proposito edicto et qui aderant nexi profiteri extemplo nomina, et undique ex tota urbe proripientium se ex privato, cum retinendi ius creditori non esset, concursus in forum, ut sacra

mento dicerent, fieri. magna ea manus fuit, neque aliorum 8 5 magis in Volsco bello virtus atque opera enituit.

XXVII. Fusis Auruncis victor tot intra paucos dies bellis 1 Romanus promissa consulis fidemque senatus expectabat, cum Appius et insita superbia animo, et ut collegae vanam faceret

fidem, quam asperrime poterat ius de creditis pecuniis dicere. 10 deinceps et qui ante nexi fuerant creditoribus tradebantur, et

nectebantur alii. quod ubi cui militi inciderat, collegam appel- 2 labat. concursus ad Servilium fiebat; illius promissa iactabant, illi exprobrabant sua quisque belli merita cicatricesque accep

tas. postulabant, ut aut referret ad senatum aut ut auxilio 15 esset consul civibus suis, imperator militibus. movebant con- 3

sulem haec; sed tergiversari res cogebat: adeo in alteram causam non collega solum praeceps erat, sed omnis factio nobilium. ita medium se gerendo nec plebis vitavit odium, nec 4

apud patres gratiam iniit: patres mollem consulem et ambitio20 sum rati, plebes fallacem; sed plebi creverant animi, et longe

alia quam primo instituerant via grassabantur. desperato enim 8 consulum senatusque auxilio, cum in ius duci debitorem vidissent, undique convolabant. neque decretum exaudiri consulis

prae strepitu et clamore poterat, neque, cum decresset, quis25 quam obtemperabat. vi agebatur, metusque omnis et pericu- 9

lum libertatis, cum in conspectu consulis singuli a pluribus violarentur, in creditores a debitoribus verterant. super haec 10 timor incessit Sabini belli; dilectuque decreto nemo nomen dedit.

1

XXVIII. A. Verginius inde et T. Vetusius consulatum ineunt. tum vero plebs incerta, quales habitura consules esset, coetus nocturnos, pars Esquiliis pars in Aventino, facere, ne in foro subitis trepidaret consiliis, et omnia temere ac for2 tuito ageret. eam rem consules rati, ut erat, perniciosam ad 5

patres deferunt, sed delatam consulere ordine non licuit: adeo tumultuose excepta est clamoribus undique et indignatione pa

trum, si, quod imperio consulari exsequendum esset, invidiam 3 eius consules ad senatum reicerent. profecto, si essent in re

publica magistratus, nullum futurum fuisse Romae nisi publi- 10 4 cum concilium: nunc in mille curias contionesque, cum alia

Esquiliis, alia in Aventino fiant concilia, dispersam et dissipatam esse rem publicam. unum hercule virum

id enim plus esse quam consulem , qualis Appius Claudius fuerit, momento 5 temporis discussurum illos coetus fuisse. correpti consules, 15

cum, quid ergo se facere vellent, nihil enim segnius molliusve quam patribus placeat acturos, percunctarentur, decernunt, ut

dilectum quam acerrimum habeant: otio lascivire plebem. di6 misso senatu consules in tribunal escendunt; citant nominatim

iuniores. cum ad nomen nemo responderet, circumfusa multi- 20

tudo in contionis modum negare ultra decipi plebem posse, 7 numquam unum militem habituros, ni praestaretur fides publica;

libertatem unicuique prius reddendam esse quam arma danda, 8 ut pro patria civibusque, non pro dominis pugnent. consules,

quid mandatum esset a senatu, videbant; sed eorum, qui intra 25

parietes curiae ferociter loquerentur, neminem adesse invidiae 9 suae participem. et apparebat atrox cum plebe certamen.

prius itaque quam ultima experirentur, senatum iterum consulere placuit. tum vero ad sellas consulum prope convolare minimus quisque natu patrum abdicare consulatum iubentes 30 et deponere imperium, ad quod tuendum animus deesset.

XXIX. Utraque re satis experta tum demum consules:

10

66

„ne praedictum negetis, patres conscripti, adest ingens seditio. postulamus, ut ii, qui maxime ignaviam increpant, adsint nobis habentibus dilectum. acerrimi cuiusque arbitrio, quando

ita placet, rem agemus.“ redeunt in tribunal, citari nomina- 2 5 tim unum ex eis, qui in conspectu erant, dedita opera iubent.

