T. LIVII PATAVINI

HISTORIARU M

AB URBE CONDITA

LIBER PRIMUS.

EPITOME.

ADVENTUS Æneæ in Italiam, et res ab eo gesta; Ascanii regoum Albæ, et Sylvii Æneæ, ac deinceps Sylviorum regum, primo libro continentur. Numitoris filia a Marte compressa; nati Romulus et Remus. Amulius obtruncatus. Urbs a Romulo condita. Senatus lectus. Cum Sabinis bellatum. Opina spolia Jovi Feretrio lata. In curias populus divisus. Fidenates et Veientes victi. Romulus consecratus. Numa Pompilius ritus sacrorum tradidit: Jano templum constituit; jusque portam, pacatis omnibus circa populis, primus clausit: um dea Egeria sibi congressus nocturnos esse simulans, feroes populi animos ad religionem perpulit. Tullus Hostilius Albanos bello petiit. Posthæc Tergeminorum pugna. Hoatius absolutus. Metii Fuffetii supplicium. Alba diruta: Albani in civitatem recepti. Sabinis bellum indictum. Ad ostremum fulmine Tullus absumptus est. Ancus Marcius ærimonias a Numa institutas renovavit: Latinis victis, et ad ivitatem adscitis, montem Aventinum assignavit: Politorium, rbem Latinorum bello repetitam, quam Prisci Latini occuaverant, diruit: pontem sublicium in Tiberim fecit: Janicuim collem urbi addidit: fines imperii protulit: Ostiam ondidit. Regnavit annos triginta tres. Eo regnante Lucumo Demarati Corinthii filius a Tarquiniis, Etruriæ civitate, omam venit, et in amicitiam Anci receptus, Tarquinii nomen rre cœpit et post mortem Anci regnum excepit. Centum ditis, Patrum numerum auxit: Latinos subegit, Circum esignavit, ludos edidit: Sabinorum bello petitus, equitum nturias ampliavit. Tentandæ scientiæ causa Attii Navii guris, consuluisse fertur, an id, de quo cogitaret, effici sset: quod quum ille fieri posse respondisset, jussisse eum

B

Cen

0

novacula cotem præcidere, idque protinus ab Attio factum Sabinos præterea acie vicit: urbem muro circumdedit, cloacas fecit. Occisus est ab Anci filiis, quum regnasset annos triginta octo. Successit ei Ser. Tullius, natus ex captiva nobili Corniculana; cui puero adhuc in cunis posito caput arsisse traditum est. Is Veientes atque Etruscos prælio fudit. sum primus omnium egit. Lustrum condidit, quo censa octoginta millia esse dicuntur. Classes, centuriasque descripsit. Pomorium protulit. Colles urbi, Quirinalem, Viminalem, Esquilinumque adjecit. Templum Dianæ cum Latinis in Aventino fecit. interfectus est a L. Tarquinio Prisci filio, consilio filiæ suæ Tulliæ, quum regnasset annos triginta quatuor. Post hunc L. Tarquinius Superbus, neque Patrum neque po puli jussu, regnum invasit : quo die scelerata Tullia per patris jacentis corpus carpentum egit. Armatos circa se ad cust diam corporis sui habuit. Turnum Herdonium fraude inte emit. Bellum cum Volscis gessit: et ex eorum præda ten plum Jovi in Capitolio fecit. Terminus et Juventas non a dixere, quorum aræ moveri non potuerunt. Filii Sexti Ta quinii dolo, Gabios in potestatem suam redegit. Hujus fili Delphos profectis, et consulentibus quis eorum regnaturu esset Romæ, dictum est, eum regnaturum qui primum matre osculatus esset. Quod responsum quum ipsi aliter interpr tarentur, Junius Brutus, qui cum iis profectus erat, prolapsu se simulavit, et terram osculatus est: idque factum ejus ever tus rei comprobavit. Nam quum impotenter se gerendo Ta quinius Superbus omnes in odium sui adduxisset, ad ultimun propter expugnatam nocturna vi a Sexto filio ejus Lucreti pudicitiam, quæ vocata patre ad se Tricipitino, et viro Collat no, obtestata ne inulta mors ejus esset, cultro se interemi Bruti opera maxime expulsus est, quum regnasset annos vigi ti quinque. Tunc consules primum creati sunt, L. Juni Brutus et L. Tarquinius Collatinus

r

1

PREFATIO.

