phi causa esset, consul est creatus cum L. Manlio Aci5 dino, et post paucos dies cum militibus, quos secum de6 duxerat, triumphans urbem est invectus. tulit in triumpho coronas aureas centum viginti quattuor; praeterea auri pondo triginta unum, [argenti infecti**] et signati Oscensis 7 nummûm centum septuaginta tria milia ducentos. militibus de praeda quinquagenos denarios dedit, duplex centurionibus, triplex equiti, tantundem sociis Latini nominis, et stipendium omnibus duplex.

XXXXIIII. Eo anno rogatio primum lata est ab L. Villio tribuno plebis, quot annos nati quemque magistratum peterent caperentque. inde cognomen familiae indi2 tum, ut Annales adpellarentur. praetores quattuor post multos annos lege Baebia creati, quae alternis quaternos iubebat creari. hi facti Cn. Cornelius Scipio, C. Valerius 3 Laevinus, Q. et P. Mucii Q. filii Scaevolae. Q. Fulvio et L. Manlio consulibus eadem provincia, quae superioribus, pari numero copiae peditum, equitum, civium, sociorum 4 decretae. in Hispaniis duabus Ti. Sempronio et L. Postumio cum iisdem exercitibus, quos haberent, prorogatum 5 imperium est; et in supplementum consules scribere iussi ad tria milia peditum Romanorum, trecentos equites, quinque milia sociorum Latini nominis et quadringentos 6 equites. P. Mucius Scaevola urbanam sortitus provinciam est et ut idem quaereret de veneficiis in urbe et propius 7 urbem decem milia passuum, Cn. Cornelius Scipio peregrinam, Q. Mucius Scaevola Siciliam, C. Valerius Laevinus Sardiniam.

8

Q. Fulvius consul priusquam ullam rem publicam ageret, liberare et se et rem publicam religione votis 9 solvendis dixit velle: vovisse quo die postremum cum Celtiberis pugnasset ludos Iovi optimo maximo et aedem equestri Fortunae sese facturum; in eam rem sibi pecu10 niam conlatam esse ab Hispanis. ludi decreti et ut duumviri ad aedem locandam crearentur. de pecunia finitur, ne maior causa ludorum consumeretur quam quanta Fulvio Nobiliori post Aetolicum bellum ludos facienti decreta 11 esset, neve quid ad eos ludos accerseret, cogeret, acciperet, faceret adversus id senatus consultum, quod L.

Aemilio, Cn. Baebio consulibus de ludis factum esset. decreverat id senatus propter effusos sumptus factos in 12 ludos Ti. Sempronii aedilis, qui graves non modo Italiae ac sociis Latini nominis, sed etiam provinciis externis fuerant.

XXXXV. Hiems eo anno nive saeva et omni tem- 1 pestatum genere fuit - arbores, quae obnoxiae frigoribus sunt, deusserat cunctas et ea tum aliquanto quam alias longior fuit. itaque Latinas mox subito coorta et into- 2 lerabilis tempestas in monte turbavit, instaurataeque sunt ex decreto pontificum. eadem tempestas et in Capitolio 3 aliquot signa prostravit, fulminibusque complura loca deformavit, aedem Iovis Tarracinae, aedem Albam Capuae portamque Romanam; muri pinnae aliquot locis decussae erant. haec inter prodigia nuntiatum et ab Reate tripe- 4 dem natum mulum. ob ea decemviri iussi adire libros 5 edidere, quibus diis et quot hostiis sacrificaretur et (fulminibus complura loca deformaret aedem Iovis) ut supplicatio diem unum esset. ludi deinde votivi Q. Fulvii 6 consulis per dies decem magno adparatu facti.

Censorum inde comitia habita; creati M. Aemilius Lepidus pontifex maximus et M. Fulvius Nobilior, qui ex Aetolis triumphaverat. inter hos viros nobiles inimi- 7 citiae erant, saepe multis et in senatu et ad populum atrocibus celebratae certaminibus. comitiis confectis, ut 8 traditum antiquitus est, censores in Campo ad aram Martis sellis curulibus consederunt; quo repente principes senatorum cum agmine venerunt civitatis, inter quos Q. Caecilius Metellus verba fecit.

XXXXVI. 'Non obliti sumus, censores, vos paulo 1 ante ab universo populo Romano moribus nostris praepositos esse, et nos a vobis et admoneri et regi, non vos a nobis debere. indicandum tamen est, quid omnes bonos 2 in vobis aut obfendat aut certe mutatum malint. singulos 3 cum intuemur, M. Aemili, M. Fulvi, neminem hodie in civitate habemus, quem, si revocemur in suffragium, velimus vobis praelatum esse. ambo cum simul adspici- 4 mus, non possumus non vereri, ne male comparati sitis nec tantum rei publicae prosit quod omnibus nobis egregie

