Immagini della pagina
PDF
ePub

miseriaeque fuere. Igitur primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit; ea quasi materies omnium malorum fuere. Namque avaritia fidem, probitatem ceterasque artes bonas subvertit; pro his superbiam, crudelitatem, deos negligere, omnia venalia habere edocuit. Ambitio multos mortales falsos fieri subegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere, amicitias inimicitiasque non ex re, sed ex commodo aestimare, magisque vultum quam ingenium bonum habere. Haec primo paulatim crescere, interdum vindicari; post, ubi contagio quasi pestilentia invasit, civitas immutata, imperium ex justissimo atque optimo crudele intolerandumque factum.

11. Sed primo magis ambitio quam avaritia animos hominum exercebat, quod tamen vitium propius virtutem' erat. Nam gloriam, honorem, imperium bonus et ignavus aeque sibi exoptant; sed ille vera via nititur, huic quia bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit. Avaritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens concupivit; ea quasi venenis malis imbuta corpus animumque virilem effeminat, semper infinita, insatiabilis est, neque copia neque inopia minuitur. Sed postquam L. Sulla, armis recepta re publica, bonis initiis malos eventus habuit, rapere omnes, trahere, domum alius, alius agros cupere, neque modum neque modestiam victores habere, foeda crudeliaque in civibus1 facinora facere. Huc accedebat, quod L. Sulla exercitum, quem in Asia ductaverat, quo sibi fidum faceret, contra morem majorum luxuriose nimisque liberaliter habuerat; loca amoena, voluptaria facile in otio feroces militum animos molliverant. Ibi primum insuevit exercitus populi Romani amare,' potare,

2

1 Propius virtutem, also propius virtuti. See Zumpt, § 411. Concupivit, 'No man in his senses has ever coveted money for its own sake;' that is, and even now no one does so, nor will any one ever do so. But a homo avarus covets money only that he may have it, and not for any ulterior objects.

3 Bonis initiis is the ablative absolute, though his beginnings were good.' Although Sulla's government began well, it became arbitrary and bad, especially by the unlimited partiality with which he treated the men of his own party.

In civibus. It would have been more in accordance with the common usage to write in cives; but the ablative signifies 'in the case of citizens.'

In order thereby to render him faithful or attached to himself,' quo being equivalent to ut eo or ut ea re.

Namely, the charming and delightful places in Asia Minor, near the sea-coast, under a mild climate, abounding in all the means calculated to afford pleasure and delight.

'Amare, 'to indulge in illicit intercourse with the other sex:'

signa, tabulas pictas, vasa caelata1 mirari, ea privatim et publice rapere, delubra2 spoliare, sacra profanaque omnia polluere. Igitur hi milites, postquam victoriam adepti sunt, nihil reliqui victis fecere. Quippe secundae res sapientium animos fati-/ gant; ne illi corruptis moribus victoriae temperarent.3

5

12. Postquam divitiae honori esse coepere et eas gloria, imperium, potentia sequebatur, hebescere virtus, paupertas probro haberi, innocentia pro malivolentia duci coepit. Igitur ex divitiis juventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere; rapere, consumere, sua parvi pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi neque moderati habere. Operae pretium est, quum domos atque villas cognoveris in urbium modum exaedificatas, visere templa deorum, quae nostri majores, religiosissimi mortales, fecere. Verum illi delubra deorum pietate, domos suas gloria decorabant, neque victis quidquam praeter injuriae licentiam eripiebant. At hi contra ignavissimi homines per summum scelus omnia ea sociis adimere, quae fortissimi viri victores reliquerant; proinde quasi injuriam facere id demum esset imperio uti.

13. Nam quid ea memorem, quae nisi his qui videre nemini credibilia sunt, a privatis compluribus subversos montes, maria constructa' esse. Quibus mihi videntur ludibrio fuisse. amare is often used to denote an immoral intercourse between the

sexes.

1 Vasa caelata, vessels adorned with figures, and wrought with the caelum, the chisel. Caelare and caelatura denote the art of making raised figures in metal, alto relievo.

[ocr errors]

2 Delubra, temples of the gods.' Sallust has chosen this word in preference to the common templa or aedes, because it conveys the idea of antiquity, sanctity, and mysterious seclusion, which is also contained in the word fanum.

Ne illi-temperament, not to speak of their using their victory with moderation;' that is, they were far from using their victory with moderation. Ne is here used in the sense of nedum.

