüssigen Gipfel des Capitolinus, wo der Tempel errichtet werden sollte, musste die Baufläche dadurch gewonnen werden, dass Tarq. den Gipfel ummauern u. die Zwischenräume ausfüllen liess, so dass auf diesen gewaltigen Unterbauten Tarq. Sup. den Tempel errichten konnte.

19. Adgreditur inde: Nach Besiegung der Etruskischen Veienter. 22. dignitatis fortunaeque: In Bezug auf Rang u. Vermögen, aliquid interlucet es tritt ein Un

[ocr errors]

3

5 fama ferrent. censum enim instituit, rem saluberrimam tanto futuro imperio, ex quo belli pacisque munia non viritim ut ante, sed pro habitu pecuniarum fierent. tum classes centuriasque et hunc ordinem ex censu discripsit vel paci decorum vel bello.

5

XVI. Τιμησαμένων δὲ πάντων ἀναλαβὼν τὰ γραμματεῖα καὶ διαγνοὺς τό τε πλῆθος αὐτῶν καὶ τὰ μεγέθη τῶν βίων, σοφώτατον ἁπάντων πολιτευμάτων εἰσηγήσατο καὶ μεγίστων Ρωμαίοις ἀγαθῶν αἴτιον, ὡς τὰ ἔργα ἐδήλωσε. τὸ δὲ πολίτευμα τοιόνδε ἦν· μίαν ἀφεῖλεν ἐξ ἁπάντων μοῖραν, ἧς τὸ μέγιστον 10 ἦν τίμημα τῆς αὐσίας οὐκ ἔλαττον ἑκατὸν μνῶν. τούτους δὲ

terschied hervor.

censum: die Schätzung u. Musterung aller Bürger, der Patricier sowol als der Plebeier. Bisher bestanden nur die comitia curiata, in denen nur die Patricier stimmberechtigt waren u. zwar stimmten in den Curien die Einzelnen nur nach Köpfen (virtim) ohne Rücksicht auf Vermögen oder Steuersatz. Servius gründete nun die comitia centuriata, in welchen Patricier n. Plebeier je nach Massgabe ihres Vermögens (pro habitu pecuniarum) zu stimmen berechtigt waren. hunc ordinem = die jetzt noch bestehende Einleitung.

6. Τιμησαμένων: Bei der Schätzung musste jeder Bürger eidlich verpflichtet nicht nur sein Vermögen in Silberwerth bestimmen (τιμᾶσθαι τὰς οὐσίας πρὸς ἀργύριον), sondern auch genau seine Eltern, sein Alter, Frau u. Kinder angeben, ferner die tribus, zu der er gehörte. Wer sich nicht schätzen liess, verlor Vermögen u. Freiheit (τιμωρίαν ὥρισε τῆς τε οὐσίας στέρεσθαι καὶ αὐτὸν μαστιγωθέντα πραθῆναι). — 7. τῶν βίων= des Vermögens. 10. μίαν . . μπῖραν: prima classis omnes appellati. ovn Elattov Enatòv μvõv: Liv. qui centum milium aeris (sc. assium) aut maiorem censum haberent. Geprägtes Geld gab es vor 451 (Decemvirat) überhaupt nicht. In der ältesten Zeit bestand wie bei den Griechen (Homer), so bei den Römern nur ein Tauschverkehr, das Rind u. das Schaf dienten als Tauschmittel (pecunia von pecus). Die

-

11.

