"eft, quem victum armis focium ex hofte faci66 as. In belluas ftrinximus ferrum. Haurien"dus, aut dandus eft fanguis. Propuliftis a caftris, fupina valle praecipites egistis, ftratis

66

corporibus hoftium fuperftatis. Complete ea"dem ftrage campos, qua montes repleftis. "Nolite exfpectare, dum ftantes vos fugiant. "Inferenda funt figna, & vadendum in hoftem." His adhortationibus iterum coorti pellunt loco primos manipulos Gallorum, cuneis deinde in medium agmen perrumpunt. Inde barbari diffipati, quibus nec certa imperia, nec duces effent, vertunt inpetum in fuos; fufique per campos, & praeter caftra etiam fua fuga praelati, quod editif fimum inter aequales tumulos obcurrebat oculis, arcem Albanam petunt. Conful, non ultra castra infecutus, (quia & vulnus degravabat, & fubjicere exercitum pugna feffum tumulis ab hoste occupatis nolebat) praeda omni caftrorum militi data, victorem exercitum, opulentumque Gallicis fpoliis, Romam reduxit. Moram triumpho vulnus confulis adtulit. Eademque cauffa dictatoris defiderium fenatui fecit, ut effet, qui aegris confulibus comitia haberet. Dictator L. Furius Camillus dictus, addito magiftro equitum P. Cornelio Scipione, reddidit Patribus poffeffionem priftinam confulatus. Ipfe ob id meritum ingen

ti Patrum ftudio creatus conful, collegam Ap. Cláudium Craffum dixit.

(

XXV. Priufquam inirent novi confules magif tratum, triumphus a Popillio de Gallis actus magno favore plebis: muffantefque inter fe rogitabant," num quem plebeji confulis poeniteret?" Simul dictatorem increpabant, qui legis Liciniae, fpretac mercedem confulatum, privata cupiditate, quam publica injuria, foediorem, cepiffet, ut fe ipfe confulem dictator crearet. Annus multis variifque motibus fuit infignis. Galli ex Albanis montibus, quia hiemis vim pati nequiverant, per campos maritimaque loca vagi populabantur. Mare infeftum claffibus Graecorum erat, oraque litoris Antiatis, Laurenfque tractus, & Tiberis oftia ut praedones maritimi, cum terreftribus congreffi, ancipiti femel proelio decertarint, dubiique difcefferint in caftra Galli, Graeci retro ad naves, victos fe, an victores, putarent. Inter hos longe maximus exftitit terror, concilia populorum Latinorum ad lucum Ferentinae habita : refponfumque haud ambiguum imperantibus milites Romanis datum, abfifterent imperare iis, quorum auxilio egerent. Latinos pro fua libertate potiùs, quam pro alieno imperio, latu"ros arma." Inter duo fimul bella externa, deectione etiam fociorum fenatus anxius, quum cerneret metu tenendos, quos fides non tenuif

fet, extendere omnes imperii vires confules delectu habendo juffit. Civili quippe ftandum exercitu effe, quando focialis coetus defereret. Undique, non urbana tantum, fed etiam agrefti juventute, decem legiones fcriptae dicuntur quaternûm millium & ducenorum peditum, equitumque trecenorum. Quem nunc novum exercitum, fi qua externa vis ingruat, hae vires populi Romani, quas vix terrarum capit orbis, contractae in unum haud facile efficiant: adeo in quae laboramus fola crevimus, divitias, luxuriamque. Inter cetera triftia ejus anni, conful alter Ap. Claudius in ipfo belli adparatu moritur: redierantque res ad Camillum; cui unico confuli, vel ob aliam dignationem haud fubjiciendam dictaturae, vel ob omen fauftum ad Gallicum tumultum cognominis, dictatorem adrogari haud fatis decorum vifum eft Patribus. Conful, duabus legionibus urbi praepofitis, octo cum L. Pinario praetore divifis, memor paternae virtutis, Gallicum fibi bellum extra fortem fumit: praetorem maritimam oram tutari, Graecofque arcere litoribus juffit. Et, quum in agrum Pomptinum defcendiffet, (quia neque in campis congredi nulla cogente re volebat, et prohibendo populationibus, quos rapto vivere neceffitas cogeret, fatis domari credebat hoftem) locum idoneum ftativis delegit.

XXVI. Ubi quum ftationibus quieti tempus tererent, Gallus proceffit, magnitudine atque armis infignis: quatienfque fcutum hafta, quum filentium feciffet, provocat per interpretem unum ex Romanis, qui fecum ferro decernat. M. erat Valerius tribunus militum, adolefcens, qui haud indigniorem eo decore fe, quam T. Manlium, ratus, prius fcifcitatus confulis voluntatem, in medium armatus proceffit. Minus infigne certamen humanum numine interpofito Deorum factum. Namque conferenti jam manum Romano corvus repente in galea confedit, in hoftem verfus. Quod primo, ut augurium coelo miffum, laetus accepit tribunus. Precatus deinde, "Si "divus, fi diva effet, qui fibi praepetem mififfet, "volens propitius adeffet." Dictu mirabile, tenuit non folum ales captam femel fedem, fed, quotiefcumque certamen initum eft, levans fe alis, os oculofque hoftis roftro & unguibus adpetiit: donec territum prodigii talis vifu, oculisque fimul ac mente turbatum, Valerius obtruncat. Corvus e confpectu elatus orientem petit. Hactenus quietae utrimque ftationes fuere. Poftquam fpoliare corpus caefi hoftis tribunus coepit, nec Galli fe ftatione tenuerunt, & Romanorum curfus ad victorem etiam ocior fuit. Ibi, circa jacentis Galli corpus contracto certamine, pugna atrox concitatur. Jam non manipulis proxima

P

res geritur.

rum ftationum, fed legionibus utrimque effufis Camillus laetum militem victoria tribuni, laetum tam tam praefentibus ac fecundis Diis, ire in proelium jubet: oftentanfque infignem fpoliis tribunum," Hunc imitare, miles," ajebat; " & circa jacentem ducem fterne Gallorum catervas." Dii hominefque illi adfuere pugnae; depugnatumque haudquaquam certamine ambiguo cum Gallis eft. Adeo duorum militum eventum, inter quos pugnatum erat, utraque acies animis perceperat. Inter primos, quorum concurfus alios exciverat, atrox proeliuin fuit: alia multitudo, priufquam ad conjectum teli veniret, terga vertit. Primo per Volfcos Falernumque agrum diffipati funt: inde Apuliam ac mare inferum petierunt. Conful, concione advocata, laudatum tribunum decem bubus aureaque corona donat. Ipfe, juffus ab fenatu' bellum maritimum curare, cum praetore junxit caftra. Ibi, quia res trahi fegnitia Graecorum non committentium fe in aciem videbantur, dictatorem comitiorum cauffa T. Manlium Torquatum ex auctoritate fenatus dixit. Dictator, magiftro equitum A. Cornelio Coffo dicto, comitia confularia habuit, aemulumque decoris fui abfentem M. Valerium Corvum (id enim illi deinde cognominis fuit) fummo favore populi, tres & viginti natum annos, confulem renunciavit.

2 2