15

ένειμεν αυτούς τοϊς πρώτοις των φαλαγγιτών όγδοήκοντα λόχοις. είχον δε και ουτοι τους επιφανεστάτους λοχαγούς, τους δε λοιπους πολίτας, οι τίμησιν είχον ελάττονα δώδεκα και ημίσους

μνών, πλείους τον αριθμόν όντας των προτέρων, άπαντας εις και ένα συντάξας λόχον στρατείας τε απέλυσε και πάσης εισφοράς

εποίησεν ατελείς. εγένοντο δη συμμορίαι μέν έξ, ας “Ρωμαίοι καλούσι κλάσεις, τας Ελληνικές κλήσεις παρονομάσαντες λόχοι δε ούς αι συμμορίαι περιελάμβανον εκατόν και ενενηκοντα

τρείς. επεϊχον δε την μεν πρώτην συμμορίαν οκτώ και ενενή10 κοντα λόχοι συν τοϊς ιππεύσι την δε δευτέραν είκοσι και δύο

συν τοϊς χειροτέχναις" την δε τρίτην είκοσι την δε τετάρτης πάλιν είκοσι και δύο συν τοϊς σαλπισταϊς και βυκανισταίς την δε πέμπτην τριάκοντα την δ' επί πάσαις. τεταγμένην εις λόχος και των απόρων.

XIX. Ταύτη τη διακοσμήσει χρησάμενος, τας μέν των στρατιωτών καταγραφές κατά την διαίρεσιν έποιείτο την τών λόχων, τάς δε των εισφορών επιταγάς κατά τα τιμήματα των βίων. οπότε γάρ αυτώ δεήσειε μυρίων, ή δισμυρίων, ει τύχοι, στρα

τιωτών, καταδιαιρών το πλήθος εις τους εκατόν ενενηκοντατρείς 20 λόχους, το επιβάλλον εκάστω λόχω πλήθος εκέλευε παρέχειν

έκαστον λόχον την δε δαπάνην την εις τον επισιτισμόν των στρατευομένων και εις τας άλλας χορηγίας τάς πολεμικές επιτελεσθησομένην συμμετρησάμενος οπόση τις αρκούσα έσται,

διαιρών τον αυτόν τρόπον εις τους εκατόν ενενηκοντατρείς λό25 χους, το έκ της τιμήσεως επιβάλλον εκάστω διάφορον άπαντας

έκέλευσεν εισφέρειν. συνέβαινεν ούν τοϊς τας μεγίστας έχουσιν ουσίας ελάττοσι μέν ούσιν, εις πλείονας δε λόχους με μερισμένους, στρατεύεσθαί τε πλείους στρατείας ουδέποτε αναπαυομένους

και χρήματα πλείω των άλλων εισφέρειν τοις δε τα μέτρια και 30 μικρά κεκτημένοις πλείοσιν ούσιν εν ελάττοσι λόχοις, στρα

τεύεσθαί τε ολιγάκις και εκ διαδοχής, και βραχείας συντελεϊν εισφοράς τοϊς δ' ελάττω των ικανών τετιμημένοις άφεΐσθαι πάντων των οχληρών.

επoίει δε τούτων έκαστον ουκ άτερ αιτίας, αλλά πεπεισμένος ότι πάσιν ανθρώποις άθλα των πολέ

die alten patricischen Doppelcenturien des Tarq. Priscus=6. 6. åteeis = inmunes. Später wurden von diesen Nicht-Grundbesitzern die Allerärmsten (capite censi) von dem mehr bemittelten Theile (proletarii) unterschieden und die letzteren in schlimmen Zeiten zuweilen aufgeboten, die ersten erst seit Marius. – 9. οκτώ και ενενήκοντα: die I. Classe hatte also, wenn sie übereinstimmte, die Majorität.

