Immagini della pagina
PDF
ePub

firmat, praeterea dies noctesque aut per vim aut dolis temptare, defensoribus moenium praemia modo, modo formidinem ostentare, suos hortando ad virtutem arrigere,' prorsus intentus cuncta parare. Adherbal, ubi intellegit omnes suas fortunas in extremo sitas, hostem infestum, auxilii spem nullam, penuria rerum necessariarum bellum trahi non posse, ex iis, qui una Cirtam profugerant, duos maxime impigros delegit; eos multa pollicendo ac miserando casum suum confirmat, uti per hostium munitiones noctu ad proximum mare, dein Romam pergerent. Numidae paucis diebus jussa efficiunt; litterae Adherbalis in senatu recitatae, quarum sententia haec fuit:

24. Non mea culpa saepe ad vos oratum mitto, patres conscripti, sed vis Jugurthae subigit, quem tanta libido extinguendi me invasit, ut neque vos neque deos immortales in animo habeat, sanguinem meum quam omnia malit. Itaque quintum jam mensem socius et amicus populi Romani armis obsessus teneor, neque mihi Micipsae patris mei beneficia neque vestra decreta auxiliantur; ferro an fame acrius urguear incertus sum. Plura de Jugurtha scribere dehortatur me fortuna mea; et jam antea expertus sum parum fidei miseris esse. Nisi tamen intellego2 illum supra quam ego sum petere, neque simul amicitiam vestram et regnum meum sperare. Utrum gravius existimet, nemini occultum est. Nam initio occidit Hiempsalem, fratrem meum, dein patrio regno me expulit; quae sane fuerint nostrae injuriae, nihil ad vos. Verum nunc vestrum regnum armis tenet, me, quem vos imperatorem Numidis posuistis, clausum obsidet; legatorum verba quanti fecerit, pericula mea declarant. Quid reliquum nisi vestra vis, quo moveri possit? Nam ego quidem vellem et haec, quae scribo, et illa, quae antea in senatu questus sum, vana forent potius, quam miseria mea fidem verbis faceret. Sed quoniam eo natus sum, ut Jugurthae

1

Arrigere, the same as excitare; hence frequently animum arri gere, to rouse courage.'

2 Nisi tamen intellego refers to the preceding plura scribere nolo, and expresses an exception, as is always the case with nisi after a negative he will write nothing else, but still add the remark that Jugurtha aimed at something beyond the kingdom of Adherbal; namely, that he intended afterwards to attack the Romans them. selves, because he saw that the acquisition of the kingdom of Adherbal was irreconcilable with the friendship of Rome. Plura non scribam nisi hoc intellego is an elliptical expression, equivalent to plura non scribam, nisi hoc scribam, me intellegere.

3 Whatever may have been our mutual acts of injustice, it is no concern of yours; that is, they must be indifferent to you. Consider only the fact, that he has taken possession of the kingdom of your ally.

scelerum ostentui essem,1 non jam mortem neque aerumnas, tantummodo inimici imperium et cruciatus corporis deprecor.2 Regno Numidiae, quod vestrum est, uti libet consulite; me ex manibus impiis eripite per majestatem imperii, per amicitiae fidem, si ulla apud vos memoria remanet avi mei Masinissae.', 25. His litteris recitatis fuere, qui exercitum in Africam mittendum censerent et quam primum Adherbali subveniundum; de Jugurtha interim uti consuleretur, quoniam legatis non paruisset. Sed ab iisdem illis regis fautoribus summa ope enisum, ne tale decretum fieret. Ita bonum publicum, ut in plerisque negotiis solet, privata gratia devictum. Legantur tamen in Africam majores natu, nobiles, amplis honoribus usi; in quis fuit M. Scaurus, de quo supra memoravimus, consularis et tum in senatu princeps. Hi, quod res in invidia erat, simul et ab Numidis obsecrati, triduo navim ascendere, dein brevi Uticam appulsi litteras ad Jugurtham mittunt, quam ocissimes ad provinciam accedat, seque ad eum ab senatu missos. Ille ubi accepit homines claros, quorum auctoritatem Romae pollere audiverat, contra inceptum suum venisse, primo commotus, metu atque libidine diversus agitabatur. Timebat iram senatus, ni paruisset legatis; porro animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebat. Vicit tamen in avido ingenio pravum consilium. Igitur exercitu circumdato summa vi Cirtam irrumpere nititur, maxime sperans, diducta manu hostium aut vi aut dolis sese casum victoriae inventurum. Quod ubi secus procedit neque quod intenderat efficere potest, ut prius quam legatos conveniret, Adherbalis potiretur; ne amplius morando Scaurum, quem plurimum metuebat, incenderet, cum paucis equitibus in provinciam venit. Ac tametsi senati verbis graves minae nun

1

Adherbal, for the purpose of exciting the sympathy of the senate, represents it as a fact that he is born only to exhibit (endure) the crimes of Jugurtha. Respecting the dative ostentui, see Zumpt, $ 90 and 422.

