31

edicto conveniens; sed et homini et potestati melius rati credi, 7 omisso certamine nomina dedere. Quantus nunquam ante, exercitus, legiones decem effectæ; ternæ inde datæ consulibus, quattuor dictator usus.

9

8 Nec iam poterat bellum differri. Æqui Latinum agrum invaserant. Oratores Latinorum ab senatu petebant, ut aut mitterent subsidium aut se ipsos tuendorum finium causa capere arma sinerent. Tutius visum est defendi inermes Latinos quam pati retractare arma. Vetusius consul missus est; is finis populationibus fuit. Cessere Equi campis, locoque magis quam armis freti summis se iugis montium tutabantur. 10 Alter consul in Volscos profectus, ne et ipse tereret tempus, vastandis maxime agris hostem ad conferenda propius castra 11 dimicandumque acie excivit. Medio inter castra campo, ante suum quisque vallum, infestis signis constitere. Multitudine 12 aliquantum Volsci superabant; itaque effusi et contemptim pugnam iniere.

Consul Romanus nec promovit aciem, nec clamorem reddi passus, defixis pilis stare suos iussit: ubi ad manum venisset hostis, tum coortos tota vi gladiis rem ge13 rere. Volsci cursu et clamore fessi quum se velut stupentibus metu intulissent Romanis, postquam impressionem sensere ex adverso factam et ante oculos micare gladios, haud secus quam si in insidias incidissent, turbati vertunt terga; et ne ad fugam quidem satis virium fuit, quia cursu in proelium ierant. 14 Romani contra, quia principio pugnæ quieti steterant, vigentes corporibus, facile adepti fessos et castra impetu ceperunt et castris exutum hostem Velitras persecuti uno agmine victores 15 cum victis in urbem irrupere; plusque ibi sanguinis promiscua omnium generum cæde quam in ipsa dimicatione factum. Paucis data venia, qui inermes in deditionem venerunt. Dum hæc in Volscis geruntur, dictator Sabinos, ubi longe plurimum 2 belli fuerat, fundit fugatque exuitque castris. Equitatu immisso mediam turbaverat hostium aciem, quam, dum se cornua latius pandunt, parum apte introrsum ordinibus firmaverant; turbatos pedes invasit. Eodem impetu castra capta debella

tumque est. Post pugnam ad Regillum lacum non alia illis 3
annis pugna clarior fuit. Dictator triumphans urbem invehitur.
Super solitos honores locus in circo ipsi posterisque ad spec-
taculum datus; sella in eo loco curulis posita. Volscis de- 4
victis Veliternus ager ademptus; Velitras coloni ab urbe missi
et colonia deducta. Cum Equis post aliquanto pugnatum
est, invito quidem consule, quia loco iniquo subeundum erat
ad hostes; sed milites extrahi rem criminantes, ut dictator, 5
priusquam ipsi redirent in urbem, magistratu abiret irritaque,
sicut ante consulis, promissa eius caderent, perpulere, ut forte
temere in adversos montes agmen erigeret. Id male commis- 6
sum ignavia hostium in bonum vertit, qui, priusquam ad con-
iectum teli veniretur, obstupefacti audacia Romanorum, relictis
castris, quæ munitissimis tenuerant locis, in aversas valles de-
siluere.

Ibi satis prædæ et victoria incruenta fuit.

Ita trifariam re bello bene gesta, de domesticarum rerum 7 eventu nec patribus nec plebi cura decesserat: tanta quum gratia, tum arte præparaverant feneratores, quæ non modo plebem, sed ipsum etiam dictatorem frustrarentur. Namque 8 Valerius post Vetusii consulis reditum omnium actionum in senatu primam habuit pro victore populo, rettulitque, quid de nexis fieri placeret. Quæ quum reiecta relatio esset, „Non 9 placeo" inquit „concordiæ auctor. Optabitis, mediusfidius, propediem, ut mei similes Romana plebes patronos habeat. Quod ad me attinet, neque frustrabor ultra cives meos neque ipse frustra dictator ero. Discordiæ intestinæ, bellum exter- 10 num fecere, ut hoc magistratu egeret res publica; pax foris parta est, domi impeditur; privatus potius quam dictator seditioni interero." Ita curia egressus dictatura se abdicavit. Apparuit causa plebi, suam vicem indignantem magistratu 11 abisse; itaque velut persoluta fide, quoniam per eum non stetisset, quin præstaretur, decedentem domum cum favore ac laudibus prosecuti sunt.