Honest conduct was regarded as malevolence or envy,' inasmuch as an honest and incorruptible man was not praised for these virtues, but rather drew upon himself the suspicion of envying others for their increasing their possessions, and of wishing to prevent them from becoming rich by the base means which in their greediness they considered to be fair.

5 Operae pretium est, it is worth while (properly "the labour has its reward") to compare the extensive country-houses of our present aristocracy with the small temples of the gods erected by our ancestors, notwithstanding their intense piety."

This is the same precept as that advanced by Cicero, that in punishing an enemy, we should be satisfied if we have placed him in a position in which he can no longer injure us.

7 Mountains are levelled, and seas are produced artificially.' In

divitiae; quippe quas honeste habere liceoat, abiti per tur pitudinem properabant. Sed libido stupri, ganeae ceterique cultus non minor incesserat; viri muliebria pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere; vescendi causa terra marique omnia exquirere, dormire prius quam somni cupido esset, non famem aut sitim neque frigus neque lassitudinem opperiri, sed ea omnia luxu antecapere. Haec juventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant. Animus imbutus malis artibus haud facile libidinibus carebat; eo profusius omnibus modis quaestui atque sumptui deditus erat.

14. In tanta tamque corrupta civitate Catilina, id quod factu facillimum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat. Nam quicunque impudicus, adulter, ganeo manu, ventre, pene bona patria laceraverat, quique alienum aes grande conflaverat, quo flagitium aut facinus redimeret, praeterea omnes undique parricidae, sacrilegi, convicti judiciis aut pro factis judicium timentes, ad hoc quos manus atque lingua perjurio aut sanguine civili alebat, postremo omnes, quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat: hi Catilinae proximi familiaresque erant. Quodsi quis etiam a culpa vacuus in amicitiam ejus inciderat, cotidiano usu atque illecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. Sed maxime adolescentium familiaritates appetebat; eorum animi molles et aetate fluxi dolis haud difficulter capiebantur. Nam ut cujusque studium ex the latter expression, Sallust, as in chap. 20 (maria extruuntur), alludes to the formation of immense basins in the interior of the country, into which the water was conducted from the sea, for the purpose of keeping in them sea-fish and oysters. In this kind of luxury and extravagance all the earlier Roman grandees were eclipsed by L. Lucullus, who had amassed immense wealth in the war against Mithridates. He possessed a very extensive piscina of this kind near the coast of Campania, in the neighbourhood of Baiae.

1 Cultus comprises the whole domestic arrangement, and especially includes costly furniture and dresses.

2To the acquisition and to the squandering of money;' for, as we stated before, it was peculiar to the corruption prevalent among the Romans that they squandered their own property, and appropri ated to themselves, by violent means, that which belonged to others.

The author, after having given a description of the state of morality in the time of Sulla, now proceeds to the life of Catiline himself, and in the following two chapters, describes the associates in whom that criminal placed his confidence, and with whose help he hoped to overturn the constitution. Flagitia and facinora in this passage have the meaning of homines flagitiosi, and facinorosi.

* Manu, by playing at dice' (alea), because that game was played with the hand, either with or without the cup containing the dice (fritillus).

"Difficulter. See Zumpt, § 267, note 2.

[ocr errors]
[ocr errors]

aetate1 flagrabat, aliis scorta praebere, aliis canes atque equos mercari, postremo neque sumptui neque modestiae suae parcere, dum illos obnoxios fidosque sibi faceret. Scio fuisse nonnullos qui ita existimarent, juventutem, quae domum Catilinae frequentabat, parum honeste pudicitiam habuisse; sed ex aliis rebus magis quam quod cuiquam id compertum foret, haec fama valebat.

15. Jam primum adolescens Catilina multa nefanda stupra fecerat, cum virgine nobili, cum sacerdote Vestae, alia hujuscemodi contra jus fasque. Postremo captus amore Aureliae Orestillae cujus praeter formam nihil unquam bonus laudavit, quod ea nubere illi dubitabat, timens privignum adulta aetate, pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse. Quae quidem res mihi in primis videtur causa fuisse facinoris maturandi. Namque animus impurus, dis hominibusque infestus, neque vigiliis neque quietibus sedari poterat ; ita conscientia mentem excitam vastabat. Igitur color exsanguis, foedi oculi, citus modo, modo tardus incessus; prorsus in facie vultuque vecordia inerat.

