cionem ituros: passimque exaudiri voces postulantium, ut castra ex Volsco agro moveantur. Hostem victorem paulo ante prope in portis ac vallo fuisse; ingentisque mali non suspicionem modo, sed apertam speciem obversari ante oculos. Victus tandem (quandoquidem nihil præter tempus noxæ lucrarentur) remissa concione, iter in sequentem diem pronunciari quum jussisset, prima luce classico signum profectionis dedit. Quum maxime agmen e castris explicaretur, Volsci, ut eodem signo excitati, novissimos adoriuntur. A quibus perlatus ad primos tumultus eo pavore signaque et ordines turbavit, ut neque imperia exaudiri, neque instrui acies possent. nemo ullius nisi fugæ memor. Ita effuso agmine per stragem corporum armorumque evasere, ut prius hostis desisteret sequi, quam Romanus fugere. Tandem collectis ex dissipato cursu militibus, consul quum revocando nequicquam suos persecutus esset, in pacato agro castra posuit: advocataque concione, invectus haud falso in proditorem exercitum militaris disciplinæ, desertorem signorum, ubi signa, ubi arma essent, singulos rogitans; inermes milites, signo amisso signiferos, ad hoc centuriones, duplicariosque, qui reliquerant ordines, virgis casos securi percussit. cetera multitudo sorte decimus quisque ad supplicium lecti. LX. Contra ea in Æquis inter consulem ac militem comitate ac beneficiis certatum est. et natura Quintius erat lenior, et sævitia infelix collega, quo is magis gauderet ingenio suo, effecerat. Huic tantæ concordiæ ducis exercitusque non ausi offerre se Æqui; vagari populabundum hostem per agros passi. Nec ullo ante bello latius inde actæ prædæ: omnis militi data est. Addebantur et laudes, quibus haud minus quam præmio gaudent militum animi. Tum duci, tum propter ducem Patribus quoque placatior exercitus rediit; sibi parentem, alteri exercitui dominum datum ab senatu, memorans. Varia fortuna belli, atroci discordia domi forisque annum exactum, insignem maxime comitia tributa efficiunt: res major victoria suscepti certaminis, quam usu. plus enim dignitatis comitiis ipsis detractum est, Patribus ex concilio submovendis quam virium aut plebi additum, aut ademptum Patribus. LXI, Turbulentior inde annus excepit, L. Valerio, Tiberio Emilio consulibus, tum propter certamina ordinum de lege agraria, tum propter judicium Ap. Claudii: cui acerrimo adversario legis, causamque possessorum publici agri, tanquam tertio consuli, sustinenti, M. Duilius et C. Sicinius diem dixere. Nunquam ante tam invisus plebi reus ad judicium vocatus populi est; plenus suarum, plenus paternarum irarum. Patres quoque non temere pro ullo æque annixi sunt: propugnatorem senutus, majestatisque vindicem suæ, ad omnes tribunitios plebeiosque oppositum tumultus, modum duntaxat in certamine egressum, objici irata plebi. Unus e Patribus, ipse Ap. Claudius, et tribunos, et plebem, et suum judicium pro nihilo habebat. Illum non minæ plebis, non senatus preces perpellere unquam potuere, non modo ut vestem mutaret, aut supplex prensaret homines; sed ne ut ex consueta quidem asperitate orationis, quum ad populum agenda causa esset, aliquid leniret atque submitteret. Idem habitus oris, eadem contumacia in vultu, idem in oratione spiritus erat: adeo ut magna pars plebis Appium non minus reum timeret, quam consulem timuerat. Semel causam dixit, quo semper agere omnia solitus erat, accusatorio spiritu: adeoque constantia sua et tribunos obstupefecit et plebem, ut diem ipsi sua voluntate prodicerent; trahi deinde rem sinerent. Haud ita multum interim temporis fuit. ante tamen quam prodicta dies veniret, morbo moritur. cujus laudationem quum tribuni plebis impedire conarentur, plebs fraudari solenni honore supremum diem tanti viri noluit: et laudationem tam æquis auribus mortui audivit, quam vivi accusationem audierat et exsequias frequens celebravit. : LXII. Eodem anno Valerius consul cum exercitu in Æquos profectus, quum hostem ad prælium elicere non posset, castra oppugnare est adortus. Prohibuit foeda tempestas, cum grandine ac tonitribus cœlo