cum staret tacitus, et circa eum aliquot hominum, ne forte violaretur, constitisset globus, lictorem ad eum cunsules mittunt. quo repulso tum vero indignum facinus esse clamitantes 3

qui patrum consulibus aderant devolant de tribunali, ut lictori 10 auxilio essent. sed ab lictore, nihil aliud quam prendere pro- 4

hibito, cum conversus in patres impetus esset, consulum intercursu rixa sedata est, in qua tamen sine lapide, sine telo plus clamoris atque irarum quam iniuriae fuerat. senatus tumul- 5

tuose vocatus tumultuosius consulitur quaestionem postulanti15 bus iis, qui pulsati fuerant, decernente ferocissimo quoque non

sententiis magis quam clamore et strepitu. tandem cum irae 6 resedissent, exprobrantibus consulibus nihilo plus sanitatis in curia quam in foro esse, ordine consuli coepit. tres fuere sen- 7

tentiae: T. Verginius rem non vulgabat: de iis tantum, qui 20 fidem secuti Publi Servili consulis Vulsco, Aurunco Sabinoque

militassent bello, agendum censebat. Titus Larcius non id tem- 8 pus esse, ut merita tantummodo exsolverentur; totam plebem aere alieno demersam esse, nec sisti posse, ni omnibus consu

latur; quin, si alia aliorum sit condicio, accendi magis discor25 diam quam sedari. Ap. Claudius, et natura inmitis et effera- 9

tus hinc plebis odio illinc patrum laudibus, non miseriis ait sed licentia tantum concitum turbarum, et lascivire magis plebem quam saevire. id adeo malum ex provocatione natum: 10

quippe minas esse consulum, non imperium, ubi ad eos, qui 30 una peccaverint, provocare liceat. „agedum“ inquit ,dictatorem 11

- 1. praedictum] damit ihr
(später) nicht sagen könnt, wir hät-
ten euch nicht gewarnt. 6. taci-
tus, lautlos ohne Antwort zu geben,
ad nomen respondere. 7. globus,
dichter Haufen, Masse. 10. nihil
aliud, ohne dass das Volk sich thät-
liche Misshandlungen erlaubte.
12. Livius hat hier wohl die Ge-
waltthätigkeiten seiner Zeit im Auge,
wie sie von den Schaaren des Clo-
dius und Milo häufig verübt wur-
den. 14. quaestionem, i. e, novam
oder extra ordinem, ein ausserordent-
liches Gerichtsverfahren, vgl. Cic.
Mil. $ 16: M. Drusus occisus est :
nihil de eius morte populus consul-
tus, nulla quaestio decreta a senatu

est. Die Heisssporne forderten jedenfalls Beschränkung des Provocationsrechts. 15. decernere, sich erklären, sein Votum abgeben, auch vom einzelnen Senator, wie Cic. Mil. 14. 18. consuli coepit, liess sich allmählich die Berathung (Befragung) ausführen. 19. rem non vulgabat] wollte die Sache nicht (principiell) auf alle nexi ausgedehnt wissen. 23. sisti posse, könne sich aufrecht erhalten, vom Zustande des Staatswesen. Vgl. stare, iacere, erigere etc.

1

a quo provocatio non est, creemus! iam hic, quo nunc omnia 12 ardent, conticiscet furor. pulset mihi lictorem, qui sciet ius

de tergo vitaque sua penes unum illum esse, cuius maiestatem violarit.”

XXX. Multis, ut erat, horrida et atrox videbatur Appi 5 sententia; rursus Vergini Larciique exemplo haud salubres, utique Larcii sententiam, quae totam fidem tolleret. medium

maxime et moderatum utroque consilium Verginii habebatur; 2 sed factione respectuque rerum privatarum, quae semper offe

cere officientque publicis consiliis, Appius vicit, ac prope fuit, 10 -3 ut dictator ille idem crearetur, quae res utique alienasset plebem

periculosissimo tempore, cum Volsci Aequique et Sabini forte 4 una

omnes in armis essent. sed curae fuit consulibus et senioribus patrum, ut imperium vehemens mansueto permitte5 retur ingenio. M'. Valerium dictatorem, Volusi filium, creant. 15 6 plebes etsi adversus se creatum dictatorem videbat, tamen, cum provocationem fratris lege haberet, nihil ex ea familia triste nec superbum timebat. edictum deinde a dictatore propositum confirmavit animos Servili fere consulis edicto con

veniens. sed et homini et potestati melius rati credi omisso cer- 20 7 tamine nomina dedere. quantus numquam ante exercitus,

legiones decem effectae; ternae inde datae consulibus, quattuor dictator usus.

XXXI. Ita trifariam re bello bene gesta de domesticarum rerum eventu nec patribus nec plebi cura decesserat: tanta 25

cum gratia tum arte praeparaverant feneratores, quae non 7 modo plebem sed ipsum etiam dictatorem frustrarentur. nam

bald,

nur leere Drohungen. 1. iam,

sofort. 2. ardent, ergriffen ist.

6. exemplo gehört zu salubres. Vom Nominativ (videbatur sententia) geht die or. obl. über in den Accusativ. 7. utique jedenfalls, ganz entschieden. 7. totam fidem tolleret]

allen Credit vernichten, da es dann kein sicheres Pfand mehr geben würde.

