Immagini della pagina
PDF
ePub

3

nicum ducentarum navium classem devictam cepit eodemque die pari fortuna in terra usus est. Namque hostium navibus captis statim ex classe copias suas eduxit barbarumque maxi4 mam vim uno concursu prostravit. Qua victoria magna praeda potitus cum domum reverteretur, quod iam nonnullae insulae propter acerbitatem imperii defecerant, bene animatas confirmavit, alienatas ad officium redire coegit. Scyrum, quam eo tempore Dolopes incolebant, quod contumacius se gesserant, vacuefecit, sessores veteres urbe insulaque eiecit, agros civibus divisit. Thasios opulentia fretos suo adventu fregit. His ex manubiis arx Athenarum, qua ad meridiem vergit, est ornata.

5

1

III. Quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret incidit in eandem invidiam quam pater suus ceterique Atheniensium principes: nam testarum suffragiis, quod illi ỏστpa2 KIOμOV Vоcant, decem annorum exilio multatus est. Cuius facti

per loro combatterono contro i Greci. punto non s'accordano gli storici.

· Im

Greci condotti da Santippo e Leotichide sconfissero i Persiani nel giorno stesso della battaglia di Platea. Cornelio confonde codesta vittoria con quella di Cimone presso l' Eurimedonte, in faccia all'isola di Cipro, ora Capri-su. Cypriorum et Phoenicum. Popoli tributarii dei Persiani che 3. Ducentarum. Su questo Eduxit. Sembra che facesse vestire i suoi soldati cogli abiti dei prigionieri persiani, e salito sulle loro navi desse la disfatta alla flotta nemica. Vim. Quantità. Prostravit. Cfr. Miltiad., 5, 5. 4. Magna praeda. Secondo Diodoro aveva preso 340 triremi, 200,000 prigionieri e gran quantità di denaro. perii. Degli Ateniesi, i quali trattavano con una certa durezza i loro alleati. Bene animatas. Ben disposte (verso gli Ateniesi), fedeli. Officium. Cfr. Miltiad., 7, 1. 5. Scyrum. Isola nel mar Egeo. Dolopes. Popoli della Tessaglia nella Grecia settentrionale dediti alla pirateria. Contumacius. Si erano rifiutati di pagare una multa, imposta loro per pirateria. La parola serve ad esprimere il disprezzo dell'autorità superiore. Sessores. Gli abitatori, quelli che da lungo tempo vi avevano i loro possedimenti. Thasios. Gli abitatori di Taso, isola dell'Arcipelago, verso la Tracia. Opulentia fretos. Corrisponde alla frase opibus elatam in Miltiad., 7, 2. Suo. Soltanto colla sua presenza. Manubiis. Il bottino, specialmente la parte che tocca al generale. Arx quae. Quella parte dell'acropoli. Ornata. Nel senso di fornire, arricchire ecc.; cfr. ornare classem, provinciam, ecc.

-

=

III. 1. Floreret. Cfr. Miltiad., 1, 1. – Invidiam. Cfr. Themist., 8, 1. Quam = in quam. Sovente dinanzi al relativo si omette la preposizione che trovasi già col nome o pronome antecedente; cfr. Att., 22, 2: « Ne id quod natura cogeret ipse quoque sibi acceleraret». Suus eius. Cfr. Miltiad., 1, 1. Testarum. Cfr. Themist., 8, 1. Quod. La qual cosa. 2. Poenituit. Arrecò danno. Virtutis desiderium.

[ocr errors]

celerius Athenienses quam ipsum poenituit. Nam cum ille animo forti invidiae ingratorum civium cessisset bellumque Lacedaemonii Atheniensibus indixissent, confestim notae eius virtutis desiderium consecutum est. Itaque post annum quintum, quam 3 expulsus erat, in patriam revocatus est. Ille, quod hospitio Lacedaemoniorum utebatur, satius existimans contendere Lacedaemonem, sua sponte est profectus pacemque inter duas potentissimas civitates conciliavit. Post, neque ita multo, Cyprum cum 4 ducentis navibus imperator missus, cum eius maiorem partem insulae devicisset, in morbum implicitus in oppido Citio est mortuus.