=

ältesten gesetzlichen Bussen (multa) waren in Rindern u. Schafen angesetzt. Noch in dem Zeitalter der Könige gebrauchte man in Italien bereits das Kupfer als Werthmesser (aes- aestimare). Das Metall wurde zugewogen, der rechtliche Kauf geschah per aes et libram (vgl. pendere zahlen, stipendium, pensio etc.). Das Stück Erz war zunächst formlos u. hiesz aes rude. Servius Tullius führte Kupferstücke ein, welche mit einer Marke versehen waren (aes signatum) zum Zeichen, dasz solche Stücke gesetzliches Tauschmittel sein sollten. Als Marken dienten Thierbilder: das Rind, das Schaf und das Schwein. Erst zur Zeit der Decemviralgesetzgebung (451) begann man, das Kupfer mit Werthzeichen zu versehen u. es unabhängig von der Wage zu machen. Dieses Kupfer-As wog ursprünglich ein Pfund (as libralis, aes grave), um die Zeit des I. punischen Krieges wurde es reducirt auf Pfund. Theilmünzen waren der semis, triens, quadrans, sextans, uncia; die Werthbezeichnungen sind für den As das Zeichen der Einheit I, für den Semis das der Hälfte S, für die übrigen Theile Punkte nach der Zahl der Unzen, 4 für den Triens (12 as), 3 für den Quadrans, 2 für den Sextans, eines für die Uncia. Der Werth des As bestimmt sich nach unserer Rechnung auf 4 Sgr. 8 Pf-, also 1000 Asses-155 Thlr., 100000 Asses = 15555 Thlr., nach der Reduction (von 268) betragen 1000 Asse im Münzwerth etwa 27

συντάξας εἰς ὀγδοήκοντα λόχους ὅπλα φέρειν ἐπέταξεν ἀσπίδας Αργολικὰς καὶ δόρατα καὶ κράνη χάλκεα καὶ θώρακας καὶ κνη μίδας καὶ ξίφη. διελὼν δὲ αὐτοὺς διχῇ, τετταράκοντα μὲν ἐποίησε νεωτέρων λόχους, οἷς τὰς ὑπαιθρίους ἀπέδωκε στρα5 τείας, τετταράκοντα δὲ πρεσβυτέρων, οὓς ἔδει τῆς νεότητος εἰς πόλεμον ἐξιούσης ὑπομένοντας ἐν τῇ πόλει τὰ ἐντὸς τείχους φυλάττειν. αὕτη πρώτη σύνταξις ἦν· χώραν δὲ κατεῖχεν ἐν τοῖς πολέμοις τὴν προαγωνιζομένην τῆς φάλαγγος ὅλης. ἔπειτ' ἐκ τῶν ὑπολειπομένων ἑτέραν ἀφῄρει μοῖραν, οἷς ἦν ἐντὸς μὲν 10 μυρίων δραχμῶν, οὐ μεῖον δὲ πέντε καὶ ἑβδομήκοντα μνῶν τὸ τίμημα. συντάξας δὲ τούτους εἰς εἴκοσι λόχους, τὰ μὲν ἄλλα φορεῖν ὅπλα προσέταξεν ὅσα τοὺς προτέρους, τοὺς δὲ θώρακας οὐτῶν ἀφεῖλε, καὶ ἀντὶ τῶν ἀσπίδων ἀπέδωκε θυρεούς. διελών δὲ καὶ τούτων τοὺς ὑπὲρ τετταράκοντα καὶ πέντε ἔτη γεγονότας 15 ἀπὸ τῶν ἐχόντων τὴν στρατεύσιμον ἡλικίαν, δέκα μὲν ἐποίησε λόχους νεωτέρων οὓς ἔδει προπολεμεῖν τῆς πόλεως· δέκα δὲ πρεσβυτέρων οἷς ἀπέδωκε τειχοφυλακεῖν. αὕτη δευτέρα σύνο ταξις ἦν, ἐκοσμεῖτο δ ̓ ἐν τοῖς ἀγῶσι μετὰ τοὺς προμάχους. τὴν δὲ τρίτην ἐποίει σύνταξιν ἐκ τῶν ὑπολειπομένων ὅσοι τίμησιν 20 εἶχον ἐλάττονα μὲν τῶν ἑπτακισχιλίων καὶ πεντακοσίων δραχμῶν, οὐ μείονα δὲ μνῶν πεντήκοντα. τούτων δ' ἐμείωσε τὸν ὁπλισμὸν οὐ μόνον τοῖς θώραξιν, ὥστερ τῶν δευτέρων, ἀλλὰ

[ocr errors]