2 Adherbal prays the senate to prevent (deprecor) his enemy from acquiring the sole sovereignty, and from killing him amid tortures. 3 Consuleretur; supply senatus; that the subject of the disobe. dience shown by Jugurtha should be brought for decision before the senate.'

Enisum est, 'it was carried.'

the deponent verb.

5

Observe the passive meaning of

Quam ocissime, 'as speedily as possible.' The positive of ocissime is not in use in Latin. Zumpt, § 293, note.

6 Cirtam irrumpere is a peculiarity in the style of Sallust, the common expression being, in urbem irrumpere. See Zumpt, § 386, note. By engaging the enemy's troops in different places, and thus dividing them. This is the meaning of the inseparable particle dis

[ocr errors]

tiabantur, quod ab oppugnatione non desisteret, multa tamen oratione consumpta legati frustra discessere.

26. Ea postquam Cirtae audita sunt, Italici, quorum virtute moenia defensabantur, confisi deditione facta propter magnitudinem populi Romani inviolatos sese fore, Adherbali suadent, uti seque et oppidum Jugurthae tradat, tantum ab eo vitam paciscatur, de ceteris senatui curae fore. At ille, tametsi omnia potiora fide Jugurthae rebatur,1 tamen quia penes eosdem, si adversaretur, cogendi potestas erat, ita, uti censuerant Italici, deditionem facit. Jugurtha in primis Adherbalem excruciatum necat, deinde omnes puberes Numidas atque negotiatores promiscue, uti quisque armatis obvius fuerat, interficit.

27. Quod postquam Romae cognitum est, et res in senatu agitari coepta, iidem illi ministri regis interpellando2 ac saepe gratia, interdum jurgiis trahendo tempus, atrocitatem facti leniebant. Ac ni G. Memmius, tribunus plebis designatus, vir acer et infestus potentiae nobilitatis, populum Romanum edocuisset id agi, ut per paucos factiosos Jugurthae scelus condonaretur, profecto omnis invidia prolatandis consultationibus dilapsa foret: tanta vis gratiae atque pecuniae regis erat. Sed ubi senatus delicti conscientia populum timet, lege Sempronia provinciae futuris consulibus Numidia atque Italia decretae; consules declarati P. Scipio Nasica, L. Bestia Calpurnius; Calpurnio Numidia, Scipioni Italia obvenit; deinde exercitus, qui in Africam portaretur, scribitur; stipendium aliaque, quae bello usui forent, decernuntur.

16

Although he considered everything else to be of more weight than the faithfulness (promise) of Jugurtha.' The conquest of Cirta, and the putting to death of Adherbal, belong to the year B. c. 112. 2 Interpellando, 'by interrupting the speakers, and introducing other topics.'

3

By this law of the tribune G. Sempronius Gracchus, in the year B. C. 122, it had been ordained that every year previous to the election of the consuls for the next year, the senate should determine those provinces which should be assigned to the consuls about to be elected, after the expiration of the year of their office. As two provinces were thus fixed upon, the consuls afterwards determined by lot which should have the one, and which the other. The object of this law was to prevent intrigues in the senate, which would be carried on by the ruling consuls if they had to choose their own provinces.

Obvenit, fell to the lot.' Whenever Italy is called a province, it is implied that the consul undertaking its administration was to remain at Rome, and was to be ready for any other war which might break out. For in the first place, there were now no wars in Italy, and in the second place, Italy was not a province in the ordinary sense of the term. The consuls here mentioned entered upon their office on the 1st January, B. C. 111.

28. At Jugurtha, contra spem nuntio accepto, quippe cui Romae omnia venum ire1 in animo haeserat, filium et cum eo duos familiares ad senatum legatos mittit, hisque ut illis, quos Hiempsale interfecto miserat, praecipit, omnes mortales pecunia aggrediantur. Qui postquam Romam adventabant, senatus a Bestia consultus est, placeretne legatos Jugurthae recipi moenibus; iique decrevere, nisi regnum ipsumque deditum venissent, uti in diebus proximis decem3 Italia decederent. Consul Numidis ex senati decreto nuntiari jubet; ita infectis rebus illi domum discedunt. Interim Calpurnius, parato exercitu, legat sibi homines nobiles, factiosos, quorum auctoritate, quae deliquisset, munita fore sperabat; in quîs fuit Scaurus, cujus de natura et habitu supra memoravimus. Nam in consule nostro multae bonaeque artes animi et corporis erant, quas omnes avaritia praepediebat; patiens laborum, acri ingenio, satis providens, belli haud ignarus, firmissimus contra pericula et insidias. Sed legiones per Italiam Rhegium atque inde Siciliam, porro ex Sicilia in Africam transvectae. Igitur Calpurnius initio, paratis commeatibus, acriter Numidiam ingressus est, multosque mortales et urbes aliquot pugnando cepit.