IV. Hunc Athenienses non solum in bello, sed etiam in 1 pace diu desideraverunt. Fuit enim tanta liberalitate, cum compluribus locis praedia hortosque haberet, ut numquam in eis custodem imposuerit fructus servandi gratia, ne quis impediretur, quo minus eius rebus, quibus quisque vellet, frueretur. Semper eum pedissequi cum nummis sunt secuti, ut, si quis 2 opis eius indigeret, haberet, quod statim daret, ne differendo videretur negare. Saepe, cum aliquem [offensum fortuna] videret minus bene vestitum, suum amiculum dedit. Cotidie sic 3 cena ei coquebatur, ut, quos invocatos vidisset in foro, omnes devocaret: quod facere nullo die praetermittebat. Nulli fides eius, nulli opera, nulli res familiaris defuit: multos locuple

Ciò ricorda i versi d'Orazio, Od., III, 24, 31: « Virtutem incolumem ⚫odimus, Sublatam ex oculis quaerimus, invidi ». 3. Post annum quintum = anno quinto postquam. Revocatus. Per decreto di Pericle. Hospitio Lacedaemoniorum. Aveva scelto per luogo d'esilio il territorio dei Lacedemoni. Sua sponte. Senza averne missione dal governo; cfr. Pausan., 3, 1. Multo. Sottintendi post. Devicisset. Cfr. Miltiad., 2, 2. Implicitus. Cfr. Agesil., 8, 6. Citio. Città dell'isola di Cipro, patria del filosofo Zenone.

---

IV. 1. Desideraverunt, Cfr. § 3, 2. Propriamente significa sentire il bisogno di una cosa che non si ha più. Fructus. I prodotti; cfr. Cic., ad Att., XI, 2 « fructus praediorum ». - 2. Pedissequi. Schiavi che lo seguivano. Offensum fortuna. Ho chiuso fra parentesi questa espressione, perchè ravviso in essa un glossema a minus bene vestitum. Il Gemss legge offensum fortunae = invisum fortunae. Altri traduce: trovatolo a caso, o sostituisce fortuna con fortuito addirittura. Per me le parole di Teopompo av Tiva do sono bastevolmente rese da Cornelio con cum aliquem videret. Dedit. Sottint. ei. 3. Invocatos = non vocatos. Coquebatur = apparabatur. — Devo

tavit, complures pauperes mortuos, qui unde efferrentur non 4 reliquissent, suo sumptu extulit. Sic se gerendo minime est mirandum, si et vita eius fuit secura et mors acerba.

1

VI. LYSANDER.

I. Lysander Lacedaemonius magnam reliquit sui famam, magis felicitate quam virtute partam: Athenienses enim cum Peloponnesiis sexto et vicesimo anno bellum gerentes confecisse 2 apparet. Id qua ratione consecutus sit, haud latet. Non enim virtute sui exercitus, sed immodestia factum est adversariorum, qui, quod dicto audientes imperatoribus suis non erant, dispalati in agris relictis navibus in hostium venerunt potestatem. 3 Quo facto Athenienses se Lacedaemoniis dediderunt. Hac victoria Lysander elatus cum antea semper factiosus audaxque fuisset, sic sibi indulsit, ut eius opera in maximum odium Graeciae 4 Lacedaemonii pervenerint. Nam cum hanc causam Lacedaemonii dictitassent sibi esse belli, ut Atheniensium impotentem dominationem refringeret, postquam apud Aegos flumen Lysander classis hostium est potitus, nihil aliud molitus est, quam ut omnes civitates in sua teneret potestate, cum id se Lacedae

[ocr errors]

caret de foro vocaret (ad cenam). Unde efferrentur. Corrisponde a qui efferretur in Aristid., 3, 2. Extulit - efferendos curavit, quod. Acerba. Per i suoi concittadini.

fece seppellire.

