eo die penes repente omnisque aurae popularis captator evaderet pro truci saevoque insectatore plebis. Decumo die ius populo singuli reddebant. praefectum iuris fasces duodecim erant, conlegis novem singuli 8 5 accensi apparebant. et in unica concordia inter ipsos, qui consensus privatis interdum inutilis est, summa adversus alios aequitas erat. moderationis eorum argrumentum exemplo unius rei notasse satis erit. cum sine provocatione creati essent, 9 defosso cadavere domi apud Sestium, patriciae gentis virum, 10 invento prolatoque in contionem, in re iuxta manifesta atque atroci C. Iulius decemvir diem Sestio dixit, et accusator ad populum extitit cuius rei iudex legitimus erat, decessitque 10 ipse iure suo, ut demptum de vi magistratus populi libertati adiceret. XXXIV. Cum promptum hoc ius velut ex oraculo incorruptum pariter ab iis summi infimique ferrent, tum legibus 1 condendis opera dabatur. ingentique hominum expectatione propositis decem tabulis populum ad contionem advocaverunt, et, quod bonum faustum felixque rei publicae ipsis liberisque 20 eorum esset, ire et legere leges propositas iussere, se, quantum 2 decem hominum ingeniis provideri potuerit, omnibus, summis 3 infimisque, iura aequasse; plus pollere multorum ingenia consiliaque. versarent in animis secum unamque rem, agitarent deinde sermonibus atque in medium, quid in quaque re plus 4 15 Commission bilden. 4. decumo ius dicere oder reddere zu. 9. die) Immer an einem dies fastus apud Sestium] War nicht der Desprach ein Dec. Recht. Deutlicher cemvir, wie schon der Zusatz zeigt. Dion. X, 57: είς μέν αυτών τάς τε 12. cuius rei iudex erat] der ράβδους και τα λοιπά παράσημα Decemvir hätte (ohne Provocation) της υπατικής είχεν εξουσίας, "ος in höchster Instanz selbst das Urβουλήν τε συνεκάλει και δόγματα theil sprechen können. 13. dempεπεκύρου και τάλλα έπραττεν όσα tum = ut demeret - et adiceret: er ηγεμόνι προσήκεν - είτ' αύτις " will absichtlich seine Machtfülle έτερος αυτών επί την εξουσίαν κα- schmälern. θίστατο, και τούτ' εκ περιτομής εγίνετο παραλλάξ, εκάστου την 15. hoc ius, das Recht, wie es ηγεμονίαν παραλαμβάνοντος εις im Vorausgehenden geschildert ist; συγκείμενόν τινα ημερών αριθμόν, promptum wird durch incorruptum άπαντες δ' εξ εωθινού καθεζό- noch näher bestimmt und gehoben. μενοι διήτων τα τ’ ιδιωτικά συμ- In promptum hoc scheint indessen βόλαια και τα δημόσια κτλ. Der ein Fehler verborgen zu sein. jedesmal an der Spitze stehende 20. ire et legere, Formel der AufforDecemvir ist praefectus iuris, wel- derung: ite legite. Die Kunst des cher die Geschäfte an die übri- Lesens war damals wohl noch nicht gen Decemvirn vertheilt, ähnlich allgemein; vgl. indessen c. 44, 6. wie später der praetor urbanus an 22. iura aequasse bezeichnet die die iudices (quaestionum etc.). Ihm Gleichheit vor dem Gesetz, nicht kommt deshalb auch allein das .aber die staatsrechtliche Gleich > 5 minusve esset, conferrent. eas leges habiturum populum Ro manum, quas consensus omnium non iussisse latas magis quam 6 tulisse videri posset. cum ad rumores hominum de unoquoque legum capite editos satis correctae viderentur, centuriatis comitiis decem tabularum leges perlatae sunt, qui nunc quoque 5 in hoc inmenso aliarum super alias acervatarum legum cumulo 7 fons omnis publici privatique est iuris. vulgatur deinde rumor duas deesse tabulas, quibus adiectis absolvi posse velut corpus omnis Romani iuris. ea expectatio, cum dies comitiorum ad8 propinquaret, desiderium decemviros iterum creandi fecit. iam 10 plebs, praeterquam quod consulum nomen haud secus quam regum perosa erat, ne tribunicium quidem auxilium cedentibus in vicem appellationi decemviris quaerebat. XXXV. Postquam vero comitia decemviris creandis in trinum nundinum indicta sunt, tanta exarsit ambitio, ut pri- 15 2 mores quoque civitatis metu, credo, ne tanti possessio im perii vacuo ab se relicto loco haud satis dignis pateret prensarent homines honorem summa ope a se inpugnatum ab 1 stellung der beiden Stände. 