FACTURUSNE operæ pretium sim, si a primordio urbis res populi Romani perscripserim, nec satis scio; nec, si sciam, dicere ausim. Quippe qui quum veterem tum vulgatam esse rem videam; dum novi semper scriptores, aut in rebus certius aliquid allaturos se, aut scribendi arte rudem vetustatem superaturos credunt. Utcunque erit, juvabit tamen rerum gestarum memoriæ principis terrarum populi, pro virili parte et ipsum consuluisse; et, si in tanta scriptorum turba mea fama in obscuro sit, nobilitate ac magnitudine eorum, meo qui nomini officient, me consoler. Res est præterea et immensi operis, ut quæ supra septingentesimum annum repetatur, et quæ ab exiguis profecta initiis, eo creverit, ut jam magnitudine laboret sua: et legentium plerisque, haud dubito, quin primæ origines, proximaque originibus, minus præbitura voluptatis sint, festinantibus ad hæc nova, quibus jam pridem prævalentis populi vires se ipsæ conficiunt. Ego contra hoc quoque laboris præmium petam, uti me a conspectu malorum, quæ nostra tot per annos vidit ætas, tantis per certe dum prisca illa tota mente repeto, avertam; omnis expers curæ, quæ scribentis animum, etsi non flectere a vero, sollicitum tamen efficere possit. Quæ ante conditam condendamve urbem, poeticis magis decora fabulis, quam incorruptis rerum gestarum monumentis, traduntur, ea nec affirmare, nec refellere in animo est. Datur hæc venia antiquitati, ut, miscendo humana divinis, primordia urbium augustiora faciat. Et, si cui populo licere oportet consecrare origines suas, et ad deos referre auctores ea belli gloria est populo Romano, ut quum suum conditorisque sui parentem Martem potissimum ferat, tam et hoc gentes humanæ patiantur æquo animo, quam imperium patiuntur. Sed hæc et his similia, utcunque animadversa aut existimata erunt, haud in magno equidem ponam discrimine. Ad illa mihi pro se quisque acriter intendat animum, quæ vita, qui mores fuerint: per quos viros, quibusque artibus, domi miliiæque, et partum et auctum imperium sit. Labente deinde paulatim disciplina, velut desidentes primo mores sequatur nimo; deinde ut magis magisque lapsi sint; tum ire cœpeint præcipites: donec ad hæc tempora, quibus nec vitia nostra,

nec remedia pati possumus, perventum est. Hoc illud est præcipue in cognitione rerum salubre ac frugiferum, omnis te exempli documenta in illustri posita monumento intueri: inde tibi tuæque reipublicæ quod imitere, capias: inde fœdum inceptu, fœdum exitu, quod vites. Ceterum aut me amor negotii suscepti fallit, aut nulla unquam respublica nec major, nec sanctior, nec bonis exemplis ditior fuit; nec in quam civitatem tam seræ avaritia luxuriaque immigraverint; nec ubi tantus ac tam diu paupertati ac parsimoniæ honos fuerit : adeo, quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat. Nuper divitiæ avaritiam, et abundantes voluptates desiderium, per luxum atque libidinem pereundi perdendique omnia, invexere. Sed querelæ, ne tum quidem gratæ futuræ, quum forsitan et necessariæ erunt, ab initio certe tantæ ordiundæ rei absint. Cum bonis potius ominibus votisque ac precationibus deorum dearumque, si, ut poetis, nobis quoque mos esset, libentius inciperemus, ut orsis tanti operis successus prosperos darent.

I. JAM primum omnium satis constat, Troja capta, in ceteros sævitum esse Trojanos; duobus, Æneæ Antenorique, et vetusti jure hospitii, et quia pacis reddendæque Helenæ sem per auctores fuerant, omne jus belli Achivos abstinuisse, Casibus deinde variis, Antenorem cum multitudine Henetum qui seditione ex Paphlagonia pulsi, et sedes et ducem, rege Pylæmene ad Trojam amisso, quærebant, venisse in intimun maris Adriatici sinum; Euganeisque, qui inter mare Alpesque incolebant, pulsis, Henetos Trojanosque eas tenuisse terras (et in quem primum egressi sunt locum, Troja vocatur, pa goque inde Trojano nomen est: gens universa Veneti appellati). Ænean ab simili clade domo profugum, sed ad majora initia rerum ducentibus fatis, primo in Macedoniam venisse: inde Siciliam quærentem sedes delatum: ab Sicilia, classe Laure tem agrum tenuisse: Troja et huic loco nomen est. I bi egressi Trojani, ut quibus ab immenso prope errore nihil pre ter arma et naves superesset, quum prædam ex agris agerent Latinus rex Aboriginesque, qui tum ea tenebant loca, ad arce dam vim advenarum armati ex urbe atque agris concurrun Duplex exinde fama est. Alii prælio victum Latinum, pace cum Ænea, deinde affinitatem junxisse tradunt: alii, quu instructæ acies constitissent, priusquam signa canerent, pr cessisse Latinum inter primores, ducemque advenarum evocas