66

rem, quo populus Romanus fcelere inpio fit "folutus, hofce homines vobis dedo." Haec dicenti feciali Postumius genu femur, quanta maxime poterat vi, perculit, & clara voce aït, "se Samnitem civem effe, illum legatum; fecia"lem a fe contra jus gentium violatum; eo jus"tius bellum gefturos."

XI. Tum Pontius, "Nec ego iftam deditio"nem accipiam," inquit, nec Samnites ratam "habebunt. Quin tu, Sp. Poftumi, fi Deos effe "cenfes, aut omnia irrita facis, aut pacto ftas? "Samniti populo omnes, quos in poteftate ha"buit, aut pro eis pax debetur. Sed quid ego "te adpello; qui te captum victori, cum qua "potes fide, reftituis? Populum Romanum

adpello; quem fi fponfionis ad Furculas Cau"dinas factae poenitet, reftituat legiones intra "faltum, quo feptae fuerunt. Nemo quemquam "deceperit: omnia pro infecto fint: recipiant

arma, quae per pactionem tradiderunt: rede"ant in caftra fua. Quidquid pridie habuerunt, quam in conloquium eft ventum, habeant. "Tum bellum & fortia confilia placeant, tunc

fponfio & pax repudietur. Ea fortuna, iis lo"cis, quae ante pacis mentionem habuimus, ge"ramus bellum: nec populus Romanus confu"lum fponfionem, nec nos fidem populi Ro"mani accufemus. Numquamne cauffa defiet,

"cur victi pacto non ftetis? Obfides Porfenae "dediftis; furto eos fubduxiftis: auro civitatem "a Gallis redemiftis; inter accipiendum aurum "caefi funt: pacem nobifcum pepigiftis, ut legiones vobis captas reftitueremus; eam pacem "irritam facitis, & femper aliquam fraudi fpe"ciem juris inponitis. Non probat populus Ro"manus ignominiofa pace legiones fervatas?

pacem fibi habeat, legiones captas victori re"ftituat: hoc fide, hoc foederibus, hoc feciali"bus ceremoniis dignum erat. Ut tu quidem,

quod petifti, per pactionem habeas, tot cives "incolumes; ego pacem, quam hofti tibi re"mittendo pactus fum, non habeam: hoc tu, "A. Corneli, hoc vos, feciales, juris gentibus "dicitis? Ego vero iftos, quos dedi simulatis, "nec accipio, nec dedi arbitror; nec moror,

66

quo minus in civitatem obligatam fponfione "commiffa, iratis omnibus Diis, quorum elu“ditur numen, redeant. Gerite bellum quando Sp. Poftumius modo legatum fecialem genu

perculit. Ita Dii credent, Samnitem civem "Postumium, non civem Romanum, effe, & a "Samnite legatum Romanum violatum. Eo "vobis juftum in nos factum effe bellum. Haec "ludibria religionum non pudere in lucem pro"ferre? & vix pueris dignas ambages fenes ac "confulares fallendae fidei exquirere? I, licor,

A a

"deme vincla Romanis: moratus fit nemo, quo "minus, ubi vifum fuerit, abeant." Et illi quidem, forfitan & publica, fua certe liberata fide, ab Caudio in caftra Romana inviolati redierunt.

XII. Samnitibus, pro fuperba pace infeftiffimum cernentibus renatum bellum, omnia, quae deinde venerunt, non in animis folum, fed prope in oculis effe: & fero ac nequidquam laudare fenis Pontii utraque confilia; inter quae fe media lapfos victoriae poffeffionem pace incerta mutaffe, &, beneficii & maleficii occafione amiffa, pugnaturos cum eis, quos potuerint in perpetuum vel inimicos tollere, vel amicos facere. Adeoque, nullodum certamine inclinatis viribus, poft Caudinam pacem animi mutaverant, ut clariorem inter Romanos deditio Poftumium, quam Pontium incruenta victoria inter Samnites, faceret: & geri poffe bellum Romani pro victoria certa haberent, Samnites fimul rebellaffe & viciffe crederent Romanum. Inter haec Satricani ad Samnites defecerunt, & Fregellae colonia necopinato adventu Samnitium (fuiffe & Satricanos cum iis fatis conftat) nocte occupata eft. Timor inde mutuus utrofque ufque ad lucem quietos tenuit: lux pugnae initium fuit; quam aliquamdiu aequam, & quia pro aris ac focis dimicabatur, & quia ex tectis adjuvabat inbellis multitudo,

tamen Fregellani fuftinuerunt.

Fraus deinde

rem inclinavit, quod vocem audiri praeconis paffi funt; "Incolumem abiturum, qui arma pofu"iffet."

Ea fpes remifit a certamine animos, & paffim arma jactari coepta. Pertinacior pars armata per aversam portam erupit; tutiorque eis audacia fuit, quam incautus ad credendum ceteris pavor: quos circumdatos igni, nequidquam Deos fidemque invocantes, Samnites concremaverunt. Confules, inter fe partiti provin cias, Papirius in Apuliam ad Luceriam pergit, ubi equites Romani obfides ad Caudium dati cuftodiebantur: Publilius in Samnio fubftitit adverfus Caudinas legiones. Diftendit ea res Samnitium animos; quod nec ad Luceriam ire, ne ab tergo inftaret hoftis, nec manere, ne Luceria interim amitteretur, fatis audebant. Optimum vifum eft committere rem fortunae, & tranfigere cum Publilio certamen. Itaque in aciem copias educunt.

XIII. Adverfus quos Publilius conful quum dimicaturus effet, prius adloquendos milites ratus, concionem advocari juffit. Ceterum ficut ingenti alacritate ad praetorium concurfum eft, ita prae clamore pofcentium pugnam nulla adhortatio imperatoris audita eft. Suus cuique animus memor ignominiae adhortator aderat. Vadunt igitur in proelium urguentes figniferos: &,

ne mora in concurfu pilis emittendis ftringendifque inde gladiis effet, pila, velut dato ad id figno, abjiciunt, ftrictifque gladiis curfu in hoftem feruntur. Nihil illic imperatoriae artis ordinibus aut fubfidiis locandis fuit: omnia ira militaris prope vefano inpetu egit. Itaque non fufi modo hoftes funt; fed, ne caftris quidem fuis fugam inpedire aufi, Apuliam diffipati petiere: Luceriam tamen, coacto rurfus in unum agmine, eft perventum. Romanos ira eadem, quae per mediam aciem hoftium tulerat, & in caftra pertulit. Ibi plus, quam in acie, fanguinis ac caedis factum, praedaeque pars major ira conrupta. Exercitus alter cum Papirio confule locis maritimis pervenerat Arpos per omnia pacata, Samnitium magis injuriis & odio, quam beneficio ullo populi Romani. Nam Samnites, ea tempeftate in montibus vicatim habitantes, campeftria & maritima loca, contemto cultorum molliore atque, ut evenit fere, locis fimili genere, ipfi montani atque agreftes depopulabantur. Quae regio fi fida Samnitibus fuiffet, aut pervenire Arpos exercitus Romanus nequiffet, aut interjecta inter Romam & Arpos, penuriâ rerum omnium, exclufos a commeatibus abfumfiffet. Tum quoque profectos inde ad Luceriam, juxta obfidentes obfeffofque, inopia vexavit. Omnia ab Arpis Romanis fubpeditabantur; ceterum adeo exigue,