C B diverfum in cantu & myfterio divino inveniret a Romano, totum deleret, & ad unitatem &ad Romani myfterii uniret. Hæc Landulfus Lib. 2. Cap. X. qui deinde fubdit, Carolum fustuliffe omnes Ambrofiane Liturgie Libros, uno Miffalis exemplo excepto, fed miraculum ininterceffiffe, quo divinitus innotuit, Ambrofianæ Ecclefiæ ritum a Deo probari. Hinc autem Beroldus, Guilielmus Durandus, Gualvaneus de la Flamma, Boninus Mombritius aliique Scriptores Mediolanenfes defumfere quæ habent de eâdem Liturgiâ, cælitus inter tot turbines fervatâ. Gualvaneus tamen in quodam Codice MSto Leoni III. tribuit, quod ceteri Hadriano I. Papæ. Equidem in Præfatione ad ipfius Landulfi Hiftoriam minime diffimulavi , quam pronus in fabulas, quam fubleftæ fidei fuerit ejufmodi Scriptor. In hac etiam narratione multa adversùs Chronologiam Landulfus peccavit. Et certe qui prodigium illud aut falfum prorfus fufpicetur, aut ei fidem accommodare nolit, is me contra dicentem minime habebit. Attamen inter ipfas fabulas elucere mihi videtur illud idem quod antea propofueram; neque enim Hiftorici vel inepti, Poëtarum ad inftar, narratio-.. nem cujufquam facti omnino confingere folent, fed qualem accepere a vulgo, aut ipfi accidiffe opinantur, literis confignant; hoc Ceft, verum aliquod fabulis intermixtum enarrare confueverunt. Non facile Landulfus fomniaffet, vim ritibus Ambrofianis illatam fub Adriano I. Pontifice & Carolo Magno, nifi conatus hujufmodi fama præceffiffet, & aut Populus, aut antiquiores Hiftorici id commemoraffent. Et quando vidimus, iis ipfis temporibus Romanos Pontifices impetraffe, Gallicæ omnes Ecclefiæ Liturgiam Romæ adhibitam, jamque per tot alias Ecclefias diffufam, amplexarentur: veri quoque fimile prorfus videtur, eos propitiâ ilâ occafione ufos nihil intentatum reliquiffe, ut Ambrofianam quoque uti in dogmate, ita & in ritibus Romanæ conformem efficerent. Conftantiffime autem repugnaffe Clerum Ambrofianum, neque dimoveri fe paffum, quod celeberrimum. virum Sanctum Ambrofium fuæ Liturgie au&torem contenderet, eventus ipfe docet: nam poft tot Sæcula eorum ritus illæ perdurant. Et fane etiam ante Annum 849. Ambrofius illorum inftitutor tradebarur, Walafrido Strabone tefte, qui per ea tempora hæc fcribebat Cap. 22. de Reb. Ecclef. Ambrofius Mediolanenfis Epifcopus tam Miffa, quàm ceterorum. difpofitionem officiorum fuæ Ecclefiæ, & aliis Liguribus ordinavit. Quæ & ufque hodie in Mediolanenfi tenentur Ecclefia. Neque reticendum, Anno quoque 1440. Brandam de Castellione S. R. E. Cardinalem confilium cepiffe abolendæ Ambrofiane Liturgie. Verùm Populus Mediolanenfis in eum concitatus, folum vertere, & a cœpto defiftere coëgit. Corium & Oldoinum rei teftes habeo. Atholicæ Romanæ Ecclefiæ Litur-| A linguam proficifceretur Latinam, & quidquidgia, ritus facros complectens in divinis Officiis,& incruento potiffimum Sacrificio adhibitos, qualis temporibus noftris fit, nofcunt "idie fub oculis habent, quicumque in fanctiffimæ hujus Ecclefiæ finu nutriuntur Ferme apud omnes Sacerdotes, ferme ubique locorum modus idem nunc obtinet colendi Numinis in Templo; atque in conficiendis Sacramentis vix ulla nunc eft Catholicorum Ecclefia, quæ Romanæ omnium magiftræ ritus non fequatur, ejufque moribus fe fe non attemperet. Verùm tanta, tamque late diffufa externi divini cultus uniformitas, non eadem olim fuit. Nam ut mittam Græcas ceterafque Orientis, ac Ægypti Ecclefias, Liturgiâ ab aliis diffimili ufas fuiffe & adhuc uti, in ipfo quoque Occidente Provinciæ quædam nondum facris Romanæ Ecclefiæ ritibus affuetæ, diu confuetudinem fuam retinuere, nempe