dejecta. Admirationem deinde auxit, signo receptui dato, adeo tranquilla serenitas reddita, ut velut numine aliquo defensa castra oppugnare iterum religio fuerit. omnis ira belli ad populationem agri vertit. Alter consul Æmilius in Sabinis bellum gessit. Et ibi, quia hostis mœnibus se tenebat, vastati agri sunt. Incendiis deinde, non villarum modo, sed etiam vicorum, quibus frequenter habitabatur, Sabini exciti, quum prædatoribus occurrissent, ancipiti prælio digressi, postero die retulere castra in tutiora loca. Id satis consuli visum, cur pro victo relinqueret hostem, integro inde decedens bello. LXIII. Inter hæc bella, manente discordia domi, T. Numicius Priscus, A. Virginius consules facti. Non ultra videbatur latura plebes dilationem agrariæ legis, ultimaque vis parabatur, quum Volscos adesse, fumo ex incendiis villarum, fugaque agrestium, cognitum est. ea res maturam jam seditionem, ac prope erumpentem, repressit. Consules coacti extemplo ab senatu, ad bellum educta ex urbe juventute, tranquilliorem ceteram plebem fecerunt. Et hostes quidem nihil aliud quam perfusis vano timore Romanis, citato agmine abeunt. Numicius Antium adversus Volscos, Virginius contra Æquos profectus ibi ex insidiis prope magna accepta clade, virtus militum rem prolapsam negligentia consulis restituit. Melius in Volscis imperatum est. Fusi primo prælio hostes, fugaque in urbem Ântium, ut tum res erant, opulentissimam acti. quam consul oppugnare non ausus, Cenonem aliud oppidum, nequaquam tam opulentum, ab Antiatibus cepit. Dum Equi Volscique Romanos exercitus tenent, Sabini usque ad portas urbis populantes incessere. deinde ipsi paucis post diebus a duobus exercitibus, utroque per iram consule ingresso in fines, plus cladium, quam intulerant, acceperunt. LXIV. Extremo anno pacis aliquid fuit: sed, ut semper alias, sollicitæ certamine Patrum et plebis. Irata plebs interesse consularibus comitiis noluit. per Patres clientesque Patrum consules creati, T. Quintius, Q. Servilius. similem annum priori consules habent, seditiosa initia, bello deinde externo tranquilla. Sabini Crustuminos campos citato agmine transgressi, quum cædes et incendia circum Anienem flumen fecissent, a porta prope Collina mœnibusque pulsi, ingentes tamen prædas hominum pecorumque egere. quos Servilius consul infesto exercitu insecutus, ipsum quidem agmen adipisci æquis locis non potuit: populationem adeo effuse fecit, ut nihil bello intactum relinqueret, multiplicique capta præda rediret. Et in Volscis respublica egregie gesta, tum ducis, tum militum opera. Primum æquo campo signis collatis pugnatum, ingenti cæde utrimque plurimo sanguine: et Romani, quia paucitas damno sentiendo propior erat, gradum retulissent, ni salubri mendacio consul, fugere hostes ab cornu altero clamitans, concitasset aciem. impetu facto, dum se putant vincere, vicere. Consul metuens, ne nimis instando renovaret certamen, signum receptui dedit. Intercessere pauci dies, velut tacitis induciis utrimque quiete sumpta, per quos ingens vis hominum ex omnibus Volscis Aquisque populis in castra venit, haud dubitans, si senserint, Romanos nocte abituros. Itaque tertia fere vigilia ad castra oppugnanda veniunt. Quintius sedato tumultu, quem terror subitus exciverat, quum manere in tentoriis quietum militem jussisset, Hernicorum cohortem in stationem educit: cornicines tubicinesque in equos impositos canere ante vallum jubet, sollicitumque hostem ad lucem tenere. reliquum noctis adeo tranquilla omnia in castris fuere, ut somni quoque Romanis copia esset. Volscos species armatorum peditum, quos et plures esse, et Romanos putabant, fremitus hinnitusque equorum, qui et insueto sedente equite, et insuper aures agitante sonitu, sæviebant, intentos velut ad impetum hostium tenuit. LXV. Ubi illuxit, Romanus integer satiatusque somno, pro◄ ductus in aciem, fessum stando et vigiliis Volscum primo impetu perculit. quanquam cessere magis, quam pulsi hostes sunt : quia ab tergo erant clivi, in quos post principia integris ordinibus tutus receptus