: Vol quum, in laevum cornu, prope jam pulfum, adrepto repente equo cum fcuto pedestri, advectus, confpectu fuo proelium reftituit, oftentans vincentem ceteram aciem. Jam inclinata res erat, fed turba hoftium & fuga inpediebatur, & longa caede conficienda multitudo tanta feffo militi erat: quum repente ingentibus procellis fufus imber certam magis victoriam, quam proelium, diremit. Signo deinde receptui dato, nox infecuta, quietis Romanis, perfecít bellum. Latini namque & Hernici, relictis Volfcis, domos profecti funt, malis confilijs pares adepti eventus. fci, ubi fe defertos ab eis videre, quorum fiducia rebellaverant, relictis caftris, moenibus Satrici fe includunt. Quos primo Camillus vallo circumdare, & aggere atque operibus obpugnare eft adortus. Quae poftquam nulla eruptione inpediri videt; minus effe animi ratus in hofte, quam ut in eo tam lentae fpei victoriam exfpectaret, cohortatus milites, ne, tamquam Vejos obpugnantes, in opere longinquo fefe tererent, victoriam in manibus effe; ingenti militum alacritate moenia undique adgreffus, fcalis oppidum cepit. Volfci abjectis armis fefe dediderunt. IX. Ceterum animus ducis rei majori, Antio, inminebat. Id caput Volfcorum, eam fuiffe originem proximi belli. Sed quia nifi magno adparatu, tormentis machinifque, tam valida urbs ca pi non poterat; relicto ad exercitum collega, Romam eft profectus, ut fenatum ad excidendum Antium hortaretur. Inter fermonem ejus (credo, rem Antiatem diuturniorem manere, Diis cordi fuiffe) legati ab Nepete ac Sutrio, auxilium adverfus Etrufcos petentes, veniunt, brevem occafionem effe ferendi auxilii memorantes. Eo vim Camilli ab Antio fortuna avertit. Namque quum ea loca obpofita Etruriae, & velut clauftra inde portaeque effent; & illis occupandi ea, quum quid novi molirentur, & Romanis recuperandi tuendique cura erat. Igitur fenatui cum Camillo agi placuit, ut, omiffo Antio, bellum Etrufcum fufciperet. Legiones urbanae, quibus Quinctius praefuerat, ei decernuntur. Quamquam expertum exercitum adfuetumque imperio, qui in Volfcis erat, mallet, nihil recufavit: Valerium tantummodo imperii focium depopofcit. Quinctius Horatiufque fucceffores Valerio in Volfcis miffi. Profecti ab urbe Sutrium Furius & Valerius partem oppidi jam captam ab Etrufcis invenere; ext parte altera, interfeptis itineribus, aegre oppidanos vim hoftium ab fe arcentes. Quum Romani auxilii adventus, tum Camilli nomen celeberrimum apud hoftes fociofque, & in praefentia rem inclinatam fuftinuit, & fpatium ad opem ferendam dedit. Itaque divifo exercitu, Camillus collegam, eam in partem circumductis copiis, quam hoftes tenebant, moenia adgredi jubet, non tanta fpe fcalis capi urbem poffe, quam ut, averfis eo hoftibus, & oppidanis jam pugnando feffis laxaretur labor, & ipfe fpatium intrandi fine certamine moenia haberet. Quod quum fimul utrimque factum effet, ancepfque terror Etrufcos circumftaret, & moenia fumma vi obpugnari, & intra moenia effe hoftem viderent; porta fe, quae una forte non obfidebatur, trepidi uno agmine ejecere. Magna caedes fugientium & in urbe & per agros eft facta, Plures a Furianis intra moenia caefi: Valeriani expeditiores ad perfequendos fuere; nec ante noctem, quae confpectum ademit, finem caedendi fecere. Sutrio recepto reftitutoque fociis, Nepete exercitus ductus, quod per deditionem acceptum jam totum Etrufci habebant. X. Videbatur plus in ea urbe recipienda laboris fore; non in eo folum, quod tota hoftium erat, fed etiam quod, parte Nepefinorum prodente civitatem, facta erat deditio. Mitti tamen ad principes eorum placuit, ut fecernerent fe ab Etrufcis, fidemque, quam inploraffent ab Romanis, ipfi praeftarent. Unde quum refponfum adlatum effet, nihil fuae poteftatis effe, Etruf"cos moenia cuftodiafque portarum tenere;" primo populationibus agri terror eft oppidanis admotus; deinde, poftquam deditionis, quam focietatis, fides fanctior erat, fafcibus farmentorum ex agro conlatis, ductus ad moenia exercitus, completifque foffis fcalae admotae, & clamore primo inpetuque oppidum capitur. Nepefinis inde edictum, ut arma ponant; parcique juffum inermi. Etrufci pariter armati atque inermes caefi. Nepefinorum quoque auctores deditionis fecuri percuffi: innoxiae multitudini redditae res, oppidumque cum praefidio relictum. Ita, duabus fociis urbibus ex hofte receptis, victorem exercitum tribuni cum magna gloria Romam reduxerunt. Eodem anno ab Latinis Hernicifque res repetitae, quaefitumque, cur per eos annos militem ex inftituto non dediffent? Re fponfum frequenti utriufque gentis concilio eft, "nec culpam in eo publicam, nec confilium fuiffe, quod fuae juventutis aliqui apud Volf"cos militaverint. Eos tamen ipfos pravi confi"lii poenam habere, nec quemquam ex his re"ducem effe. Militis autem non dati cauffam, ་་ terrorem affiduum a Volfcis fuiffe, quam peftem "adhaerentem lateri fuo tot fuper alia aliis bellis "exhauriri nequiffe." Quae relata Patribus magis tempus, quam cauffam, non vifa belli ha bere. XI. Infequenti anno, A. Manlio, P. Cornelio, T. & L. Quinctiis Capitolinis, L. Papirio Curfore iterum, C. Sergio iterum tribunis confulari po teftate, grave bellum foris, gravior domi feditio exorta: bellum a Volfcis, adjuncta Latinorum atque Hernicorum defectione; feditio, unde minime timeri potuit, a patriciae gentis viro & inclitae famae, M. Manlio Capitolino: qui nimius animi, quum alios principes fperneret, uni invideret, eximio fimul honoribus atque virtutibus, M. Furio; aegre ferebat, "folum eum in "magiftratibus, folum apud exercitus effe; tan"tum jam eminere, ut iifdem aufpiciis creatos, "non pro collegis, fed pro miniftris habeat: quum interim, fi quis vere aeftimare velit, a "M. Furio recuperari patria ex obfidione hofti"um non potuerit, nifi a se prius Capitolium at que arx fervata effet: & ille, inter aurum acci"piendum & fpem pacis folutis animis, Gallos adgreffus fit; ipfe armatos capientesque arcem 66 66 depulerit: illius gloriae pars virilis apud omnes "milites fit, qui fimul vicerint; fuae victoriae "neminem omnium mortalium focium effe." His opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens & inpotens, poftquam inter Patres non, quantum aequum cenfebat, excellere fuas opes animadvertit; primum omnium ex Patribus popularis factus, cum plebejis magiftratibus confilia communicare; criminando Patres, adliciendo ad fe plebem, jam aura, non confilio, ferri, famacque magnae malle, quam |