Gallicana, Hifpanica, & Franco-Germanica. Neque in iis ipfis locis defuere fingulares Ecclefiæ, quibus peculiares erant ceremonia ac mores in lacris; nam & ipfa Italia, quamquam arctius Romano Pontifici tamquam fuo Primati obnoxia, exemplis ejufmodi non caruit. Sed inter ceteras Italiæ Ecclefias Mediolanenfis potiffimum hoc titulo fpectabilem fe fe reddidit, celebremque famam vel apud Veteres iftâ quoque de caufsâ fibi comparavit. Id autem curæ Romanis Pontificibus femper fuit, ut quantum poffent, reliquas Occidentis Ecclefias adducerent ad amplectendam Romanæ Ecclefiæ Liturgiam, & mores ab ea diffonos in facris peragendis exuerent. Immo id polliceri cogebantur olim Epifcopi pertinentes ad.ordinationem Romani Pontificis, ut patet ex Libro Diurno Cap. 3. Tit. 7. Neque in irritum ceffere conatus; & fenfim five adhortationibus, five etiam imperio victi Præfules (fi Mediolanenfem excipias) conceffere in fententiam & mores Ecclefiæ, a qua fuam originem atque inftitutionem reliqua Occidentales habuere, aut habuiffe creduntur. Pippino præfertim & Carolo Magno in Gallia regnantibus id fa-D Aum; nam quum ii nemini cederent obfequio in Romanam Ecclefiam, prætereaque meditarentur jamdudum Italicam Provinciam fuis Regnis adjungere, ipfamque Imperatoriam dignitatem in fe transferre (quod fub Carolo tamdem contigit) magnique momenti cernerent ad grandia facta futuram amicitiam ac opem Romani Pontificis,quem etiam fibi Pippinus maxime utilem fenferat in arripiendo Francorum fceptro: nihil antiquius iis erat, quam indulgere ac morem gerere, ubicumque poffent, eorum petitionibus ac votis. Itaque tunc adnitentibus Pontificibus Maximis Gallicana Ecclefia, antiquos fuos ritus omnino feponens, Romanos eft amplexa. Auctor eft Landulphus fenior Mediolanenfis Scriptor, cujus Hiftoriam habes Tom. IV. Rer. Italicar. fub Hadriano I. Pontifice in Romano Concilio conftitutum fuiffe ut Carolus M. per totam Tom. IV. E Ceterum five quod fub Carolo Magno EcIii clefiæ clefiæ quædam non fecus ac Ambrofiana, tenaciffimæ fuorum morum, ad Romanos ritus componere fe fe noluerint, five quod fubfequentibus Sæculis eofdem receptos immutarint, aut amplificarint, mihi vix dubitandum videtur, quin & poft Carolum M. nonnullis aliis Ecclefiis peculiaris fua fuerit Liturgia, aut certe in non paucis a Romana diffentiens. Curia, Rhætiarum præcipua Urbs fuum adhuc Epifcopum fervat, & Ecclefiam facris Catholicis addictam; eratque olim Mediolanenfi Metropolita fubjecta, ut patet ex Epiftola Eufebii Mediolanenfis ad Leonem M. Pontificem Romanum. Quales ibi ritus in ufu forent Anno 1589. Miffalis Liber me docuit eodem Anno impreffus Conftantiæ cum hoc titulo: Miffale fecundùm ritum Curienfis Ecclefie diligenter emendatum, & in meliorem ordinem digeftum, mandato Reverendifs. & Serenifs. Principis ac Domini, D. Petri Epifcopi Curienfis. Liceat mihi adferre nonnulla, quandoquidem nova hæc multis obventura puto. Exorditur ibi Sacerdos Miffam dicendo: In nomine Patris & Filii & Spiritus Sancti . Amen. Adjutorium noftrum in nomine Domini, qui fecit cælum & terram. Introibo ad Altare Dei, ad Deum, qui lætificat juventutem meam. Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in feculum mifericordia ejus. Tum confeffionem his verbis peragit: Ego reus & confcius omnium peccatorum meorum, confiteor Deo Patri omnipotenti, Beata Maria Virgini, & omnibus Sanctis, & vobis, quod ego mifer & indignus peccator peccavi nimis in vita mea contra legem Dei mei cogitatione, locutione, omiffione, confenfu, visu, verbo, & opere, ignorantia, negligentia mea culpa, mea graviffi ma culpa, aliifque multis malis. Ideo deprecor gloriofiffimam Virginem Mariam, beatos Apoftolos Petrum & Paulum, beatos Florinum, & Lucium, beatam Emeritam &c. iftos Sanctas, B Aa vinculis abfolutionis minoris, fi incidiftis ; & reftituo vos feptem Sacramentis, & communioni matris Ecclefia, in nomine Patris &c. Nonnulla etiam adnotanda mihi videntur peculiaria in eadem Liturgia. Ad locationem Calicis vi no præparato, patená,& hoftia fuppofitâ erigat brachia & dicat: Acceptabile fiat Sacramentum iftud omnipotenti Deo in nomine Patris &c. Sit fignatum, benedictum, & ordinatum Sacramentum iftud omnipotenti Deo per Chriftum Dominum noftrum. Tunc accipiat patenam cum hoftia de Calice dicendo: Sufcipe Sandte Pater &c. Pro Veni Sanétificator &c. quod eft in Mifla Romana, ibi dicitur: Veni invifibilis fanctificator, & benedic hoc Sa cramentum tuo nomini a meis indignis manibus præparatum, per Chriftum Dominum noftrum. Nihil ibi de manuum lotione: Pax hifce verbis exhibetur: Pax tibi, & Ecclefiæ Dei. Habete vinculum pacis & Caritatis, uti apti fitis faerofanctis Myfteriis Chrifti. Amen. Antequam affumat hostiam, dicit Quid retribuam Domino pro omnibus , quæ retribuit mihi? Panem Chrifti accipiam &c. Domine non fum dignus &c. Domine, propitius efto mihi peccatori. Corpus Domini noftri Jefu Chrifti proficiat mihi,& omnibus circumftantibus ad falutem. in vitam æternam. Amen. Quid retribuam &c. Sanguis Domini noftri Jefu Chrifti proficiat nobis in vitam æternam. Amen. Quod ore fumfimus &c. Verbum caro factum eft, & habitavit in nobis c. plenum gratia & veritate. Corpus tuum, Domine Jefu Chrifte, quod ego mifer peccator fumfi, & Sanguis, quem indi gnus potavi &c., & præfta, ut ibi nulla rema neat peccati macula, ubi intraverunt facrofan &ta Sacramenta. Benedicta filia tu a Domi, no, quia per te &c. Lutum fecit Dominus ex Sputo, & linivit oculos cæci : lavit, vidit abiit,& credidit Deo. Nunc dimittis fervum tuum &c. Præter Cantum Angelicum, hoc eft Gloria in excelfis, ibi legitur Cantus Angeli cus de Beata Virgine, nempe idem Gloria, additis quibufdam ad Deiparam fpectantibus. Multæ quoque Sequentia fingulares illic habentur pro omnibus fere Feftis folemnibus, uti & ritus quidam peculiares pro diebus Cœnæ Domini, & Parafceves; peculiares quoque Epiftolæ, Evangelia, Introitus Introitus, uti & complu res Orationes votive. Sacræ Scripturæ textus non diffimilis a Romano; attamen multa ibi verba anteponuntur, poftponuntur, adduntur, mutantur. Atque hæc de Curienfis Ecclefia Liturgia, uti parum vulgata, excerpere pla cuit. Quo autem in loco nunc fint iidem ritus, erit plura cupientis edifcere ab ejufdem Urbis incolis. omnes Santos Dei, & vos orare pro me mifero peccatore. Tum fubnectitur : Mifereatur noftri omnipotens &c. perducat nos Dominus nofter Jefus Chriftus fine macula eum gaudio in vitam æternam. Amen. Indulgentiam&D remiffionem omnium peccatorum noftrorum, spa. tium veræ & fructuofæ pœnitentia, finem bonum, Caritatemque perfectam tribuat nobis omnipotens, pius, & mifericors Dominus. Amen. Non nobis Domine non nobis, fed nomini tuo da gloriam. Ab occultis meis munda me Domine, & ab alienis parce fervo tuo. Sacerdotes tui induant juftitiam, & Sancti tui exfultent. Domine exaudi orationem meam &c. Dominus vobifcum &c. Tum geniculetur Sacerdos ante Altare, & dicat: Oremus. Exaudi quæfumus Domine fupplicum preces &c. Tunc furgat, & afcendat ad Altare & dicat: Aufer a nobis &c. Finito ifto faciat crucem in medio Altaris dicendo: Ifti Sancti, atque omnes SanEti tui, Domine, nas ubique lætificent &c. Tunc eat versus dexteram, aperiendo