fuit. Consul, ubi ad iniquum locum ventum est, sistit aciem. miles ægre teneri; clamare et poscere, ut perculsis instare liceat. Ferocius agunt equites circumfusi duci: vociferantur se ante signa ituros. Dum cunctatur consul, virtute militum fretus, loco parum fidens; conclamant se ituros: clamoremque res est secuta. Fixis in terram pilis, quo leviores in ardua evaderent, cursu subeunt. Volscus effusis ad primum impetum missilibus telis, saxa objacentia pedibus ingerit in subeuntes, turbatosque ictibus crebris urget ex superiore loco. sic prope oneratum est sinistrum Romanis cornu, ni referentibus jam gradum consul, increpando simul temeritatem, simul ignaviam, pudore metum excussisset. Restitere primo, obstinatis animis: deinde, ut in obtinentes locum vires ferebant, audent ultio gradum inferre ; et clamore renovato commovent aciem. tum rursus impetu capto, enituntur atque exsuperant iniquitatem loci. Jam prope erat ut in summum clivi jugum evaderent, quum terga hostes dedere: effusoque cursu pene agmine uno fugientes sequentesque castris incidere. In eo pavore castra capiuntur. qui Volscorum effugere potuerunt, Antium petunt. Antium et Romanus exercitus ductus. paucos circumзessum dies deditur, nulla oppugnantium nova vi; sed quod jam inde ab infelici pugna castrisque amissis ceciderant animi. 104 NOTES. BOOK I. NOTES ON LIVY'S PREFACE.-Facturusne... credunt, "whether, by writing out in detail the history of the Roman people from the first origination of the city, I am going to perform a task worth the pains [i. e. whose utility and value is to be in any degree commensurate with the labour involved in its execution],-(1) I am not very certain, and (2) if I did know, I should not venture to say so: for I see that such a proceeding is stale and hackneyed, writers who approach a subject for the first time uniformly feeling confident either that they are about to bring to light something more trustworthy in matters of fact, or else that they will outshine a graceless antiquatedness by their skill in composition." The reader will observe the hiatus in 'facturusne operæ.' Some editors have removed this by transposing the words opera and pretium; but the reading of our text is vindicated by the authority of Quintilian, who says (IX. 4) that Livy commences his preface with part of a hexameter line.--vulgatam rem. Rem vulgo a scriptoribus historiarum factitatam. Hæc igitur mens est Livii. Est hic vetus et usitatus scribentium mos, ut, si historiam etiam post multos alios condere aggrediantur, sentiant et dicant sese facturos operæ pretium; rati aut in rebus certius aliquid allaturos se, aut scribendi arte rudem vetustatem superaturos. Ego facturusne operæ pretium sim, nec satis scio; nec, si sciam, dicere ausim, ne pravam ceterorum consuetudinem videar imitari.--sem-per, "uniformly, always," is akin to sem-el," once," as nu-per (i.e. novi-per), "newly, lately," is to nov-us, "new.' = Utcunque...consoler, "however this may turn out, I shall at all events rejoice that I too, to the extent of my individual capacity, have taken measures for the enduring remembrance [ for the preservation from oblivion] of the history of the foremost people of the world: and if, amid so great a host of writers my reputation be eclipsed, I shall console myself by reflecting on the celebrity and greatness of those who [in that case] shall obstruct my name [i. e. the brilliancy of whose reputation shall throw my na.ne comparatively into the shade]."--pro virili parte (nach meinen Kräften). Pars or portio virilis was properly a legal term, meaning the portion of goods falling to one's individual share by inheritance. Hence it was employed in a more extended signification of all or any of a man's endowments, whether natural or hereditary,--of his physical capabilities, or of his intellectual powers.--et ipsum. The me is elegantly suppressed, as in Virgil, Ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum scriptorum turba. Among these were Q. Fabius Pictor, who flourished |