fidiis. Ita magna pars abfenti hofti ceffit. Quos intra vallum egerat pavor, (fuere autem ad trigin ta millia) omnes caefi; caftra direpta.

XXXVII. Ita rebus geftis, conful, advocata concione, P. Decii non coeptas folum ante, fed cumulatas nova virtute laudes peragit: &, praeter militaria alia dona, aurea corona eum & centum bubus, eximioque uno albo opimo auratis cornibus, donat. Milites, qui in praefidio fimul fuerant, duplici frumento in perpetuum, in praefentia fingulis bubus binifque privis tunicis donati. Secundum confulis donationem legiones gramineam coronam obfidionalem, clamore donum adprobantes, Decio inponunt. Altera corona, ejufdem honoris index, a praefidio fuo inpofita eft. His decoratus infignibus bovem eximium Marti inmolavit; centum boves militibus dono dedit, qui fecum in expeditione fuerant. Iifdem militibus legiones libras farris & fextarios vini contulerunt omniaque ea ingenti alacritate per clamorem militarem, indicem omnium adfenfus, gerebantur. Tertia pugna ad Sueffulam commiffa eft: qua fugatus a M. Valerio Samnitium exercitus, omni robore juventutis domo adcito, certamine ultimo fortunam experiri ftatuit. Ab Sueffula nuncii trepidi Capuam, inde equites citati ad Valerium confulem, opem oratum, veniunt. Confeftim figna mota: relictifque in

pedimentis caftrorum valido praefidio, raptim agitur agmen : nec procul ab hofte locum perexiguum (ut quibus, praeter equos, ceterorum jumentorum calonumque turba abeffet) caftris cepit. Samnitium exercitus, velut haud ulla mora pugnae futura effet, aciem inftruit: deinde, poftquam nemo obvius ibat, infestis fignis ad castra hoftium fuccedit. Ibi ut militem in vallo vidit, miffique ab omni parte exploratum, quam in exiguum orbem contracta caftra effent, paucitatem inde hoftium colligentes, retulerunt; fremere omnis acies, complendas effe foffas fcindendumque vallum, & in caftra inrumpendum. Tranfactumque ea temeritate bellum foret, ni duces continuiffent inpetum militum. Ceterum, quia multitudo fua commeatibus gravis, & prius fedendo ad Sueffulam, & tum certaminis mora, haud procul ab rerum omnium inopia effet; placuit, dum inclufus paveret hoftis, frumentatum per agros militem duci. Interim & Romano, qui expeditus, quantum humeris inter arma geri poffet frumenti, fecum adtuliffet, defutura omnia. Conful palatos per agros quum vidiffet hoftes, ftationes infrequentes relictas, paucis milites adhortatus, ad caftra obpugnanda ducit. Quae quum primo clamore atque inpetu cepiffet, pluribus hoftium in tentoriis fuis, quam in portis valloque, caefis, figna captiva in unum locum

conferri juffit; relictifque duabus legionibus cuftodiae & praefidii cauffa, gravi edicto monitis, ut, donec ipfe revertiffet, praeda abftinerent; profectus agmine inftructo, quum praemiffus eques velut indagine diffipatos Samnites ageret, caedem ingentem fecit. Nam neque quo figno coïrent inter fe, neque, utrum caftra peterent, an longiorem intenderent fugam, territis conftare poterat. Tantumque fugae ac formidinis fuit, ut ad quadraginta millia fcutorum, nequaquam tot caefis, & figna militaria cum iis, quae in caftris capta erant, ad centum feptuaginta ad confulem deferrentur. Tum in caftra hoftium reditum ibique omnis praeda militi data.

XXXVIII. Hujus certaminis fortuna & Falitcos, quum in induciis effent, foedus petere ab fenatu coëgit; & Latinos, jam exercitibus comparatis, ab Romano in Pelignum vertit bellum. Neque ita rei geftae fama Italiae fe finibus tenuit: fed Karthaginienfes quoque legatos gratulatum Romam mifere cum coronae aureae dono, quae in Capitolio in Jovis cella poneretur. Fuit pondo viginti quinque. Confules ambo de Samnitibus triumpharunt, fequente Decio infigni cum laude donifque: quum incondito militari joco haud minus tribuni celebre nomen, quam confulum, effet. Campanorum deinde Sueffanorumque auditae legationes: precantibufque datum, ut, praefidium eo in hiberna

mitteretur, quo Samnitium excurfiones arcerentur. Jam tum minime falubris militari difciplinae Capua inftrumento omnium voluptatium delenitos militum animos avertit a memoria patriae : inibanturque confilia in hibernis eodem fcelere adimendae Campanis Capuae, per quod illi eam antiquis cultoribus ademiffent: "neque inmerito "fuum ipforum exemplum in eos verfurum. "Cur autem potius Campani agrum Italiae uber"rimum, dignam agro urbem, qui nec fe nec fua "tutari poffint, quam victor exercitus haberet,

66

qui fuo fudore ac fanguine inde Samnites depu"liffet? An aequum effe, dediticios fuos illa fer"tilitate atque amoenitate perfrui; fe, militando

feffos, in peftilente atque arido circa urbem folo “luctari, aut in urbe infidentem tabem crefcentis "in dies foenoris pati?" Haec agitata occultis conjurationibus, necdum vulgata in omnes confilia, invenit novus conful C. Marcius Rutilus, cui Campania forte provincia evenerat, Q. Servilio collega ad urbem relicto. Itaque quum omnia ea, ficut gefta erant, per tribunos comperta haberet, & aetate & ufu doctus (quippe qui jam quartum conful effet, dictatorque & cenfor fuiffet) optimum ratus, differendo fpem, quandocumque vellent, confilii exfequendi, militarem inpetum fruftrari; rumorem diffipat, in iifdem oppidis & anno poft praefidia hibernatura. Divifa enim

erant per Campaniae urbes, manaverantque a Capua confilia in exercitum omnem. Eo laxamento cogitationibus dato, quievit in praefentia feditio.

XXXIX. Conful, educto in aeftiva milite, dum quietos Samnites habebat, exercitum purgare miffionibus turbulentorum hominum inftituit, aliis emerita dicendo ftipendia effe, alios graves jam aetate, aut viribus parum validos. Quidam in commeatus mittebantur, finguli primo, deinde & cohortes quaedam, quia procul ab domo ac rebus fuis hibernaffent. Per fpeciem etiam militarium ufuum, quum, alii alio mitterentur, magna pars ablegati. Quam multitudinem conful alter Romae praetorque, alias ex aliis fingendo moras, retinebat. Et primo quidem, ignari ludificationis, minime inviti domos revifebant. Poftquam neque reverti ad figna primos, nec ferme alium, quam qui in Campania hibernaffent, praecipueque ex iis feditionis auctores mitti viderunt; primum admiratio, deinde haud dubius timor inceffit animos, confilia fua emanaffe: " jam quaeftiones, jam indicia,

jam occulta fingulorum fupplicia, inpotenfque " & crudele confulum ac Patrum in fe regnum "paffuros." Haec, qui in caftris erant, occultis fermonibus ferunt, nervos conjurationis ejectos arte confulis cernentes. Cohors una,

quum haud procul Anxure effet, ad Lautulas fal