15. τας των στρατιωτών καταγραφάς = die Aushebung. – 17. τας

. των εισφορών επιταγάς = die betr. . Quoten des tributum. Eine regelmäszige Steuer gab es nicht.— 21.£ls τον επισιτισμόν = für die Verpflegung (in Naturallieferungen). – 28. ουδέποτε αναπαυομένους terbrochen. -31, και εκ διαδοχής: nur abwechselnd, im Gegensatz zu ουδέπ. αναπ. ουκ άτερ αιτίας nicht ohne guten Grand; άτερ 1st

μων εστι τα χρήματα και περί της τούτων φυλακής άπαντες κακοπαθoύσιν ορθώς oύν έχειν ώετο τους μεν περί μειζόνων κινδυνεύοντας άθλων μείζονας υπομένειν κακοπαθείας τούς τε σωμασι και τους χρήμασι, τους δε περί ελαττόνων ήττον ενοχλείσθαι κατ' αμφότερα, τους δε περί μηδενός δεδoικότας μηδέν 5 κακοπαθεϊν, των μεν εισφορών απολυομένους διά την απορίαν, των δε στρατειών διά την ανεισφορίαν. ου γαρ ελάμβανον εκ του δημοσίου τότε Ρωμαίοι στρατιωτικούς μισθούς, αλλά τοϊς ιδίοις τέλεσιν εστρατεύοντο. ούτε δή χρήματα συνεισφέρειν τους ουκ έχοντας οπόθεν συνεισοίσουσιν, αλλά των καθ' ημέραν 10 αναγκαίων απορουμένους ώετο δείν, ούτε μηδέν συμβαλλομένους στρατεύεσθαί τινας εκ των αλλοτρίων όψωνιαζομένους χρημάτων, ώσπερ τους μισθοφόρους.

XX. Τούτον δε τον τρόπον άπαν επιθεις το βάρος τοΐs πλουσίοις τών τε κινδύνων και των αναλωμάτων, ως είδεν άγα- 15 νακτούντας αυτούς, δι' ετέρου τρόπου την τε αθυμίαν αυτών παρεμυθήσατο και την οργήν έπράυνε, πλεονέκτημα δωρησάμενος εξ ού πάσης έμελλον της πολιτείας έσεσθαι κύριοι, τους πένητας απελάσας από των κοινών" ήν δε το πλεονέκτημα περί τας εκκλησίας, εν αις τα μέγιστα επεκυρoύτo υπό του δήμου, είρη- 20 ται δέ μοι και πρότερον ότι τριών πραγμάτων ο δήμος εκ των παλαιών νόμων κύριος ήν των μεγίστων τε και αναγκαιοτάτων, αρχάς αποδείξαι τάς τε κατά την πόλιν και τας επί στρατοπέδου, και νόμους τους μεν επικυρώσαι, τους δ' ανελεϊν, και περί πολέμου συνισταμένου τε και καταλυομένου διαγνώναι. την δε περί 25 τούτων διάσκεψιν και κρίσιν έποιείτο κατά τας φράτρας ψηφοφορών και ήσαν οι τα ελάχιστα κεκτημένοι τοίς τας μεγίστας έχoυσιν ουσίας ισόψηφοι: ολίγων δε όντων, ώσπερ εικός, των πλουσίων, οι πένητες εν ταϊς ψηφοφορίαις επεκράτουν μακρώ πλείους όντες εκείνων. τούτο συνιδών ο Τύλλιος επί τους πλου- 30 σίους μετέθηκε το των ψήφων κράτος. οπότε γάρ άρχάς αποδεικνύειν ή περί νόμου διαγινώσκειν ή πόλεμον εκφέρειν δόξειεν αυτώ, την λοχίτιν αντί της φρατρικής συνήγεν εκκλησίαν.

poëtisch άνου. – 1. Aehnlich urtheilt Nicias bei Thuc. VI, 9: voμίζω ομοίως αγαθόν πολίτης είναι, δς αν και του σώματός τι και της ουσίας προνοηται μάλιστα γαρ άν ο τοιούτος και τα της πόλεως δι' εαντον βούλοιτο ορθούσθαι. – 8. στρατιωτικούς μισθούς: Es geschah dies erst im J. 406 v. Chr. bei Beginn des letzten Veientischen Krieges, cf. Liv. IV, 59 decrevit senatus, ut stipeudium miles de publico acciperet, cum ante id tempns de suo quisque functus eo munere esset. (Der

Mann erhielt bis auf Cäsar 5 Asses.)