8. utroque, nach beiden Seiten hin, für das öffentliche Wohl u. für die Befriedigung der Plebs. 14. Dion. VI, 39: Μάνιον δε Ουαλέριον αδελφόν Ποπλίου Ουαλερίου του πρώτου υπατεύσαντος και δημοτικώτατον δοκούντα έσεσθαι και άνδρα γηραιόν απέδειξαν, αυτό το φοβερόν (= vehemens) οιόμενοι της εξουσίας αποχρήναι, ανδρός δε τα πάντα

επιεικούς τους πράγμασι δείν, ίνα

ivaμηδέν εξεργάσηται νεώτερον. Der Name des Dictators lautet urkundlich: M' Valerius Volusi filius Maximus, vgl. Mommsen, Inscriptt. I, 284. 18. triste, Verletzung des Provocationsrechts. 20. omisso certamine, geben sie den Widerstand auf. 22. Dion. VI, 42: vai γίνεται δέκα στρατιωτικά ταγματα, εξ ανδρών τετρακισχιλίων έκαστον.

que Valerius post Vetusi consulis reditum omnium actionum in senatu primam habuit pro victore populo, rettulitque, quid de nexis fieri placeret. quae cum reiecta relatio esset, non

placeo“ inquit „concordiae auctor. optabitis, me dius fidius, 9 5 prope diem, ut mei similes Romana plebes patronos habeat.

quod ad me attinet, neque frustrabor ultra cives meos, neque 10 ipse frustra dictator ero. discordiae intestinae, bellum externum fecere, ut hoc magistratu egeret res publica; pax foris

parta est, domi inpeditur: privatus potius quam dictator sedi10 tioni interero.“ ita curia egressus dictatura se abdicavit.

apparuit causa plebi, suam vicem indignantem magistratu ab- 11 isse. itaque velut persoluta fide, quoniam per eum non stestisset, quin praestaretur, decedentem domum cum favore ac

laudibus prosecuti sunt. 15 XXXII. Timor inde patres incessit, ne, si dimissus exer- 1

citus foret, rursus coetus occulti coniurationesque fierent. itaque, quamquam per dictatorem dilectus habitus esset, tamen, quoniam in consulum verba iurassent, sacramento teneri militem

rati, per causam renovati ab Aequis belli educi ex urbe le20 giones iusşere. quo facto maturata est seditio. et primo agi- 2

tatum dicitur de consulum caede, ut solverentur sacramento; doctos deinde nullam scelere religionem exsolvi, Sicinio quodam auctore iniussu consulum in Sacrum montem secessisse trans 3

Anienem amnem, tria ab urbe milia passum. ibi sine ullo 4 25 duce vallo fossaque communitis castris quieti, rem nullam nisi

necessariam ad victum sumendo, per aliquot dies neque lacessiti neque lacessentes sese tenuere. pavor ingens in urbe metuque 5 mutuo suspensa erant omnia. timere relicta ab suis plebes

2. quid--placeret, übliche Formel, 15. dimmissus, vgl. p. 68, 18. 18 womit der Vorsitzende eine Frage in consulum verba, da diese aber zur Verhandlung bringt, vgl. Sall. nur im Auftrag des Dictators hanCat. 50: consul convocato senatu re- delten, so dauerte die Verbindlichfert, quid de eis fieri placeat, qui in keit nur so lange, als die Consuln custodiam traditi erant.

ein Mandat des Dictators ausübten. placeo, kurz darauf sagt bei Dion. Das Verfahren des Senats war also VI, 44 Valerius in einer Volksver- eine Ungesetzlichkeit. Sammlung: ωνείδισται δέ μοι και causam, unter dem Vorwande, vgl. η των κληρούχων εις Ουολούσκους causari. 23. Dion. VI, 45: ως δε εκπομπή, ότι γήν πολλών και αγα- προήλθον έξω της πόλεως οι ύπατοι, θήν ουτους πατρικίοις ουδέ τούς συνελθόντες οι στρατιώται εις εν ιππεύσιν έχαρισάμην, αλλά τοίς άπαντες, όπλων τε και σημείων απόροις υμών διένειμα" και ο μά- όντες κύριοι, Σικινίου τινός Βελλιστα μου την πλείστην αγανάκτησιν λούτου παροξύναντος αυτούς αφίπαρέσχεν, ότι πλείους ή τετρακόσιοι στανται των υπάτων αρπάσαντες τα άνδρες εκ του δήμου τοϊς ιππεύσι σημεία, λοχαγούς τε ετέρους και προσκατελέγησαν επί της στρατο- περί απάντων άρχοντα τον Σικίνιον λογίας βίων ευπορήσαντες. Der αποδείξαντες όρος τι καταλαμβάνDictator hat also mehr gethan, als ονται κτλ. – 28. metu mutuo, nicht Livius andeutet.

3. non

19. per

2