Timor inde patres incessit, ne, si dimissus exercitus foret, 32 rursus cœtus occulti coniurationesque fierent. Itaque quan

quam per dictatorem dilectus habitus esset, tamen, quoniam in consulum verba iurasset, sacramento teneri militem rati, per causam renovati ab Æquis belli educi ex urbe legiones 2 iussere. Quo facto maturata est seditio. Et primo agitatum dicitur de consulum cæde, ut solverentur sacramento; doctos deinde, nullam scelere religionem exsolvi, Sicinio quodam auctore iniussu consulum in Sacrum montem secessisse. (Trans 3 Anienem amnem est, tria ab urbe millia passuum. Ea frequentior fama est quam, cuius Piso auctor est, in Aventinum 4 secessionem factam esse.) Ibi sine ullo duce vallo fossaque communitis castris, quieti, rem nullam nisi necessariam ad victum sumendo, per aliquot dies neque lacessiti neque lacessentes 5 sese tenuere. Pavor ingens in urbe, metuque mutuo suspensa erant omnia. Timere relicta ab suis plebes violentiam patrum; timere patres residem in urbe plebem, incerti, manere eam 6 an abire mallent. Quamdiu autem tranquillam, quæ secesserit, multitudinem fore? quid futurum deinde, si quod exter7 num interim bellum exsistat? Nullam profecto nisi in concordia civium spem reliquam ducere; eam per æqua, per iniqua recon8 ciliandam civitati esse. Placuit igitur oratorem ad plebem mitti Menenium Agrippam, facundum virum et, quod inde oriundus erat, plebi carum. Is, intromissus in castra, prisco illo dicendi 9 et horrido modo nihil aliud quam hoc narrasse fertur: Tempore, quo in homine non, ut nunc, omnia in unum consentientia, sed singulis membris suum cuique consilium, suus sermo fuerit, indignatas reliquas partes, sua cura, suo labore ac ministerio ventri omnia quæri, ventrem in medio quietum nihil 10 aliud quam datis voluptatibus frui; conspirasse inde, ne manus ad os cibum ferrent, nec os acciperet datum, nec dentes conficerent. Hac ira, dum ventrem fame domare vellent, ipsa una membra totumque corpus ad extremam tabem venisse. 11 Inde apparuisse, ventris quoque haud segne ministerium esse,

nec magis ali quam alere eum, reddentem in omnes corporis partes hunc, quo vivimus vigemusque, divisum pariter in ve12 nas maturum confecto cibo sanguinem. Comparando hinc,

quam intestina corporis seditio similis esset iræ plebis in patres, flexisse mentes hominum. Agi deinde de concordia cœp- 33 tum, concessumque in condiciones, ut plebi sui magistratus essent sacrosancti, quibus auxilii latio adversus consules esset, neve cui patrum capere eum magistratum liceret. Ita tribuni 2 plebei creati duo, C. Licinius et L. Albinius. Hi tres collegas sibi creaverunt. In his Sicinium fuisse, seditionis auctorem; de duobus, qui fuerint, minus convenit. Sunt, qui duos tan- 3 tum in Sacro monte creatos tribunos esse dicant ibique sacratam legem latam.