12. όψωνιαζομένους, bekstigt, besoldet.

16. αθυμίαν, Verstimmung: παρεμυθήσατο heben, beseitigen (durch Zusprache).-17.πλεονέκτημα, Uebergewicht. - 20. τα μέγιστα, Wahl

. der Magistrate, Entscheidung über Krieg u. Frieden, Gesetzgebung. 26. κατά τας φράτρας, nach Curien; innerhalb der Curien vielleicht noch gentes.-31.ψήφων κράτος, Entscheidung την λοχίτιν αντί της φρατρικής: Es trat die Heeresversamm

εκάλει δε εις απόφασιν γνώμης πρώτους μεν λόχους τους από του μεγίστου τιμήματος καταγραφέντας, εν οίς ήσαν οί τε των ιππέων οκτωκαίδεκα και οι των πεζών όγδοήκοντα. ούτοι τρισι

πλείους όντες των υπολειπομένων, εί το αυτό φρονήσειαν εκρά5 τουν τών ετέρων, και τέλος είχεν η γνώμη" ει δε μη γένοιντο

επί της αυτής προαιρέσεως άπαντες ούτοι, τότε τους από του δευτέρου τιμήματος είκοσι και δύο λόχους εκάλει. μερισθεισών δε και τότε των ψήφων τους από του τρίτου τιμήματος εκάλει

και τετάρτους τους από του τετάρτου τιμήματος, και τούτ' 10 επoίει μέχρι του γενέσθαι λόχους επτά και ενενήκοντα ισοψή

φους. ει δε μέχρι της πέμπτης κλήσεως μη τύχοι τούτο γενόμενον, αλλ' εις ίσα μέρη σχισθείεν αι των εκατόν ενενήκοντα δύο λόχων γνώμαι, τότε τον έσχατον εκάλει λόχον, εν ω το τών από

ρων και διά τούτ' αφειμένων απάσης στρατείας τε και εισφοράς 15 πολιτών πλήθος ήν οπoτέρα δε προσθοίτο των μερίδων ούτος

ο λόχος, αύτη το κράτος ελάμβανε. τούτο δ' ήν σπάνιον και ου μακράν απέχον του αδυνάτου. τα πολλά μέν γάρ επί της πρώτης κλήσεως τέλος ελάμβανεν, ολίγα δε μέχρι της Τετάρτης προύβαινεν· η δε πέμπτη κλήσης και η τελευταία παρείλκοντο.

G. Tarquinius Superbus.

20

1. Regierung. (Liv. Ι, 49).

XLIX. Inde L. Tarquinius regnare occepit, cui Superbo 1 cognomen facta indiderunt, quia socerum gener sepultura prohibuit, Romulum quoque insepultum perisse dictitans; primo- 2 resque patrum, quos Servi rebus favisse credebat, interfecit;

conscius deinde male quaerendi regni ab se ipso adversus se 3 exemplum capi posse, armatis corpus circumsaepsit. neque

enim ad ius regni quicquam praeter vim habebat, ut qui neque 4 populi iussu neque auctoribus patribus regnaret. eo accedebat, 5

ut in caritate civium nihil spei reponenti metu regnum tutan

dum esset. quem ut pluribus incuteret, cognitiones capitalium 5 rerum sine consiliis per se solus exercebat, perque eam cau

sam occidere, in exilium agere, bonis multare poterat non sus

pectos modo aut invisos, sed unde nihil aliud quam praedam 10 6 sperare posset. praecipue ita patrum numero inminuto statuit

nullos in patres legere, quo contemptior paucitate ipsa ordo 7 esset, minusque per se nihil agi indignarentur. hic enim regum

primus traditum a prioribus morem de omnibus senatum consulendi solvit, domesticis consiliis rem publicam administravit, 15

bellum pacem foedera societates per se ipse cum quibus voluit 8 iniussu populi ac senatus fecit diremitque. Latinorum sibi