Si =

Dicto audientes

[ocr errors]

I. 1. Lysander. Figlio d'Aristocrito, della famiglia degli Era clidi. Felicitate. Buona fortuna. Confecisse. Sterminare; cfr. Liv., I, 40: « Ibi fortuna populi Romani duos hostium exercitus, haud minus pernicioso quam pertinaci certamine_confecit ». Sottint. eum. 2. Immodestia. Indisciplina. oboedientes; cfr. Iphicr., 2, 2; Agesil., 4, 2. Dispalati. Sparsi; cfr. Ham., 5, 2. 3. Elatus. Insuperbito; cfr. Miltiad., 7, 2. Cicerone, De div., I, 34, racconta che per codesta vittoria gli era stata eretta una statua. Factiosus. Ambizioso. Sic sibi indulsit. Talmente assecondò queste sue qualità. Eius opera. Per causa sua, per sua colpa. Si prende anche talora in buona parte. 4. Causam. Pretesto; cfr. Miltiad., 4. Impotentem. Sfrenata. Aegos. Da alt, airós, capra. Piccolo fiume del Chersoneso di Tracia, che si scarica nell' Ellesponto. I Greci lo chiamavano Airòs ποταμοί. Potitus. Sovente il verbo potiri si trova costruito col geni

[ocr errors][ocr errors][merged small]

moniorum causa facere simularet. Namque undique, qui Athe- 5 niensium rebus studuissent, eiectis, decem delegerat in unaquaque civitate, quibus summum imperium potestatemque omnium rerum committeret. Horum in numerum nemo admittebatur, nisi qui aut eius hospitio contineretur aut se illius fore proprium fide confirmarat.

II. Ita decemvirali potestate in omnibus urbibus constituta 1 ipsius nutu omnia gerebantur. Cuius de crudelitate ac perfidia satis est unam rem exempli gratia proferre, ne de eodem plura enumerando defatigemus lectores. Victor ex Asia cum reverte- 2 retur Thasumque divertisset, quod ea civitas praecipua fide fuerat erga Athenienses, proinde ac si non iidem firmissimi solerent esse amici, qui constantes fuissent inimici, pervertere eam concupivit. Vidit autem, nisi in eo occultasset voluntatem, 3 futurum ut Thasii dilaberentur consulerentque rebus suis...

III. Itaque hi decemviralem illam potestatem ab illo con- 1 stitutam sustulerunt. Quo dolore incensus iniit consilia reges Lacedaemoniorum tollere. Sed sentiebat id se sine ope deorum facere non posse, quod Lacedaemonii omnia, ad oracula referre consuerant. Primum Delphicum corrumpere est conatus. Cum 2 id non potuisset, Dodonam adortus est Hinc quoque repulsus

tivo anche presso i migliori scrittori.
parteggiare, Undique
tendi patria o civitate.

5. Studuissent. In senso di ex omnibus civitatibus. Eiectis. SottinDecem. Questo potere è chiamato da Senofonte, Hellen., III, deкapxía. Hospitio contineretur. Fosse a lui legato per ospitalità. Confirmarat. O gli avea dato prova che sarebbe stato tutto per lui.

II. 1. Defatigemus. Per non stancare di troppo. Il semplice fatigemus avrebbe avuto meno forza. 2. Devertisset. Questo verbo serve ad indicare che una persona si porta in un dato luogo scartando però dalla via diretta che s'era prefisso di percorrere. Proinde ac si. Come se. Pervertere. Corrompere.