4. γαρ εις ενιαυτόν απεδείχθημεν, ουδ' correctae, cf. Dion. X, 57: dezó- εις άλλον τινα χρόνον ωρισμένον, μενοι πάσαν επανόρθωσιν ιδιωτών αλλ' έως αν καταστησώμεθα πάσαν και προς την κοινήν ευαρέστησιν την νομοθεσίαν. συντελέσαντες ούν απευθύνοντες τα γραφέντα. 6. όσα κατά νούν έχομεν και κυρώ, leges perlatae sunt] Es wurde nicht σαντες τους λοιπούς νόμους τότ' über die Annahme der einzelnen αποθησόμεθα την αρχήν και λόγον Gesetze, wohl aber der einzelnen των πεπραγμένων τοϊς βουλομένοις Tafeln abgestimmt. 5. Tac. III, υμών υφέξομεν. 12. cedentibus 25: de principiis iuris et quibus invicem appellationi] die Provocation modis ad hanc multitudinem infi- an das Volk war aufgehoben, aber nitam ac varietatem legum perven- von dem einen Decemvir konnte tum sit, altius disseram. 7. fons, man an die Entscheidung des andas Recht wurde fortgebildet theils dern appelliren, da alle gleiches durch Interpretation der XII tabu- inperium haben. lae, theils durch das edictum per- 13. nundinum (ursp. noundinum, petuum, zum Theil auch durch Se- aus novendinum) ist ein Zeitraum natsconsulte und Plebiscite. · Dazu von 8 Tagen; an jedem 9. Tage kamen immer neue Gesetze. 7. kamen die Plebeier ausserhalb Roms publici privatique iuris Criminal- in die Stadt zu Markte, zu Verund Privatrecht. Daher ist in den sammlungen oder Gerichten. Drei Worten (§ 3) summis infimisque iura Wochen muss jeder Gesetzesvoraequasse nicht an eine politische, schlag bekannt gemacht sein, am sondern nur an eine rechtliche folgenden Comitialtag kann dann Gleichstellung der Patricier u. Ple- die Verhandlung und Abstimmung beier zu denken. 9. Nach Dion. stattfinden. 15. primores, Dion. wird die Fortdauer des Decem- X, 58: μετήεσαν δε την αρχήν οι virats für 450 v. Chr. durch Be- εντιμότατοι τε και πρεσβύτατοι των schlüsse des Senats u, der Centuriat- natpixlov. Nach Dion. war die comitien bestimmt. Nach der Usur- strenge Aristokratie dem Plane des pation (449) erklärt Appius Clau- Appius, eine Oligarchie zu gründen dius im Senat (Dion. XI, 6): où u. das Tribunat gänzlich zu besei.“ 7 ea plebe, cum qua contenderant, suppliciter petentes. demissa 3 iam in discrimen dignitas ea aetate iisque honoribus actis stimulabat Appium Claudium. nescires, utrum inter decemviros an inter candidatos numerares. propior interdum petendo quam 4 5 gerendo magistratui erat: criminari optimates, extollere candi datorum levissimum quemque humillimumque; ipse medius inter 5 tribunicios, Duellios Iciliosqne, in foro volitare, per illos se plebei venditare, donec collegae quoque, qui unice illi dediti fuerant ad id-tempus, coniecere in eum oculos, mirantes, quid 10 sibi vellet. apparere nihil sinceri esse; profecto haud gratu- 6 itam in tanta superbia comitatem fore. nimium in ordinem se ipsum cogere et volgari cum privatis non tam properantis abire magistratu quam viam ad continuandum magistratum quaerentis esse. propalam obviam ire cupiditati parum ausi 7 15 obsecundando mollire impetum adgrediuntur. comitiorum illi habendorum, quando minimus natu sit, munus consensu iniungunt. ars haec erat, ne semet ipse creare posset, quod praeter 8 tribunos plebi, et id ipsum pessimo exemplo, nemo umquam fecisset. ille enimvero, quod bene vertat, habiturum se comitia 20 professus impedimentum pro occasione arripuit, deiectisque 9 honore per coitionem duobus Quinctiis, Capitolino et Cincinnato, et patruo suo C. Claudio, constantissimo viro in optimatium causa, et aliis eiusdem fastigii civibus, nequaquam splendore vitae pares decemviros creat, se in primis, quod haud secus 10 25 factum improbabant boni, quam nemo facere ausurum credi derat. creati cum eo M. Cornelius Maluginensis M. Sergius 11 L. Minucius Q. Fabius Vibulanus Q. Poetilius T. Antonius Merenda K. Duellius Sp. Oppius Cornicen M'. Rabuleius. tigen, nicht fremd. 