=

Thlr., also 100000=2700 Thlr. Nun
beträgt die attische Mine (100
Drachen 1 Mine, 60 Minen
einem Talent) 26 Thlr. 6 Sgr., also
100 Minen = 2620 Thlr. Wir sehen
also, dasz Dion. nach der neuen
(Silber-) Währung rechnet (vgl.
oben πρὸς ἀργύριον) u. ebenso Li-
vius nicht mehr an das schwere
pfündige Kupfer-As denkt. Die Ser-
vianischen Censussätze sind ur-
sprünglich nicht nach gemünzten
Assen, sondern nach dem Grund-
beitz in Morgen Landes be-
stimmt worden, u. zwar scheint es,
dass ein iugerum agri zu 5000 Assen
angenommen wurde. Der Grund-
hesitz für 100000 Asse würde dem-
nach 20 Morgen Landes betragen. .
1. εἰς ὀγδοήκοντα λόχους : octoginta
confeci tcenturias.—1.ὅπλα φέρειν
ἐπέταξεν: die Centurienverfassung
war zugleich Heerverfassung u. das
in Classen eingetheilte Volk bildete
den Heerbann (exercitus) in 5 ver-
schiedenen Abtheilungen u. Waffen-
gattungen. Die ἀσπίδες Αργολικαί
entsprechen dem clipeum einem, run-

[ocr errors]

den Schild von Erz und kleiner als das scutum, weil die Brust durch die lorica (= θώραξ) geschützt war; 2. κνημίδες = ocreae. Der Speer (hasta) war lang, das Schwert (gladius) dagegen kurz u. stark. 3. διελών δὲ αὐτοὺς διχῇ: Weil die Centurienverfassung zugleich Heeres verfass. war, so war jede Classe in zwei Abth. getheilt (seniorum ac iuniorum) i. e. Feldtruppen (ύπαιθρίους στρατείας ἀπέδωκε) und Reserveheer zur Bedeckung der Stadt (τὰ ἐντὸς τείχους φυλάττειν).

=

9. ἐκ τῶν ὑπολειπομένων: Aus der übrigen Masse der Bürger, welche nicht zur ersten Classe gehörten.—— 10. ἐντὸς μυρίων δραχμῶν = ἑκατὸν μνών, denn 100 Drachmen 1 Mine. - 12. θώρακας-θυρεούς: θυρεός= scutum ein länglicher viereckiger, hölzerner, mit Leder überzogener Schild, der den fehlenden Panzer zum Theil ersetzen musste.-16. προπολεμεῖν τῆς πόλεως (propugnare pro urbis salute) τάς ὑπαιθρίους στρατείας ποιείσθαι, nicht etwa pro vallo, pro muro propugnare.

=

[ocr errors]

καὶ ταῖς περικνημῖσι. συνέταξε δὲ καὶ τούτους εἰς εἴκοσι λόχους, καὶ διεῖλε τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖς προτέροις καθ ̓ ἡλικίαν, δέκα λόχους ἀποδοὺς τοῖς νεωτέροις καὶ δέκα τοῖς πρεσβυτέροις. χώρα δὲ καὶ στάσις ἦν τούτων τῶν λόχων ἐν ταῖς μάχαις ἡ μετὰ τοὺς ἐφεστῶτας τοῖς προμάχοις.

