Immagini della pagina
PDF
ePub

ne- 3

omnes deinceps conditores partium certe urbis, quas novas ipsi sedes ab se auctae multitudinis addiderunt, numerentur. que ambigitur, quin Brutus idem, qui tantum gloriae Superbo exacto rege meruit, pessimo publico id facturus fuerit, si liber5 tatis inmaturae cupidine priorum regum alicui regnum extorsisset. quid enim futurum fuit, si illa pastorum convenarum- 4 que plebs, transfuga ex suis populis, sub tutela inviolati templi aut libertatem aut certe inpunitatem adepta, soluta regio metu, 5 agitari coepta esset tribuniciis procellis et in aliena urbe cum 10 patribus sereret certamina, priusquam pignera coniugum ac liberorum caritasque ipsius soli, cui longo tempore adsuescitur, animos eorum consociasset? dissipatae res nondum adultae dis- 6 cordia forent; quas fovit tranquilla moderatio imperii, eoque nutriendo perduxit, ut bonam frugem libertatis maturis iam 15 viribus ferre possent. libertatis autem originem inde magis, 7

[ocr errors]

achtet. 1. deinceps, nach einander, der Reihe nach. - partium, vgl. p. 27, 14; 31, 3. Servius Tullius: addit duos colles, Quirinalem Viminalemque, inde deinceps auget Esquilias (von excolere wie inquilinus von incolere), ibique ipse habitat I, 44, 3. — 3. Superbo, das bereits feststehende cognomen des Tarquinius dient hier zur Motivirung der That des Brutus. 4. pessimo publico, Abl. des Umstandes mit consecutiver Bedeutung, vgl. bono publico aliquid facere, facimus malo exemplo etc. facturus

fuerit] Beachte: pessimo publico fe-
cisset, si extorsisset wird ab-
hängig: neque ambigitur, quin pess.
p. facturus fuerit, si extor-
sisset (der bedingende Nebensatz
bleibt immer unverändert!). Eben-
so: quid futurum fuit (nie fu-
isset), si agitari coepta esset.
6. pastorum-plebs, ähnlich Camil-
lus V, 53, 9: maiores nostri, convenge
pastoresque, cum in his locis nihil
praeter silvas paludesque esset, novam
urbem tam brevi aedificarunt; beide
Stellen aber sind rhetorisch gefärbt!

7. inviolati] Aus der passiven Bedeutung entwickelt sich die neutrale Bed. unverletzlich, vgl. invictus, contemptus etc., ornatus geht sogar über in die active Bed.: ehrenvoll, ehrend, vgl. ornata verba facere pro aliquo.

8.

libertatem nagonoíav? die convena-
rum plebs wird, wie es scheint, zum
Theil dem Zustande der servitus
entlaufen gedacht. 9. tribuniciis
procellis] Vgl. Cic. p. Mil. 5, Equi-
dem ceteras tempestates et pro-
cellas in illis dumtaxat fluctibus
contionum semper putavi Miloni
esse subeundas. Die Kämpfe der
Tribunen gegen die alte Ordnung
bringen, wenn auch vorübergehend,
den Staat in eine umwölkte, dunkle,
unsichere Verfassung. 9. in aliena
urbe] so dass das Gefühl der Pietät
und des Patriotismus noch nicht
entscheidend werden konnte; die
Plebs verstärkte sich immerfort
durch neue fremde Elemente.
10. pignera-liberorum, das Band
von W. u. K. = die Liebe zu Weib

u. Kind. 12. dissipatae, mit Be-
ziehung auf die bekannte Sentenz:
concordia parvae res crescunt, dis-
cordia maximae dilabuntur (dissi-
pantur). 13. quas fovit, während
sie mit Liebe pflegte, förderte.
13. tranquilla moderatio inperii
Hauptbegriff ist tranq. gegenüber
den procellae und certamina, tran-
quillitas (und otium) ist Ruhe und
Friede im Innern. Vgl. Cic. p.
Mur. 1 pacem, tranquillitatem otium
concordiamque adferre. 15. inde,
von der genannten Zeit der Ver-
treibung der Könige; quia gibt den
Grund an, ohne mit inde in Corre-