1. demissa] plina militaris entlehnt. 19. die grosse Anzahl der Bewerber enimvero, leider, gehört zum Hauptgab das Amt einer ungewissen Ent- verbum pro occ. arripuit. 21. scheidung (discrimen) anheim. - per coitionem wird erklärt durch 2. dignitas, des Appius. Ganz an- Dion. τοϊς εαυτού φίλοις συνηγωνίders Dion. X, 58: ένθα δη πολύς Geto, vgl. Cic. Mil. 25 (Clodius υπό πάντων επαινούμενος ήν και της wünschte nicht, dass Milo fürs Jahr τότε δεκαδαρχίας ηγεμών'Αππιος, και 52 Consul würde, daher) contulit πας και δημοτικός όχλος εκείνον επί se ad eius conpetitores, sed ita, totam της αρχής ήξίου κατέχειν, ώς ουκ ut petitionem ipse solus gubernaret, άλλου τινός άμεινον ηγησομένου. και tota ut comitia suis umeris sustineret. δ' άναίνεσθαι μεν προσεποιείτο κατ' 23. nequaquam pares] Es waren αρχάς, τελευτών δ' ώς έλιπάρουν nämlich darunter 4, vielleicht 5 αυτόν άπαντες, αυτός τε υπέμενε Plebeier, wie aus den Namen herμετιέναι την αρχήν και των συμπα- vorgeht. Schon dieser Umstand, ραγγελλόντων τους αρίστους αιτια- ebenso wie das folg. Cap. zeigt, σάμενος ουχ ήδέως πρός εαυτόν dass eine Aenderung mit der Orgaέχειν δια τον φθόνον τους εαυτού nisation des Decemvirats vorging, φίλοις συνηγωνίζετο φανερώς. – 11. welche nicht von dem Charakter in ordinem cogere] Von der disci- des Appius und einem consensus 1 XXXVI. Ille finis Appio alienae personae ferendae fuit; suo iam inde vivere ingenio coepit novosque collegas iam prius2 quam inirent magistratum, in suos mores formare. cotidie coibant remotis arbitris: inde inpotentibus instructi consiliis, quae secreto ab aliis coquebant, iam haud dissimulando super biam, rari aditus, conloquentibus difficiles, ad idus Maias rem 3 perduxere. idus tum Maiae sollemnes ineundis magistratibus erant. inito igitur magistratu primum honoris diem denun . tiatione ingentis terroris insignem fecere. nam cum ita priores decemviri servassent, ut unus fasces haberet, et hoc insigne 10 regium in orbem suam cuiusque vicem per omnes iret, subito 4 omnes cum duodenis fascibus prodiere. centum viginti lictores forum inpleverant, et cum fascibus secures inligatas praefe rebant; nec adtinuisse demi securem, cum sine provocatione 5 creati essent, interpretabantur. decem regum species erat, mul- 15 tiplicatusque terror non infimis solum sed primoribus patrum, ratis caedis causam ac principium quaeri, ut, si quis memorem libertatis vocem aut in senatu aut ad populum misisset, statim virgae securesque etiam ad ceterorum metum expedirentur. nam praeter quam quod in populo nihil erat praesidii sublata 20 provocatione, intercessionem quoque consensu sustulerant, cum priores decemviri appellatione collegae corrigi reddita ab se iura tulissent, et quaedam, quae sui iudicii videri possent, ad populum reiecissent. aliquamdiu aequatus inter omnes terror fuit, paulatim totus vertere in plebem coepit. abstinebatur a 25 patribus; in humiliores lubidinose crudeliterque consulebatur. hominum, non causarum toti erant. ut apud quos gratia vim seiner Collegen abhängig gedacht ρητα τώ πλήθει συνθήκας σφίσιν werden kann. Nach Dion. X, 55 be- αυτοίς έθεντο περί μηδενός άλλήstimmte die lex de decemviris crean- λοις έναντιούσθαι, ότι δ' αν είς εξ dis nur, dass die decemviri „x tñs αυτών δικαιώση, τούθ' άπαντες Bováñs“ gewählt werden sollten; ηγείσθαι κύριον, την τ' αρχήν καes waren also Plebeier nicht grund- θέξειν δια βίου και μηδένα παρsätzlich ausgeschlossen. ήσειν έτερον επί τα πράγματα, 1. alienae personae, die Rolle der cf. $ 9. Nach § 8 bleibt indessen Verstellung. Die folgende Schil- die Appellation von einem Decemderung lässt deutlich erkennen, dass vir an den andern bestehen. Appius das Haupt einer oligarchi- 26. Dion. X, 60: étalgiav fræotoL schen Partei ist (Q. Fabius!). συνήγον επιλεγόμενοι τους θρασυτά4. inpotentibus, machtlos, schran- τους των νέων και σφίσιν αυτοίς kenlos; coquere brüten. 