Librum, ofculando Librum, & dicendo: Tuam Crucem adoramus Domine tuam gloriofam recolimus paffionem. Miferere nobis , qui paffus es pro nobis in Cruce. Poftea eat ad finiftram Altaris, ofculando Altare & dicendo: Pax Chrifti, quam nobis per Evangelium tradidit, confirmet confervet corda & corpora noftra. Pax mecum. Deinde redeat ad dexteram partem Altaris dicendo Abfolutionem generalem: Dominus nofter Jefus Chriftus vos abfolvat, & ego auctoritate ipfius, qua fungor, abfolvo vos E Redeo ad Ambrofianam Bafilicam, cujus ritus longe per Europam fuere, & adhuc funt celebriores. De iis multa habet Jofeph Vicecomes Ambrofiani Collegii Doctor in Libro de Ritib. Miffe Lib. 2., & Cardinalis Bona Lib. I. Cap. X. Rerum Liturgicarum. Multa quoque attulit Radulphus Decanus Tungrenfis circiter Annum 1390. in Libro de Canonum obfervantia. Jacobus verò Pamelius inter Liturgica Latinorum Ambrofanam quoque Mif fam, Præfationes ac Orationes totius Anni edidit Coloniæ Agrippinæ Anno 1571. Liceat & mihi nunc aliqua heic adnotare. Illud certum, non defuiffe Mediolanenfi Ecclefiæ Litur giam fuam vel antequam Sanctus Ambrofius eidem præficeretur ubi enim Chriftianorum Ecclefia fuit, ibi quoque Sacramenta e vefti gio fuere, & pari ratione ritus etiam facri . Quid verò Ambrofius immutaverit, addideritve, incompertum eft, nifi quod novimus Paulino in ejus Vita, atque Auguftino in Lib. IX. Confeffion. teftibus inftitutum ab ipfo fuiffe , ut Antiphone, Hymni, & Pfalmi fecundùm morem Orientalium partium canerentur: qui ritus antea in Occidente infuetus per omnes poftea provincias manavit, & adhuc in ufu ac honore habetur. Ceterum multa funt, quæ nobis perfuadent, potiores ritus Miflæ, aliorumque facrorum tales adhuc in Mediolanenfi Ecclefia adhiberi, quales ante Sanctum Ambrofium fuere, aut quales ipfe efformavit. Idque ex collatione Librorum ejufdem Ambrofii elucere aliqua ex parte poteft. Sed fimul animadvertendum eft, ex ritibus iis non paucos, minoris tamen momenti, fubfequentibus Sæculis fuiffe aut immutatos, aut imminutos, ut proinde concedere nequeam in Cl. Mabillonii fententiam, qui in Mufei Italic. Tom. I. part. 2. Obfervationes quafdam de Ritu Ambrofiano interferens, enarratis iis, quæ Landulfus fenior habet de tentata per Carolum Magnum Officii Ambrofiani abolitione, cenfet, ab eo tempore Ritum Ambrofianum femper manfiffe uniformem, ut ex relictis antiquis Libris deprehendimus, nifi quod fubinde facta eft novorum Feftorum, ut moris eft, acceffio. Quàm parum id cum veritate confentiat, unum confilium Puricellii V. Cl. & de Mediolanenfibus antiquitatibus tam bene meriti, fatis evincere poffet, qui Librum meditabatur de Ritibus Ambrofianis. Originem Festivitatum (funt ejus verba, ipfius manu exarata, quæ olim legi) additamenta vel alias mutationes Miffali ac Breviario fa varia Scriptorum teftimonia de noftris Ritibus identidem pronuntiata recenferem &c. Fuit & mihi idem propofitum jamdiu, quum apud cariffimos Mediolanenfes meos juvenis confidebain, eamque in rem multa etiam antiquitatis frufta congefferam. Sed Mutinam. revocatus ædificium aliis conftruendum reliqui; atque utinam ad illud fe conferat omnium aptiffimus Cl. V. Jofephus Antonius Saxius Ambrofiane Bibliothecæ Præfectus, in cujus mente verfari hoc idem confilium intellexi ita A verficulorum divifione diverfa a Romana. Eumdem quoque præferunt alii Miffales, aliis temporibus proelo impreffi, atque ille potiffimum, quem Gafpar Vicecomes Archiepifcopus Mediolanenfis Anno 1594. typis tradendum curavit. Sed ejus in Archiepifcopatu fucceffor Fredericus Cardinalis Borromæus, Am