TITI LIVII

PATAVINI

LIBER OCTAVUS.

I. JAM confules erant C. Plautius fecundum, L. Aemilius Mamercinus; quum Setini Norbanique Romam, nuncii defectionis Privernatium, cum querimoniis acceptae cladis venerunt. Volfcorum item exercitum, duce Antiati populo, confediffe ad Satricum, adlatum eft. Utrumque bellum Plautio forte evenit. Prius ad Privernum profectus extemplo acie conflixit. Haud magno certamine devicti hoftes: oppidum captum redditumque Privernatibus, praefidio valido inpofito: agri partes duae ademtae. Inde victor exercitus Satricum contra Antiates ductus. Ibi magna utrimque caede atrox proelium fuit: & quum tempeftas eos, neutro inclinata fpe, dimicantes diremiffet, Romani, nihil eo certamine tam ambiguo feffi, in pofterum diem proelium parant. Volfcis, recenfentibus quos viros in acie amififfent, haudquaquam idem animus ad iterandum periculum fuit. Nocte pro victis Antium agmine trepido, fauciis ac parte inpedimentorum relicta, abierunt. Armorum magna vis tum inter caesa corpora hoftium, tum in caftris inventa eft. "Ea "Luae matri dare fe," conful dixit: finefque

S

hoftium ufque ad oram maritimam eft depopulatus. Alteri confuli Aemilio, ingreffo Sabellum agrum, non caftra Samnitium, non legiones ufquam obpofitae. Ferro ignique vaftantem agros legati Samnitium pacem orantes adeunt, a quo rejecti ad fenatum, poteftate facta dicendi, pofitis ferocibus animis, pacem fibi ab Romanis, bellique jus adverfus Sidicinos petierunt. Quae fe "eo juftius petere, quod & in amicitiam populi "Romani fecundis fuis rebus, non adverfis, ut "Campani, veniffent: & adverfus Sidicinos fu"merent arma, fuos femper hoftes, populi Ro"mani numquam amicos. Qui nec, ut Sam

nites, in pace amicitiam, nec, ut Campani, "auxilium in bello petiffent, nec in fide populi "Romani, nec in ditione effent."

II. Quum de poftulatis Samnitium Ti. Aemilius praetor fenatum confuluiffet, reddendumque his foedus Patres cenfuiffent, praetor Samnitibus refpondit: "Nec, quo minus perpetua cum eis "amicitia effet, per populum Romanum ftetiffe: "nec contradici, quin, quoniam ipfos belli "culpa fua contracti taedium ceperit, amicitia "de integro reconcilietur. Quod ad Sidicinos "adtineat, nihil intercedi, quo minus Samniti

populo pacis bellique liberum arbitrium fit." Foedere icto, quum domum revertiffent, extemplo inde exercitus Romanus deductus, annuo

ftipendio & trium menfium frumento accepto; quod pepigerat conful, ut tempus induciis daret, quoad legati rediffent. Samnites, copiis iifdem, quibus ufi adverfus Romanum bellum fuerant, contra Sidicinos profecti, haud in dubia fpe erant mature urbis hoftium potiundae. Tum ab Sidicinis deditio prius ad Romanos coepta fieri est: dein, poftquam Patres ut feram eam ultimaque tandem neceffitate expreffam adfpernabantur, ad Latinos jam fua fponte in arma motos facta est. Ne Campani quidem (adeo injuriae Samnitium, quam beneficii Romanorum, memoria praefentior erat) his fe armis abftinuere. Ex his tot populis unus ingens exercitus, duce Latino fines Samnitium ingreffus, plus populationibus, quam proeliis, cladium fecit. Et, quamquam fuperiores certaminibus Latini erant, haud inviti, ne faepius dimicandum foret, agro hoftium exceffere. Id fpatium Samnitibus datum eft Romam legatos mittendi. Qui quum adiffent fenatum, conquefti eadem fe foederatos pati, quae hoftes effent paffi, precibus infimis petiere, "ut fatis ducerent Ro“mani victoriam, quam Samnitibus ex Campano Sidicinoque hofte eripuiffent: ne vinci etiam. "fe ab ignaviffimis populis finerent. Latinos Campanofque, fi fub ditione populi Romani effent, pro imperio arcerent Samniti agro; fin imperium abnuerent, armis coërcerent." Ad

verfus haec refponfum anceps datum, quia fateri pigebat, in poteftate fua Latinos jam non effe, timebantque, ne arguendo abalienarent: "Campanorum aliam conditionem effe, qui non foe"dere, fed per deditionem, in fidem veniffent:. 'itaque Campanos, feu velint, feu nolint, quieIn foedere Latino nihil effe, quo bel"lare, cum quibus ipfi velint, prohibeantur."

❝turos.

Sed

III. Quod refponfum ficut dubios Samnites, quidnam facturum Romanum cenferent, dimifit, ita Campanos metu abalienavit; Latinos, velut nihil jam non concedentibus Romanis, ferociores fecit. Itaque, per fpeciem adverfus Samnites belli parandi crebra concilia indicentes, omnibus confultationibus inter fe principes occulte Romanum coquebant bellum. Huic quoque adverfus fervatores fuos bello Campanus aderat. quamquam omnia de induftria celabantur, priufque, quam moverentur Romani, tolli ab tergo Samnitem hoftem volebant; tamen per quofdam, privatis hofpitiis neceffitudinibufque conjunctos, indicia conjurationis ejus Romam emanarunt. Juffifque ante tempus confulibus abdicare fe magiftratu, quo maturius novi confules adverfus tantam molem belli crearentur, religio inceffit, ab eis, quorum inminutum imperium effet, comitial haberi. Itaque interregnum initum. Duo interreges fuerunt, M. Valerius ac M. Fabius. Creati

confules, T. Manlius Torquatus tertium, P. Decius Mus. Eo anno Alexandrum, Epiri regem, in Italiam claffem adpuliffe conftat. Quod bellum, fi prima fatis profpera fuiffent, haud dubie ad Romanos perveniffet. Eadem aetas rerum Magni Alexandri eft: quem, forore hujus ortum, in alio tractu orbis, invictum bellis juvenem, fortuna morbo exftinxit. Ceterum Romani, etfi defectio fociorum nominifque Latini haud dubia erat; tamen, tamquam de Samnitibus, non de fe, curam agerent, decem principes Latinorum Romam evocaverunt, quibus imperarent, quae vellent. Praetores tum duos Latium habebat, L. Annium Setinum & L. Numifium Circejenfem, ambo ex coloniis Romanis: per quos, praeter Signiam Velitrafque, & ipfas colonias Romanas, Volfci etiam exciti ad arma erant. Eos nominatim evocari placuit. Haud cuiquam dubium erat, fuper qua re adcirentur. Itaque, concilio prius habito, praetores, quam Romam proficifcerentur, evocatos fe ab fenatu docent Romano, &, quae actum iri fecum credant, quidnam ad ea refponderi placeat, referunt.

66

IV. Quum aliud alii cenferent, tum Annius: Quamquam ipfe ego retuli, quid refponderi placeret, tamen magis ad fummam rerum "noftrarum pertinere arbitror, quid agendum "nobis, quam quid loquendum fit. Facile erit,