quia annuum imperium consulare factum est, quam quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, numeres: omnia iura, 8 omnia insignia primi consules tenuere; id modo cautum est, ne si ambo fasces haberent, duplicatus terror videretur. Brutus prior concedente conlega fasces habuit, qui non acrior vindex 5 9 libertatis fuerat, quam deinde custos fuit. omnium primum avidum novae libertatis populum, ne postmodum flecti precibus aut donis regis posset, iure iurando adegit neminem Romae 10 passuros regnare. deinde, quo plus virium in senatu frequentia etiam ordinis faceret, caedibus regis deminutum patrum 10 numerum primoribus equestris gradus lectis ad trecentorum 11 summam explevit. traditumque inde fertur, ut in senatum vocarentur qui patres quique conscripti essent. id mirum quan

lation zu stehen. Der Wechsel von quia und quod erklärt sich durch folgende Umschreibung: libertatis inde originem numeres, non quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, sed quia annuum inp. cons. factum est. 2. Omnia iura etc. Vgl. Cic. de rep. II, 32 Tenuit igitur hoc in statu senatus rem. p. temporibus illis, ut in populo libero pauca per populum, pleraque senatus auctoritate et instituto ac more gererentur, atque uti consules potestatem haberent tempore dumtaxat annuam, genere ipso ac iure regiam. 3. primi, denn bald traten mehr und mehr Beschränkungen ein, zuerst durch die lex Valeria über die Provocation. Der Name consules kam erst nach 449 v. Chr. in Gebrauch, vorher hiessen sie praetores, vielleicht auch iudices, vgl. III, 55, 12. - 4. ambo

[blocks in formation]
[ocr errors]

beide zugleich. fasces, vgl. Cic. rep. II, 55: Publicola lege illa de provocatione perlata statim securis de fascibus demi iussit instituitque primus, ut singulis cousulibus alternis mensibus lictores praeirent, ne plura insignia essent inperi in libero populo quam in regno fuissent. Vgl. Lange I, 529.

9.

iure iurando adegit] die erste politische Handlung des Brutus war, aus der Revolution heraus einen festen Boden der Verfassung zu gewinnen: dies geschieht durch ein Grundgesetz, welches die Republik für immer constituirt, während

[ocr errors]

bisher der Thron nur den Tarquiniern genommen war, vgl. I, 59. — 9. frequentia etiam ordinis] denn auctoritas hatte er schon instituto ac more. Auch ging der Sturz des Königthums von der höheren Aristokratie Roms aus, wenn auch nicht direct vom Senat. 10. deminutum, vgl. p. 40, 11. Die folgende Massregel scheint mit der Wiederherstellung der Servianischen comitia centuriata und der Abhaltung des census, worauf jene basierten, in Verbindung zu stehen. Liv. denkt, wie p. 49, 1 zeigt, offenbar an eine Aufnahme von Plebeiern in den neuen Senat; will aber doch nicht ausdrücklich bemerken, dass er nur durch Plebeier ergänzt worden ist. Das augenblickliche Interesse der Aristokratie, vielleicht auch eine numerische Abnahme des Patriciats begünstigte das Streben der wohlhabenden Plebeier nach politischer Berechtigung. Sicher aber waren die neu Aufgenommenen nicht sämmtlich Plebeier. Die Erklärung von conscripti (später war die übliche Anrede des Senats patres conscripti), dass damit nicht die durch Geburt berechtigten, sondern durch eine lectio senatus aufgenommenen Mitglieder bezeichnet werden sollen, ist sehr unsicher, denn nach dieser Erklärung erwartet man vielmehr adscripti. - 12. explevit] Vgl. I, 35, 6. 12. traditumque inde fertur] Liv. deutet selbst an (fertur), dass er auf diese Erklärung kein

-

tum profuit ad concordiam civitatis iungendosque patribus plebis animos.