brofiane Bibliothecæ parens, & vir ex rebus geftis immortalis nominis, quum Ambrofianum Ritum expurgandum, & antiquæ puritati reftituendum fibi fumfiffet, animadvertens, antiquiffimos Miffales, & quofdam etiam impreffos carere hujufmodi Pfalmo, inde eum fuftulit: quem morem poftea retinuit Mediolanenfis Ecclefia. B C Accipe nunc, quàm diverfos alios Ritus in Ambrofianam Miffam invexerint Sæcula quædam, qui nunc aut fublati, aut immutati funt 9 ut ad primævam fuam inftitutionem Miffa redigeretur. In fupra laudato Miffali MSto Cartufiano poft verficulum Confitemini Domino &c. hæc leguntur: Poft: Sit nomen benedictum &c. Tunc Sacerdos fublimet oculos, manus, & inclinet, circumftantibus dicens: Rogo altiffimam Virginem Mariam omnes Sanctos, & vos, fratres fratres, orare pro me ad Dominum. Refpondet Chorus: Exaudiat te Dominus in oratione tua benedicat te. Sacerdos plane dicat: Dominus vobifcum. Refpondetur: Et cum fpiritu tuo. Si autem per fe folus: Domine exaudi orationem noftram, clamor nofter ad te perveniat. Sequitur Ora tio privata ante Altare: Rogo te Deus &c. Poft Lectionem recitatam hæc fubjiciuntur : Notandum etiam, quod Paffiones, Depofitiones,. feu Vita Santorum leguntur loco Lectionum. in folemnitatibus eorumdem, fed in propriis feftivitatibus Ecclefiarum. Hujufmodi Ritus veftigia in nullis aliis Mediolanenfium Libris ego deprehendi. Hæc etiam in eodem Miffali animadvertenda. Cantatâ Antiphoná poft Evangelium, iterum dicitur: Dominus vobifcum. Poftea a Diacono proferatur: Pacem habete, Choro refpondente: A te, Domine. Deinde Dominus vobifcum. Sequitur Oratio fuper SinD donem. Poft hæc in eodem Miffali legitur : Sacerdos in manibus tenendo patenam cum pane, fub filentio dicat: Immola Deo facrificium lau&redde Altiffimo vota tua. O Domine, ego fervus tuus &c. Domine, fanctiffime Pater, fanctifica bunc panem, ut fiat Unigeniti tui Corpus. Amen. Vel: Deprecor te, SanEte Pater, ut hic panis tranfeat in Corpus Domini noftri Jefu Chrifti. Amen. Tenendo Calicem in manibus cum vino & aqua, dicat fecrete: Quid retribuam Domino &c. Domine, Sante Pater, fanctifica học vinum aquâ mixtum ut fiat &c. Poft Offertorium,ˆ & Orationes fubfequentes, cetera defiderantur in eo Codice. Neque pretermittendum, ibi in teftem adferri Johannem Belethum, qui propterea non floruerit circiter Annum 1328., ut Cafimirus Oudin opinatus eft, fed quidem. longe antea, uti cum Trithemio reliqui eruditi cenfent. Cardinalis Bona Lib. I. Cap. X. Rer. Liturgic. Ordinem Miffe Ambrofiane exponens, exorditur: Sacerdos Miffam celebraturus, ftans in infimo gradu, fignat fe figno Crucis ; tum Pfalmo Judica me Deus cum antiphona alternatim recitato dicit Verfum Confitemini Domino, quoniam bonus &c. A vero abfceffit doctiffimus Cardinalis : neque enim noftris temporibus Pfalmus Judica me Deus locum habet in Miffa Ambrofiana, neque habebat, dum ea fcriberet Cardinalis Bona. Decepit autem illum antiquus aliquis Miffalis Liber , quem ipfe incaute, neglectis neglectis recentioribus fe- E quutus eft. Et revera fuere tempora, quibus Ambrofiani ab hoc Pfalmo facrum exordiri confueverunt. Oblatus eft mihi Mediolani Codex manu exaratus Anno 1257., qui olim fpectavit ad Cartufiam Garignani: hunc titulum præferens: Liber celebrationis Miffe Ambrofine fcriptus a Johanne Belo de Guertiis de Melegnano, Rectore Ecclefiæ Santi Victoris Porte Romane. Ibi ftatuitur recitandus idem Pfalmus. Eft mihi alter Miffalis, Mediolani æreis typis impreffus Anno 1522. ubi Pfalmus idem occurrit, quem Ambrofianus Sacerdos una cum Miniftro alternatim recitabat, fed Tom. I. dis |