A. Ch. 493.

Per secessionem plebis Sp. Cassius et Postumus Cominius A. u. c. 261. consulatum inierant. His consulibus cum Latinis populis ic- 4 tum fœdus. Ad id feriendum consul alter Romæ mansit; alter ad Volscum bellum missus Antiates Volscos fundit fugatque; compulsos in oppidum Longulam persecutus moenibus potitur. Inde protinus Poluscam, item Volscorum, cepit; tum 5 magna vi adortus est Coriolos. Erat tum in castris inter primores iuvenum Cn. Marcius, adolescens et consilio et manu promptus, cui cognomen postea Coriolano fuit. Quum subito 6 exercitum Romanum Coriolos obsidentem atque in oppidanos, quos intus clausos habebat, intentum sine ullo metu extrinsecus imminentis belli, Volscæ legiones, profectæ ab Antio, invasissent, eodemque tempore ex oppido erupissent hostes, forte in statione Marcius fuit. Is cum delecta militum manu non 7 modo impetum erumpentium rettudit, sed per patentem portam ferox irrupit in proxima urbis, cædeque facta ignem temere arreptum imminentibus muro ædificiis iniecit. Clamor inde 8 oppidanorum mixtus muliebri puerilique ploratu ad terrorem, ut solet, primum orto et Romanis auxit animum et turbavit Volscos, utpote capta urbe, cui ad ferendam opem venerant. Ita fusi Volsci Antiates, Corioli oppidum captum; tantumque 9 sua laude obstitit famæ consulis Marcius, ut, nisi fœdus cum Latinis in columna aenea insculptum monumento esset, ab Sp. Cassio uno, quia collega afuerat, ictum, Postumum Cominium bellum gessisse cum Volscis, memoria cessisset.

34

10

Eodem anno Agrippa Menenius moritur, vir omni vita pariter patribus ac plebi carus, post secessionem carior plebi 11 factus. Huic interpreti arbitroque concordiæ civium, legato patrum ad plebem, reductori plebis Romanæ in urbem sumptus funeri defuit; extulit eum plebs sextantibus collatis in capita.

A. Ch. 492.

Consules deinde T. Geganius, P. Minucius facti. Eo A. u. c. 262. 2anno quum et foris quieta omnia a bello essent et domi sanata 2 discordia, aliud multo gravius malum civitatem invasit, caritas primum annonæ ex incultis per secessionem plebis agris, fames 3 deinde, qualis esse clausis solet. Ventumque ad interitum servitiorum utique et plebis esset, ni consules providissent, dimissis passim ad frumentum coemendum, non in Etruriam modo dextris ab Ostia litoribus, lævoque per Volscos mari usque ad Cumas, sed [quæsitum] in Siciliam quoque; adeo finitimo4 rum odia longinquis coegerant indigere auxiliis. Frumentum Cumis quum coemptum esset, naves pro bonis Tarquiniorum ab Aristodemo tyranno, qui heres erat, retentæ sunt; in Volscis Pomptinoque ne emi quidem potuit; periculum quoque ab 5 impetu hominum ipsis frumentatoribus fuit; ex Tuscis frumentum Tiberi venit; eo sustentata est plebs. Incommodo bello in tam artis commeatibus vexati forent, ni Volscos iam mo6 ventes arma pestilentia ingens invasisset. Ea clade conterritis hostium animis, ut etiam, ubi ea remisisset, terrore aliquo tenerentur, et Velitris auxere numerum colonorum Romani, et Norbam in montes novam coloniam, quæ arx in Pomptino esset, miserunt.

A. Ch. 491.

7 M. Minucio deinde et A. Sempronio consulibus magna A. u. c. 268. vis frumenti ex Sicilia advecta, agitatumque in senatu, quanti 8 plebi daretur. Multi venisse tempus premendæ plebis putabant recuperandique iura, quæ extorta secessione ac vi patribus essent. In primis Marcius Coriolanus, hostis tribuniciæ pote9 statis, „Si annonam" inquit „,veterem volunt, ius pristinum reddant patribus. Cur ego plebeios magistratus, cur Sicinium potentem video, sub iugum missus, tanquam ab latronibus