Reges

3. Voluntatem. Intenzione. Dilaberentur. Si può rendere questo verbo col nostro svignarsela. Rebus suis sibi. Qui segue una lacuna. III. - 1. Hi. Lacedemoni. Quo. Per la qual cosa. =regiam potestatem. Tollere = tollendi. In senso di abrogare; cfr. più sotto regia potestate dissoluta. Deorum. I sacerdoti che erano ministri degli oracoli di Delfo. Lacedaemonii. Non solo i Lacedemoni, ma pressochè tutti i popoli della Grecia solevano ricorrere agli oracoli per sciogliere i loro dubbii. Referre, Cfr. Cic., De div., I: « De rebus obscuris et incertis ad Apollinem censeo referendum ».

[ocr errors]

2. Del

phicum. Sottint. oraculum. Dodonam dodonaeum oraculum. L'o

[ocr errors]

dixit se vota suscepisse, quae Iovi Hammoni solveret, existimans 3 se Afros facilius corrupturum. Hac spe cum profectus esset in Africam, multum eum antistites Iovis fefellerunt. Nam non solum corrumpi non potuerunt, sed etiam legatos Lacedaemonem miserunt, qui Lysandrum accusarent, quod sacerdotes fani cor4 rumpere conatus esset. Accusatus hoc crimine iudicumque absolutus sententiis, Orchomeniis missus subsidio occisus est a The5 banis apud Haliartum. Quam vere de eo foret iudicatum, oratio indicio fuit, quae post mortem in domo eius reperta est, in qua suadet Lacedaemoniis, ut regia potestate dissoluta ex omnibus dux deligatur ad bellum gerendum, sed sic scripta, ut deum videretur congruere sententiae, quam ille se habiturum pecunia fidens non dubitarat. Hanc ei scripsisse Cleon Halicarnassius dicitur.

1 IV. Atque hoc loco non est praetereundum factum Pharnabazi, satrapis regii. Nam cum Lysander praefectus classis in bello multa crudeliter avareque fecisset deque iis rebus suspicaretur ad cives suos esse perlatum, petiit a Pharnabazo ut

racolo di Dodona città della Caonia nell'Epiro, ora Albania. est. Rivolse le sue insidie.

[ocr errors]

Adortus

Iovi Hammoni. Il tempio di Giove Ammone era nella Libia. Afros. Gente che aveva nome di furba ed amica della frode e degli intrighi. Antistites. I sacerdoti che sovraintendevano ai sacrifizii. 4. Orchomeniis. Nella guerra che avevano coi Tebani. Essi erano allora alleati degli Spartani. Haliartum. Città della Beozia in vicinanza della Cheronea e Platea. Occisus est. L'uccisore sembra un Tebano per nome Neocoro. 5. Quam vere. Detto ironicamente e allude alla frase precedente iudicumque_absolutus_sententiis. Foret esset. Iudicio fuit. Lo provò. In domo. Nella Sententia. Responsio. Habiturum non dubitarat. Cfr. Praef., 1. Scripsisse. I retori ed i sofisti erano soliti in Grecia a scrivere discorsi che poi dovevano essere pronunziati da altri. Cleon. Retore famoso. Halicarnassius. Di

[ocr errors]

sua casa. Dux. Lui. Deum deorum.

Alicarnasso, città della Caria nell'Asia minore.

-

IV. 1. Hoc loco. Cfr. in Paus., 4, 3: « Non est praetereunda gravitas Lacedaemoniorum hoc loco ». — Satrapis. Anche in Conon. 2., 1, usa questo nome alla 3a decl.; in Datam., 3, 1 invece adopera satrapae (plur.). Regii. Di Artaserse re di Persia. Sanctitate. Corrisponde ad abstinentia (Arist., 1, 2) ed a innocentia (ibid.); e si contrappone principalmente al precedente avare. Qui si potrebbe tradurre anche con integrità. Ephoros. Cfr. Them., 7, 2. — Liberaliter. Gentilmente, con 2. Librum. Uno scritto. Legisset probassetque. SotSignatur. Notisi il passaggio dell'attivo al passivo Subiecit. Sottint. Pharnabazus. Signatum.

cortesia.

tintendi Lysander. Qui il sogg. è librum.

« IndietroContinua »