maxime gentem conciliabat, ut peregrinis quoque opibus tutior

- 1. Cic. Philipp. III, 10: supplicia vero in cives Romanos nulla Tarpuinii accepimus, ist willkürliche rhetorische Behauptung, um Antonius, das Gegenbild des Superbus, zu brandmarken. – 3. circumsaepsit, ganz nach dem Muster griechischer Tyrannen.— 4. ad ius regni: Er war nicht im rechtmässigen Besitz des Thrones, sondern nur durch Gewaltthätigkeit dazu gelangt; die Gewalt war also sein Recht. · 6. metu, Terrorismus; er befolgte den Grundsatz aller Tyrannen: oderint dum metuant. -- 8. sine consiliis: der König hatte die oberste richterliche und zugleich die Executiv-Gewalt, aber in wichtigen Fällen galt es für Despotismus, wenn er sich keines Beiraths (consilium) bediente. Selbst in der Ausübung der patria potestas verlangte die Römische Sitte in wichteren Fällen stets die Zuziehung eines consilium cognatorum.-10.praedam sperare: Vgl. die Proscriptionen des Sulla und Octavian.-15. domesticis consiliis-nach Cabinetsbeschlüssen. Der Senat hatte keine Executive (inperium), welche allein dem König zustand, er konnte sich also nicht einmal versammeln, wenn der König ihn nicht berief.

Er war nur eine berathende Behörde, dessen Beschlüsssen (auctoritas) alle Könige bis auf Tarq. Sup. zu folgen gewohnt waren. Dazu war der König aber durch kein Grundrecht gezwungen, wenn er folgte, so huldigte er nur dem Herkommen. Dion. IV, 33: toús τε γαρ νόμους τους υπό Τυλλίου γραφέντας - πάντας ανείλε και ουδε τας σανίδας (tabulas) εν αίς γεγραμ

() μένοι κατέλιπεν, αλλά και ταύτας καθαιρεθήναι κελεύσας εκ της αγοράς διέφθειρεν. έπειτα κατέλυσε τας από των τιμημάτων εισφοράς (das tributum nach dem Census) vai τον εξ αρχής τρόπον αποκατέστησε: και οπότε δεήσειεν αυτώ χρημάτων, Tò l'oov diá popov (Summe, Quote) ο πενέστατος τω πλουσιωτάτω κατέφερε. 17. Tarq. erneuerte das Bündniss mit den Latinern u. gewann für Rom Suprematsrechte; dann setzte er die feriae Latinae ein, an welchen 47 Städte Theil nahmen. Cic. de rep. II, 44: etenim illi iniusto domino atque acerbo aliquamdiu in rebus gerendis prospere fortuna comitata est. nam et omne Latium bello devicit et Suessam Pometiam (Volsker) urbem opulentam refertamque cepit et maxima

inter cives esset, neque hospitia modo cum primoribus eorum sed adfinitates quoque iungebat. Octavio Mamilio Tusculano 9 - is longe princeps Latini nominis erat, si famae credimus,

ab Ulixe deaque Circa oriundus - ei Mamilio filiam nuptum 5 dat, perque eas nuptias multos sibi cognatos amicosque eius

conciliat.

690

2. Sturz des Königthums. (Ovid Fast. lib. II, 687—852).
Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat

Regna, vir iniustus, fortis ad arma tamen.
Ceperat hic alias, alias everterat urbes,

Et Gabios turpi fecerat arte suos.
Namque trium minimus, proles manifesta Superbi,

In medios hostes nocte silente venit.
Nudarant gladios: 'Occidite dixit 'inermem!

Hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater, 695 Qui mea crudeli laceravit verbere terga.'

Dicere ut hoc posset, verbera passus erat.
Luna fuit. spectant iuvenem, gladiosque recondunt.

Tergaque, deducta veste, notata vident.
Flent quoque, et ut secum tueatur bella, precantur.

Callidus ignaris adnuit ille viris.
Iamque potens misso genitorem appellat amico,

Perdendi Gabios quod sibi monstret iter.
Hortus odoratis suberat cultissimus herbis.

Sectus humum rivo lene sonantis aquae. 705 Illic Tarquinius mandata latentia nati

Accipit, et virga lilia summa metit.

700