5

XVII. Αφελὼν δὲ πάλιν ἐκ τῶν ὑπολειπομένων τοὺς ἐλάττω πεντακισχιλίων δραχμῶν ἔχοντας οὐσίαν ἄχρι πέντε καὶ εἴκοσι μνῶν, τετάρτην ἐποίησε μοῖραν. διέταξε δὲ καὶ τούτους εἰς εἴκοσι λόχους, καὶ δέκα μὲν ἐποίησε τῶν ἐν ἀκμῆ, δέκα δὲ τῶν ὑπερηλίκων κατὰ ταὐτὰ τοῖς προτέροις. ὅπλα δὲ φέρειν ἔταξεν 10 αὐτοὺς θυρεοὺς καὶ ξίφη καὶ δόρατα καὶ στάσιν ἔχειν ἐν τοῖς ἀγῶσι τὴν ὑστάτην. τὴν δέ πέμπτην μοῖραν, οἷς ἐντὸς εἴκοσι καὶ πέντε μνῶν ἄχρι δώδεκα καὶ ἡμίσους μνῶν ὁ βίος ἦν, εἰς τριάκοντα συνέταξε λόχους. διῄρηντο δὲ καὶ οὗτοι καθ ̓ ἡλικίαν· πεντεκαίδεκα μὲν γὰρ ἐξ αὐτῶν λόχοι τοὺς πρεσβυτέρους εἶχον, 15 πεντεκαίδεκα δὲ τοὺς νεωτέρους. τούτους ἔταξε σαυνία καὶ σφενδόνας ἔχοντας ἔξω τάξεως συστρατεύεσθαι. τέτταρας δὲ λόχους οὐδὲν ἔχοντας ὅπλον ἀκολουθεῖν ἐκέλευσε τοῖς ἐνόπλοις· ἦσαν δὲ τῶν τεττάρων τούτων δύο μὲν ὁπλοποιῶν τε καὶ τεκτό νων καὶ τῶν ἄλλων τῶν κατασκευαζόντων τὰ εἰς τὸν πόλεμον 20 εὔχρηστα· δύο δὲ σαλπιστῶν τε καὶ βυκανιστῶν καὶ τῶν ἄλλοις τισὶν ὀργάνοις ἐπισημαινόντων τὰ παρακλητικὰ τοῦ πολέμου. προσέκειντο δὲ οἱ μὲν χειροτέχναι τοῖς τὸ δεύτερον ἔχουσι τίμημα διῃρημένοι καθ ̓ ἡλικίαν, ὁ μὲν τοῖς πρεσβυτέροις, ὁ δὲ τοῖς νεωτέροις ἀκολουθῶν λόχος. οἱ δὲ σαλπισταί τε καὶ οἱ βυκα- 25 νισταὶ τῇ τετάρτῃ συνετάττοντο μοίρα. ἦν δὲ καὶ τούτων εἷς μὲν τῶν πρεσβυτέρων λόχος, εἷς δὲ τῶν νεωτέρων λοχαγοὶ δ ̓ ἐκ πάντων ἐπιλεχθέντες οἱ γενναιότατοι τὰ πολέμια τοὺς ἰδίους ἕκαστοι λόχους εὐπειθεῖς τοῖς παραγγελλομένοις παρείχοντο.

XVIII. Αὕτη μὲν ἡ διακόσμησις ἦν ἡ τὸ πεζικὸν ἐκπληροῦσα 30 τῶν τε φαλαγγιτῶν καὶ τῶν ψιλῶν στράτευμα· τὸ δὲ τῶν ἱππέων πλῆθος ἐπέλεξεν ἐκ τῶν ἐχόντων τὸ μέγιστον τίμημα καὶ κατὰ γένος ἐπιφανῶν· συνέταξε δ ̓ εἰς ὀκτωκαίδεκα λόχους, καὶ προσ

=

9. τῶν ἐν ἀκμῆ iuventutis, iuvenum; ὑπερήλικες die das 45. Lebensalter überschritten haben. - 10. ὅπλα: Sie galten als Leichtbewaftnete, die vorausgehenden Klassen hingegen lieferten die Schwerbewafneten (Hopliten.)-16. σαυνία: τὸ σαυνίου = ἀκόντιον der Wurfspiess (verutum): σφενδόναι=fundae.—19. ὁπλοποιῶν τε καὶ τεκτόνων = duae fabrum centuriae, nämlich die fabri ferrarii (Schmiede) u. fabri tignarii Zimmerleute.21. σαλπιστῶν τε καὶ βυκανιστῶν = cornicines tubicines

que. — 22. ἐπισημαίνειν τὰ παρακλ. τ. πολ. == das Kriegs-(Schlacht-) signal geben. 23. προσέκειντο=waren zugetheilt (additi, accensi erant). -28. ἐπιλεχθέντς: Ist zu betonen, die Führer wurden nicht durch ein zufälliges Verhältniss, sondern durch freie Wahl bestimmt je nach ihrer Tüchtigkeit.

31. φαλαγγιτῶν = Linientruppen, Schwerbewaffnete. 32. κατὰ γέ

νος ἐπιφανῶν = ex primoribus civitatis.— 33. ὀκτωκαίδεκα λόχους: Es waren 12 neue Rittercenturien und

« IndietroContinua »