11. επιτηδειοτάτους ... ίνα δ' αυτούς suam- vicem (oder sua-vice?) ad- ευπρεπώς τα γινόμενα έχη παράνομα verbialer Acc.: wenn an jeden die και δεινά όντα, ως δή συν το δικαίω ihn treffende Reihe kam, d. h. der πραττόμενα, δικαστήρια έφ' εκάστω Reihe nach (in orbem) in bestimm- χρήματι απεδίδοσαν ήσαν δ' οι τε ter Aufeinanderfolge 18. κατήγοροι υπ' αυτών εκείνων εκ των ad populum, in Contionen. - 21. συγκατασκευαζόντων την τυραννίδα Dion. X, 59: όρκια τεμόντες απόρ- υποπεμπόμενοι, και τα δικαστήρια aequi haberet. iudicia domi conflabant, pronuntiabant in foro. si quis collegam appellasset, ab eo, ad quem venerat, ita dis- 8 cedebat, ut paeniteret non prioris decreto stetisse. opinio etiam , sine auctore exierat non in praesentis modo temporis eos in5 iuriam conspirasse, sed foedus clandestinum inter ipsos iure iurando ictum, ne comitia haberent perpetuoque decemviratu possessum semel obtinerent imperium. XXXVII. Circumspectare iam patriciorum vultus plebei et 1 inde libertatis captare auram, unde servitutem timendo in eum 10 statum rem publicam adduxerant. primores patrum odisse 2 decemviros, odisse plebem; nec probare quae fierent, et credere haud indignis accidere; avide ruendo ad libertatem in servitutem delapsos iuvare nolle; cumulari quoque iniurias, ut taedio 3 paesentium consules duo tandem et status pristinus rerum in 15 desiderium veniant. Iam et processerat pars maior anni, et duae tabulae legum 4 ad prioris anni decem tabulas erant adiectae, nec quicquam iam supererat, si eae quoque leges centuriatis comitiis perlatae essent, cur eo magistratu rei publicae opus esset. expectabant, 5 20 quam mox consulibus creandis comitia edicerentur. id modo plebes agitabat, quonam modo tribuniciam potestatem, munimentum libertati, rem intermissam repararent: cum interim mentio comitiorum nulla fieri. et decemviri, qui primo tribu- 6 nicios homines, quia id populare habebatur, circum se ostenta25 verant plebei, patriciis iuvenibus saepserant latera. catervae tribunalia obsidebant. hi ferre agere plebem plebis- 7 que res, cum fortuna publica privataque, quidquid cupitum foret, potentioris esset. etiam ne tergo quidem abstinebatur: 8 virgis caedi alii, alii securi subici, et ne gratuita crudelitas 30 esset, bonorum donatio sequi domini supplicium. hac mercede iuventus nobilis corrupta non modo non ire obviam iniuriae, sed propalam licentiam suam malle quam omnium libertatem. XLIV. Sequitur aliud in urbe nefas, ab libidine ortum haud minus foedo eventu, quam quod per stuprum caedemque eorum εκ των εταίρων αποδεικνύμενα, οι διημείβοντο αλλήλοις καταχαριζόμενοι τας δίκας. 9. auram, Hoffnung. 13. delapsos, unvermerkt, ohne ihr Wissen u. Wollen. - 13. cumulari, sc. velle, was aus nolle zu ergänzen ist, in servitutem delapsos iuvare nolle, immo cumulari quoque iniurias (velle) etc. 20. quam mox = ob nicht endich bald, cf. V, 45, 1.. 26. ferre agere, wie Feinde förmlich Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl. brandschatzen, άγειν και φέρειν. 28. Alles Eigenthum des Staates u. der Privaten war in der Gewalt der Machthaber, wenn diese nach irgend einem Besitz begehrten. 29. Vgl. p. 40, 9. 33. Die Revolution in Rom benutzten die Aequer u. Sabiner zu Einfällen in das Römische Gebiet: jene lagerten auf dem Algidus u. bedrohten Tusculum, diese hatten bei Eretum ein Lager bezogen. 6 |