II. Rerum deinde divinarum habita cura; et quia quaedam publica sacra per ipsos reges factitata erant, necubi regum 5 desiderium esset, regem sacrificulum creant. id sacerdotium 2 pontifici subiecere, ne additus nomini honos aliquid libertati, cuius tunc prima erat cura, officeret. ac nescio an nimis undique eam minimisque rebus muniendo modum excesserint. con- 3 sulis enim alterius, cum nihil aliud offenderit, nomen invisum 10 civitati fuit: nimium Tarquinios regno adsuesse. initium a

Prisco factum; regnasse dein Ser. Tullium; ne intervallo quidem facto oblitum tamquam alienati regni Superbum Tarquinium velut hereditatem gentis scelere ac vi repetisse; pulso Superbo penes Conlatinum imperium esse. nescire Tarquinios 15 privatos vivere. non placere nomen, periculosum libertati esse. hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civi- 4 tatem est datus; sollicitamque suspicione plebem Brutus ad contionem vocat. ibi omnium primum ius iurandum populi 5 recitat neminem regnare passuros; nec esse Romae, unde peri20 culum libertati foret, id summa ope tuendum esse neque ullam rem, quae eo pertineat, contemnendam. invitum se dicere hominis causa, nec dicturum fuisse, ni caritas rei publicae vinceret: non credere populum Romanum solidam libertatem reci- 6 peratam esse. regium genus, regium nomen non solum in

[merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

hat, um so den Collatinus zu ent-
fernen, den man nicht direct ab-
setzen konnte. Vgl. Lange I, 497.
Collatinus fällt vielmehr dem Ver-
langen des Volks zum Opfer, wel-
ches die ganze Sippschaft des Tarq.
entfernt wissen wollte, entsprechend
der Gewohnheit des Alterthums bei
grossen Revolutionen.
12. tam-
quam alienati regni: er vergass
nicht des Thrones, der, wie er
glaubte, seiner gens mit Unrecht
entrissen war und den er für sie
deshalb als ein Erbstück forderte.

16. sensim] Ob zum Hptverb.
oder zu temptantium gehörig?
19. nec esse Romae] Ist in dem c.
1, 10 erwähnten Schwure (Grund-
gesetz) nicht enthalten u. kann nicht
gut Inhalt des Eidschwures sein.
Der Satz nec esse Romae muss von
id tuendum esse abhängig sein.
22. hominis causa] = aus Rücksicht
auf Collatinus. 24. regium genus]

4

66

civitate sed etiam in imperio esse, id officere, id obstare liber7 tati. „,hunc tu" inquit „tua voluntate, L. Tarquini, remove metum. meminimus, fatemur, eiecisti reges; absolve beneficium tuum, aufer hinc regium nomen. res tuas tibi non solum reddent cives tui auctore me, sed si quid deest, munifice augebunt. 5 amicus abi, exonera civitatem vano forsitan metu, at persuasum est animis, cum gente Tarquinia regnum hinc abiturum. s consuli primo tam novae rei ac subitae admiratio incluserat vocem; dicere deinde incipientem primores civitatis circum9 sistunt, eadem multis precibus orant. et ceteri quidem move- 10 bant minus: postquam Spurius Lucretius, maior aetate ac dignitate, socer praeterea ipsius, agere varie rogando alternis 10 suadendoque coepit, ut vinci se consensu civitatis pateretur, timens consul, ne postmodum privato sibi eadem illa cum bonorum amissione additaque alia insuper ignominia acciderent, 15 abdicavit se consulatu, rebusque suis omnibus Lavinium trans11 latis civitate cessit. Brutus ex senatus consulto ad populum

4.

Es soll nicht allein Tarq. Sup. mit
seiner Familie, sondern überhaupt
die gens Tarquinia aus Rom
verbannt werden; dies war bei ähn-
lichen Revolutionen die allgemeine
Sitte im Alterthum. Vgl. die Al-
kmäoniden in Athen. 3. reges]
den König u. seine Familie.
regium nomen, welcher regium ge-
nus mit umfasst, vgl. nomen Lati-
num etc. 4. Res tuas] das Ver-
mögen der Königsfamilie dagegen
sollte eingezogen werden, wahr-
scheinlich so lange, bis sie auf
ihre Ansprüche entsagte. Die förm-
liche Confiscation erfolgt erst nach
dem Versuch einer Reaction.