16. Sed juventutem, quam, ut supra diximus, illexerat, multis modis mala facinora edocebat. Ex illis testes signatoresque falsos commodare; fidem, fortunas, pericula vilia habere, post, ubi eorum famam atque pudorem attriverat, majora alia imperabat; si causa peccandi in praesens minus suppetebat, nihilo minus insontes sicuti sontes circumvenire, jugulare scilicet, ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat.

His amicis sociisque confisus Catilina, simul quod aes alienum per omnes terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites, largius suo usi, rapinarum et victoriae

[ocr errors]

1 'In accordance with his (still) youthful age.' Zumpt, § 309. 2 Dum for dummodo, ‘if but.'

Catiline then had a son from a previous marriage, whom he got rid of because Orestilla would not become his wife, from fear of the young man, who was already grown up, and who would have become her stepson (privignus).

4 The consciousness of his guilt disturbed his thinking powers,' for this is the meaning of mens as distinct from animus, which has reference to the feelings.

Gratuito, gratuitously,' without any advantage.' Respecting the form of this adverb, see Zumpt, § 266.

Sulla had given settlements to the legions with which he had gained the victory over the Marian party in the territory of those towns which had longest remained faithful to his adversaries; and it was more especially in Etruria that this measure had brought about a complete change of the owners of the soil. But the new landowners had acted very recklessly on their new estates, and

veteris memores civile bellum exoptabant, opprimundae _rei publicae consilium cepit. In Italia nullus exercitus; Gn.' Pompeius in extremis terris bellum gerebat; ipsi consulatum petenti magna spes; senatus nihil sane intentus; tutae tranquillaeque res omnes: sed ea prorsus opportuna Catilinae.

17. Igitur, circiter Kalendas Junias, L Caesare et G. Figulo consulibus, primo singulos appellare, hortari alios, alios temptare; opes suas, imparatam rem publicam, magna praemia conjurationis docere. Ubi satis explorata sunt quae voluit, in unum omnes convocat, quibus maxima necessitudo et plurimum audaciae inerat. Eo convenere senatorii ordinis P. Lentulus Sura, P. Autronius, L. Cassius Longinus, G. Cethegus, P. et Servius Sullae, Servii filii, L. Vargunteius, Q. Annius, M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. Curius; praeterea ex equestri ordine M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, P. Gabinius Capito, G. Cornelius; ad hoc multi ex coloniis et municipiis, domi nobiles. Erant praeterea complures panlo occultius concilii hujusce participes nobiles, quos magis dominationis spes hortabatur quam inopia aut aliqua necessitudo. Ceterum juventus pleraque, sed maxime nobilium, Catilinae inceptis favebat; quibus in otio vel magnifice vel molliter vivere copia erat, incerta pro certis, bellum quam pacem malebant. Fuere item ea tempestate' qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum ejus consilii fuisse; quia Gn. Pomtherefore were inclined to favour any fresh revolutionary attempt which seemed to promise an equally favourable result.

1 Gn. Pompeius. Respecting the orthography of the prenomen Gneius, see Zumpt, $ 4. Pompey was then engaged in the war against Mithridates, king of Pontus, and Tigranes, king of Armenia; and in consequence of this war, the extensive country of Syria, which had before been an independent kingdom, became a Roman province.

2 Nihil sane intentus, 'in no way attentive.' For the difference between nihil and non, see Zumpt, $ 677.

4

[ocr errors]

3 That is, in the year B. c. 64, or 690 after the building of the city. Necessitudo, a close connection' or 'friendship' is commonly distinguished from necessitas, necessity,' or 'a compulsory cir cumstance;' but the two words are often confounded with each other, as here, and subsequently in this chapter, necessitudo is used in the sense of necessitas.

6

5 For the difference between plures and complures, see Zumpt, § 65. Juventus pleraque, most young men.' Commonly the plural plerique only is used; but see Zumpt, § 103.

Ea tempestate, an old-fashioned expression, such as Sallust is fond of, for eo tempore; for in ordinary Latinity, tempestas is used only in the sense of 'storm' or 'tempest.'

M. Licinius Crassus had been consul several years before (B. C. 70), together with Cn. Pompey, and enjoyed considerable popularity both on account of his former practical usefulness in the state, and

« IndietroContinua »