29. Sed ubi Juguriha per legatos pecunia temptare bellique quod administrabat asperitatem ostendere coepit, animus aeger avaritia facile conversus est. Ceterum socius et administer omnium consiliorum assumitur Scaurus, qui tametsi a prin1 cipio, plerisque ex factione ejus corruptis, acerrime regem impugnaverat, tamen magnitudine pecuniae a bono honestoque in pravum abstractus est. Sed Jugurtha primo tantum

8

1 Venum eo, or contracted veneo, infinitive venire, 'to go to be sold,' or 'to be sold;' the passive of vendo (I sell) is not in use. Zumpt, § 187.

2 Adventabant, with the accusative, see Zumpt, § 489.

3 In diebus, &c.; for in, with words denoting time, see Zumpt, $479. Deditum is a supine.

4

Legare properly signifies to despatch,' and 'to add to;' whence the word legatus means both an ambassador,' and 'a person added to an officer,' who, when necessary, supplies his place. See Catil. chap. 59. It was the business of the senate to supply such legates to a magistrate (senatus legat aliquem alicui), but as this was commonly done on the proposal or recommendation of the magistrate himself, we also read legat sibi, 'he choose's some one to be his legate.'

[ocr errors][merged small]

Supra. See chap. 15.

Respecting the omission of in before Siciliam, see Zumpt, $ 398,

note 1.

7

Aeger avaritia, 'sick with avarice;' a very appropriate expres sion, describing moral defects as a disease.

A principio; that is, in principio. See Zumpt, § 304. The fac tion of Scaurus is that of the nobility or aristocracy.

modo belli moram redimebat, existimans sese aliquid interim Romae pretio aut gratia effecturum; postea vero quam participem negotii Scaurum accepit, in maximam spem adductus recuperandae pacis, statuit cum eis de omnibus pactionibus praesens agere. Ceterum interea fidei causa mittitur a conSule Sextius quaestor in oppidum Jugurthae Vagam,1 cujus rei species erat acceptio frumenti, quod Calpurnius palam legatis imperaverat, quoniam deditionis mora induciae agitabantur.2 Igitur rex, uti constituerat, in castra venit, ac pauca praesenti consilio locutus de invidia_facti sui atque uti in deditionem acciperetur, reliqua cum Bestia et Scauro secreta3 transigit, dein postero die, quasi per saturam sententiis exquisitis, in deditionem accipitur. Sed uti pro consilio imperatum erat, elephanti triginta, pecus atque equi multi cum parvo argenti pondere quaestori traduntur. Calpurnius Romam ad magistratus rogandos proficiscitur. In Numidia et exercitu nostro pax agitabatur.

30. Postquam res in Africa gestas quoque modo actae forent fama divulgavit, Romae per omnes locos et conventus de facto consulis agitari. Apud plebem gravis invidia, patres solliciti erant; probarentne tantum flagitium, an decretum consulis subverterent, parum constabat. Ac maxime eos potentia Scauri, quod is auctor et socius Bestiae ferebatur, a vero bonoque impediebat. At G. Memmius, cujus de libertate ingenii et odio potentiae nobilitatis supra diximus, inter dubitationem et moras senatus contionibus populum ad vindicandum hortari, monere, ne rem publicam, ne libertatem suam desererent, multa superba et crudelia facinora nobilitatis ostendere; prorsus intentus omni modo plebis animum accen

Vaga, a considerable town in Numidia, to the south-east of Cirta. 2A truce was observed on account of (or during) the delay of the surrender,' which Jugurtha had promised, but which could not yet be carried into effect.

3 Secreta refers to reliqua, so that the other negotiations were se. cret, whereas the proposal to surrender had been made in presence of the war council. It would have been more in accordance with ordinary usage to employ the adverb secreto belonging to the verb.

The opinions of the persons invited to the war council were asked only en masse (per saturam). The Latin expression is taken from lanx satura, a dish offered as a sacrifice to the gods, and containing different kinds of fruit. Its figurative application to other mixtures is here indicated by quasi.

Pro consilio; that is, in consilio. See Zumpt, § 311.

To cause the magistrates for the year E.c. 110 to be elected. The president in the elective assembly rogat populum (requests the people) to appoint new officers; hence rogare, the usual term.

[ocr errors]

Parum constabat, was not firmly determined upon;' namely, ins, patribus—that is, they had not yet made up their minds.

« IndietroContinua »