quo res cumque cadent, unum et commune periclum,
una salus ambobus erit. mihi parvos Iulus
sit comes, et longe servet vestigia coniunx.
yos, famuli, quae dicam animis advertite vestris.
est urbe egressis tumulus templumque vetustum
desertae Cereris iuxtaque antiqua cupressus
religione patrum multos servata per annos:
hanc ex diverso sedem veniemus in unam.

tu, genitor, cape sacra manu patriosque penatis;
me, bello e tanto digressum et caede recenti,
attrectare nefas, donec me flumine vivo
abluero.'

haec fatus latos umeros subiectaque colla
veste super fulvique insternor pelle leonis,
succedoque oneri; dextrae se parvos Iulus
inplicuit sequiturque patrem non passibus aequis ;
pone subit coniunx. ferimur per opaca locorum;
et me, quem dudum non ulla iniecta movebant
tela neque adverso glomerati ex agmine Grai,
nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis
suspensum et pariter comitique onerique timenten.
iamque propinquabam portis omnemque videbar
evasisse viam, subito cum creber ad auris
visus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram
prospiciens 'nate' exclamat, 'fuge, nate; propinquant.
ardentis clipeos atque aera micantia cerno.

hic mihi nescio quod trepido male numen amicum
confusam eripuit mentem. namque avia cursu
dum sequor et nota excedo regione viarum,
heu misero coniunx fato mi erepta Creusa.
substitit erravitne via seu lassa resedit

710

715

720

725

730

735

incertum: nec post oculis est reddita nostris,

740

nec prius amissam respexi animumve reflexi,

quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam
venimus; hic demum collectis omnibus una
defuit et comites natumque virumque fefellit.

quem non incusavi amens hominumque deorumque, aut quid in eversa vidi crudelius urbe?

745

Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque penatis
commendo sociis et curva valle recondo.
[ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis.]
stat casus renovare omnis omnemque reverti
per Troiam et rursus caput obiectare periclis.
principio muros obscuraque limina portae,
qua gressum extuleram, repeto, et vestigia retro
observata sequor per noctem et lumine lustro.
horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,

750

755

me refero. inruerant Danai et tectum omne tenebant.

ilicet ignis edax summa ad fastigia vento

volvitur, exsuperant flammae, furit aestus ad auras.

procedo et Priami sedes arcemque reviso.

760

et iam porticibus vacuis Iunonis asylo

custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes

praedam adservabant. huc undique Troïa gaza incensis erepta adytis mensaeque deorum

crateresque auro solidi captivaque vestis

765

congeritur. pueri et pavidae longo ordine matres stant circum.

ausus quin etiam voces iactare per umbram
implevi clamore vias, maestusque Creusam
nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi.
quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti

770

infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae visa mihi ante oculos et nota maior imago,

obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. 'quid tantum insano iuvat indulgere dolori,

774

776

o dulcis coniunx? non haec sine numine divom eveniunt; nec te hinc comitem asportare Creusam fas aut ille sinit superi regnator Olympi.

longa tibi exilia, et vastum maris aequor arandum:

780

et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva

inter opima virum leni fluit agmine Thybris.

illic res laetae regnumque et regia coniunx

tum sic adfari et curas his demere dictis

775

parta tibi: lacrimas dilectae pelle Crensae.

non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas aspiciam aut Grais servitum matribus ibo Dardanis et divae Veneris nurus,

785

sed me magna deum genetrix his detinet oris.

iamque vale et nati serva communis amorem.'

haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem
dicere deseruit, tenuisque recessit in auras.
ter conatus ibi collo dare bracchia circum;
ter frustra comprensa manus effugit imago,
par levibus ventis volucrique simillima somno.
sic demum socios consumpta nocte reviso.

790

795

Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque, collectam exilio pubem, miserabile volgus. undique convenere, animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur: cessi et sublato montes genitore petivi.

800

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER TERTIVS.

Postquam res Asiae Priamique evertere gentem inmeritam visum superis, ceciditque superbum Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia: diversa exilia et desertas quaerere terras auguriis agimur divom, classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae incerti quo fata ferant, ubi sistere detur, contrahimusque viros. vix prima inceperat aestas, et pater Anchises dare fatis vela iubebat: litora cum patriae lacrimans portusque relinquo et campos, ubi Troia fuit. feror exul in altum cum sociis gnatoque penatibus et magnis dis

Terra procul vastis colitur Mavortia campis (Thraces arant) acri quondam regnata Lycurgo, hospitium anticum Troiae sociique penates, dum fortuna fuit. feror huc, et litore curvo moenia prima loco fatis ingressus iniquis, Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. Sacra Dionaeae matri divisque ferebam auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem caelicolum regi mactabam in litore taurum. forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo virgulta et densis hastilibus horrida myrtus. accessi, viridemque ab humo convellere silvam conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,

5

10

15

20

25

9

horrendum et dictu video mirabile monstrum.
nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
vellitur, huic atro licuntur sanguine guttae
ct terram tabo maculant. mihi frigidus horror
membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
rursus et alterius lentum convellere vimen
insequor et causas penitus temptare latentis:
ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
multa movens animo nymphas venerabar agrestis
Gradivomque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
rite secundarent visus omenque levarent.
tertia sed postquam maiore hastilia nisu
adgredior genibusque adversae obluctor harenae,
(eloquar an sileam?) gemitus lacrimabilis imo
auditur tumulo, et vox reddita fertur ad auris
‘quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
parce pias scelerare manus. non me tibi Troia
externum tulit aut cruor hic de stipite manat.
heu fuge crudelis terras, fuge litus avarum.
nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit
telorum seges et iaculis increvit acutis.'
tum vero ancipiti mentem formidine pressus

30

35

40

45

obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit.

Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno
infelix Priamus furtim mandarat alendum
Threicio regi, cum iam diffideret armis
Dardaniae cingique urbem obsidione videret.

50

ille, ut opes fractae Teucrum, et Fortuna recessit,
res Agamemnonias victriciaque arma secutus
fas omne abrumpit: Polydorum obtruncat, et auro
vi potitur. quid non mortalia pectora cogis,
auri sacra fames! postquam pavor ossa reliquit,
delectos populi ad proceres primumque parentem
monstra deum refero, et quae sit sententia posco.
omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
linqui pollutum hospitium et dare classibus austros.
ergo instauramus Polydoro funus: et ingens
aggeritur tumulo tellus; stant manibus arae

55

60