5.

si quid deest] Dion. Hal. V, 12
Βρούτος πείθει τὸν δῆμον εἴκοσι
ταλάντων δοῦναι τῷ ἀνδρὶ δωρεὰν
καὶ αὐτὸς πέντε τάλαντα προστίθη-
σιν ἐκ τῶν ἰδίων. Vielleicht wurde
seine unbewegliche Habe ab-
geschätzt u. er selbst reichlich
entschädigt (= augere?), weil
mit einem Nothverkauf immer
Nachtheil (si quid deest) ver-
bunden ist. 7. cum gente, erst
mit.
10. multis precibus, drin-
gend. 12. alternis] =tum ro-
gando tum suadendo. 13. vinci
consensu, dem einmüthigen Willen
nachgeben. Wenn sein Amtsjahr

---

[ocr errors]

abgelaufen war, so war für ihn die Verbannung u. damit Verlust seines Vermögens zu befürchten. - 16. abdicavit se, denn abgesetzt konnte ein magistratus nicht werden, weil er durch die Augurien von den Göttern berufen erschien. Nur die Sache, nicht die Form hat Cic. im Auge, wenn er Off. III, 40, sagt: cum Collatino collegae Brutus inperium abrogabat. Vgl. Heft III, 33. Collatinus ging nach Lavinium, nicht nach Čaere, wo die übrigen Tarquinier sich ansiedelten.

[ocr errors]

17. ex senatus consulto] denn populi comitia ne essent rata, nisi ea patrum adprobavisset auctoritas Cic. II, 35. Cic. Off. III, 40: cum autem consilium hoc principes cepissent, cognationem Superbi nomenque Tarquiniorum et memoriam regni esse tollendam etc. Unter ad populum verstand die Quelle des Livius wahrscheinlich die Curiatcomitien, welche die Ausschliessung aus dem Sacralverbande der Curien aussprechen. Ob Livius im Folgenden mit comitiis centuriatis einen bewussten Gegensatz bezweckte oder nur die Formel seiner Quelle wiedergab, ist fraglich. Vgl. Lange I,

[blocks in formation]

conlegam

tulit, ut omnes Tarquiniae gentis exules essent. sibi comitiis centuriatis creavit P. Valerium, quo adiutore reges eiecerat.

5

2. Die Verschwörung. (Liv. II, 3-5).

III. Cum haud cuiquam in dubio esset bellum ab Tar- 1 quiniis inminere, id quidem spe omnium serius fuit. ceterum, id quod non timebant, per dolum ac proditionem prope libertas amissa est. erant in Romana iuventute adulescentes ali- 2 quot nec ii tenui loco orti, quorum in regno libido solutior 10 fuerat, aequales sodalesque adulescentium Tarquiniorum, adsueti more regio vivere. eam tum aequato iure omnium licen- 3 tiam quaerentes libertatem aliorum in suam vertisse servitutem inter se conquerebantur: regem hominem esse, a quo inpetres, ubi ius, ubi iniuria opus sit, esse gratiae locum, esse beneficio, 15 et irasci et ignoscere posse, inter amicum atque inimicum discrimen nosse, leges rem surdam, inexorabilem esse, salubriorem 4 melioremque inopi quam potenti, nihil laxamenti nec veniae habere, si modum excesseris: periculosum esse in tot humanis erroribus sola innocentia vivere. ita iam sua sponte aegris 5 20 animis legati ab regibus superveniunt sine mentione reditus bona tantum repetentes. eorum verba postquam in senatu audita sunt, per aliquot dies ea consultatio tenuit, ne non reddita belli causa, reddita belli materia et adiumentum essent. interim legati alia moliri: aperte bona repetentes clam recupe- 6 25 randi regni consilia struere. et tamquam ad id, quod agi videbatur, ambientes nobilium adulescentium animos pertemptant. a quibus placide oratio accepta est, iis litteras ab Tarquiniis 7 reddunt, et de accipiendis clam nocte in urbem regibus conlocuntur.

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors]
[ocr errors]

-

=

19.

brauche. 17. melioremque inopi
quam potenti] Warum? - 17. laxa-
menti, Nachsicht, veniae, Verzeihung,
Gnade. 19. sola innocentia
innocentia sola fretum vivere, ähn-
lich Cic. Fam. XIII, 28, 2: studia
illa nostra, quibus antea delectaba-
mur, nunc etiam vivimus.
aegris animis] missvergnügt, auf-
geregt. 22. ne non reddita etc.]
ob nicht etwa wenn sie nicht
ausgeliefert würden. 25. ad id,
ist mit ambientes zu verbinden.
26. ambientes] = Besuche machen.
27. oratio, Vorschlag, der Inhalt
der Unterhaltung. 28. Dionys.

[ocr errors]

=

« IndietroContinua »