religione populum, fi qua obligavimus; ne quid divini humanive obftet, quo minus juf"tum piumque de integro ineatur bellum. In"terea confules exercitum fcribere, armare, educere placet; nec prius ingredi hoftium fines,

66

quam omnia jufta in deditionem noftram per"fecta erunt. Vos, Dii inmortales, precor quae

foque, fi vobis non fuit cordi, Sp. Poftumium, "T. Veturium confules cum Samnitibus profpere "bellum gerere; at vos fatis habeatis, vidiffe nos "fub jugum miffos, vidiffe fponfione infami obligatos, videre nudos vinctofque hoftibus de“ditos, omnem iram hoftium noftris capitibus excipientes. Novos confules legionefque Ro"manas ita cum Samnite gerere bellum velitis, "ut omnia ante nos confules bella gefta funt." Quae ubi dixit, tanta fimul admiratio miferatioque viri inceffit omnes, ut modo vix crederent, illum eumdem effe Sp. Poftumium, qui auctor tam foedae pacis fuiffet: modo miferarentur, quod vir talis etiam praecipuum apud hoftes fupplicium paffurus effet ob iram diremtae pacis. Quum omnes, laudibus modo profequentes virum, in fententiam ejus pedibus irent; tentata paullifper interceffio eft ab L. Livio & Q. Maelio, tribunis plebis: qui, " neque exfolvi religione "populum," agebant, "deditione fua, nifi om"nia Samnitibus, qualia apud Caudium fuiffent,

"reftituerentur: neque fe pro eo, quod, fpon"dendo pacem, fervaffent exercitum populi Ro"mani, poenam ullam meritos effe; neque ad "extremum, quum facrofancti effent, dedi hosti"bus violarive poffe."

IX. Tum Poftumius, "Interea dedite," inquit, profanos nos, quos falva religione potef"tis: dedetis deinde & iftos facrofanctos, quum primum magiftratu abierint; fed, fi me audiatis, prius, quam dedantur, hic in comitio virgis caefos, hanc jam ut intercalatae poenae "ufuram habeant. Nam quod deditione noftra negant exfolvi religione populum, id iftos

magis, ne dedantur, quam quia ita fe res ha"beat, dicere, quis adeo juris fecialium expers

66

66

eft, qui ignoret? Neque ego inficias eo, Pa"tres confcripti, tam fponfiones quam foedera "fancta effe apud eos homines, apud quos jux"ta divinas religiones fides humana colitur : fed injuffu populi nego quidquam fanciri poffe, "quod populum teneat. An, fi eadem fuperbia, qua fponfionem iftam exprefferunt nobis Samnites, coëgiffent nos verba legitima deden"tium urbes nuncupare, deditum populum Ro"manum vos tribuni diceretis, & hanc urbem, templa, delubra, fines, aquas, Samnitium effe? "Omitto deditionem, quoniam de fponfione agi"tur. Quid tandem, fi fpopondiffemus, urbem

66

"hanc relicturum populum Romanum? fi incen"furum? fi magiftratus, fi fenatum, fi leges non "habiturum? fi fub regibus futurum? Dii me

liora, inquis atqui non indignitas rerum fpon"fionis vinculum levat. Si quid eft, in quo ob

ligari populus poffit, in omnia poteft. Et ne "illud quidem, quod quofdam forfitan moveat, "refert, conful, an dictator, an praetor spopon"derit. Et hoc ipfi etiam Samnites judicaverunt, quibus non fuit fatis confules fpondere, fed legatos, quaeftores, tribunos militum fpondere coëgerunt. Nec a me nunc quifquam quaefi"verit, quid ita fpoponderim? quum id nec "confulis jus effet; nec illis fpondere pacem,

66

66

66

quae mei non erat arbitrii, nec pro vobis, qui “nihil mandaveratis, poffem. Nihil ad Caudi"um, Patres confcripti, humanis confiliis geftum "eft. Dii inmortales & veftris & hoftium impe"ratoribus mentem ademerunt. Nec nos in bel "lo fatis cavimus; & illi male partam victoriam "male perdiderunt, dum vix locis, quibus vi"cerant, credunt, dum quacumque conditione "arma viris in arma natis auferre feftinant. An, "fi fana mens fuiflet, difficile illis fuit, dum fe"nes ab domo ad confultandum arceffunt, mit"tere Romam legatos? cum fenatu, cum popu"lo, de pace ac foedere agere? Tridui iter expeditis erat. Interea in induciis res fuiffet, do

nec ab Roma legati aut victoriam illis certam, "aut pacem adferrent. Ea demum fponfio effet, quam populi juffu fpopondiffemus. Sed ne

que vos tuliffetis, nec nos fpopondiffemus : "nec fas fuit alium rerum exitum effe, quam ut

illi, velut fomnio lactiore, quam quod mentes "eorum capere poffent, nequidquam eluderen"tur: & noftrum exercitum eadem, quae inpe"dierat, fortuna expediret: vanam victoriam va"nior irritam faceret pax: fponfio interponeretur,

66

quae neminem, praeter fponforem, obligaret. Quid enim vobifcum, Patres confcripti, quid "cum populo Romano actum eft? quis vos adpellare poteft? quis fe a vobis dicere deceptum? "hoftis? an civis? Hofti nihil fpopondiftis: "civem neminem fpondere pro vobis juffiftis. "Nihil ergo vobis nec nobifcum eft, quibus ni"hil mandaftis; nec cum Samnitibus, cum qui"bus nihil egiftis. Samnitibus fponfores nos fu

mus, rei fatis locupletes. In id, quod noftrum "eft; in id, quod praeftare poffumus, corpora "noftra & animos; in haec faeviant, in haec fer

rum, in haec iras acuant. Quod ad tribunos "adtinet, confulite, utrum praefens deditio eo"rum fieri poffit, an in diem differatur. Nos "interim, T. Veturi, vofque ceteri, vilia haec "capita luendae fponfionis feramus, & noftro fupplicio liberemus Romana arma."

X. Movit Patres confcriptos tum cauffa, tum auctor; nec ceteros folum, fed tribunos etiam plebei, ut fe in fenatus dicerent fore poteftate. Magistratu inde se extemplo abdicaverunt, traditique fecialibus cum ceteris Caudium ducendi. Hoc facto fenatufconfulto, lux quaedam adfulfiffe civitati vifa eft. Poftumius in ore erat; eum laudibus ad coelum ferebant: devotioni P. Decii confulis, aliis claris facinoribus aequabant. "E"merfiffe civitatem ex obnoxia pace illius confilio " & opera: ipfum fe cruciatibus & hoftium irae "obferre, piaculaque pro populo Romano dare." Arma cuncti fpectant & bellum. “En umquam "futurum, ut congredi armatis cum Samnite li"ceat?" In civitate, ira odioque ardente, delectus prope omnium voluntariorum fuit. Refcriptae ex eodem milite novae legiones, ductufque ad Caudium exercitus. Praegreffi feciales, ubi ad portam venere, veftem detrahi pacis fponforibus. jubent, manus poft tergum vinciri. Quum adparitor verecundia majeftatis Poftumium laxe vinciret, "Quin tu," inquit, "adducis lorum, ut

66

justa fiat deditio?" Tum, ubi in coetum Samnitium & ad tribunal ventum Pontii est, A. Cornelius Arvina fecialis ita verba fecit: " Quan

doque hice homines injuffu populi Romani Quiritium foedus ictum iri fpoponderunt, atque ob eam rem noxam nocuerunt; ob eam