5 placetis quam quod alter alteri displicetis noceat. inimicitias per annos multos vobis ipsis graves et atroces geritis, quae periculum est ne ex hac die nobis et rei publi6 cae quam vobis graviores fiant. de quibus causis hoc timeamus, multa subcurrunt, quae dicerentur, nisi forte inplacabiles fueritis [....] inplicaverint animos vestros. 7 has ut hodie, ut in isto templo finiatis simultates, quaesumus vos universi, et quos coniunxit suffragiis suis populus Romanus, hos etiam reconciliatione gratiae con8 iungi a nobis sinatis; uno animo, uno consilio legatis senatum, equites recenseatis, agatis censum, lustrum 9 condatis; quod in omnibus fere precationibus nuncupabitis verbis "ut ea res mihi collegaeque meo bene et feliciter eveniat," id ita ut vere, ut ex animo velitis evenire efficiatisque, ut quod deos precati eritis id vos velle etiam 10 homines credamus. T. Tatius et Romulus, in cuius urbis medio foro acie hostes concurrerant, ibi concordes regna11 runt. non modo simultates, sed bella quoque finiuntur;

ex infestis hostibus plerumque socii fideles, interdum 12 etiam cives fiunt. Albani diruta Alba Romam traducti

sunt, Latini, Sabini in civitatem accepti. vulgatum illud, quia verum erat, in proverbium venit, amicitias in13 mortales, [mortales] inimicitias debere esse.' fremitus ortus cum adsensu, deinde universorum voces idem pe14 tentium confusae in unum orationem interpellarunt. inde Aemilius questus cum alia, tum bis a M. Fulvio se certo consulatu deiectum; Fulvius contra queri, se ab eo semper lacessitum et in probrum suum sponsionem factam. tamen ambo significare, si alter vellet, se in potestate 15 tot principum civitatis futuros. omnibus instantibus qui aderant dextras fidemque dedere, mittere vere ac finire odium. deinde conlaudantibus cunctis deducti sunt in Capitolium. et cura super tali re principum et facilitas censorum egregie comprobata ab senatu et laudata est. 16 censoribus deinde postulantibus, ut pecuniae summa sibi qua in opera publica uterentur [adtribueretur,] vectigal annuum decretum est.

1

XXXXVII. Eodem anno in Hispania L. Postumius et Ti. Sempronius propraetores comparaverunt ita inter

se, ut in Vaccaeos per Lusitaniam iret Albinus, in Celtiberiam inde reverteretur; si maius ibi bellum esset, in ultima Celtiberiae penetraret; Gracchus [Gracchus] 2 Mundam urbem primo vi cepit, nocte ex inproviso adgressus. acceptis deinde obsidibus praesidioque inposito castella obpugnare, agros urere, donec ad praevalidam aliam urbem - Certimam adpellant Celtiberi - pervenit. ubi cum iam opera admoveret, veniunt legati ex oppido, 3 quorum sermo antiquae simplicitatis fuit, non dissimulantium bellaturos, si vires essent. petierunt enim, ut sibi 4 in castra Celtiberorum ire liceret ad auxilia accienda: si non impetrassent, tum separatim eos ab illis se consulturos. permittente Graccho ierunt et post paucis diebus alios decem legatos secum adduxerunt. meridianum tem- 5 pus erat. nihil prius petierunt a praetore quam ut bibere sibi iuberet dari. epotis primis poculis iterum poposcerunt, magno risu circumstantium in tam rudibus et moris omnis ignaris ingeniis. tum maximus natu ex iis ‘missi 6 sumus' inquit 'a gente nostra qui sciscitaremur, qua tandem re fretus arma nobis inferres.' ad hanc percuncta- 7 tionem Gracchus exercitu se egregio fidentem venisse respondit: quem si ipsi visere velint, quo certiora ad suos referant, potestatem se eis facturum esse, tribunoque 8 militum imperat, ut ornari omnes copias peditum equitumque et decurrere iubeat armatas. ab hoc spectaculo legati missi deterruerunt suos ab auxilio circumsessae urbi ferendo. oppidani cum ignes nocte e turribus nequi- 9 quam, quod signum convenerat, sustulissent, destituti ab unica spe auxilii in deditionem venerunt. sestertium 10 nummûm quater et viciens ab iis est exactum, quadraginta nobilissimi equites, nec obsidum nomine - nam militare iussi sunt, et tamen re ipsa ut pignus fidei

essent.

XXXXVIII. Inde iam duxit ad Alcen urbem, ubi 1 castra Celtiberorum erant, a quibus venerant nuper legati. eos cum per aliquot dies, armaturam levem inmit- 2 tendo in stationes, lacessisset parvis proeliis, in dies maiora certamina serebat, ut omnes extra munitiones eliceret. ubi quod petebat îs sensit effectum, auxiliorum 3

Livi vol. III.

30

LIBER XXXX, 48. 49. [a. u. c. 575]

praefectis imperat, ut contracto certamine, tamquam multitudine superarentur, repente tergis datis ad castra effuse fugerent; ipse intra vallum ad omnes portas instruxit co4 pias. haud multum temporis intercessit, cum ex composito refugientium suorum agmen, post effuse sequentes 5 barbaros conspexit. instructam ad hoc ipsum intra vallum habebat aciem. itaque tantum moratus, ut suos refugere in castra libero introitu sineret, clamore sublato simul 6 omnibus portis erupit. non sustinuere inpetum necopinatum hostes. qui ad castra obpugnanda venerant, ne sua quidem tueri potuerunt; nam extemplo fusi, fugati, mox intra vallum paventes compulsi, postremo exuuntur 7 castris. eo die novem milia hostium caesa; capti vivi trecenti viginti, equi centum duodecim, signa militaria triginta septem. de exercitu Romano centum novem

1

ceciderunt.

XXXXVIIII. Ab hoc proelio Gracchus duxit ad depopulandam Celtiberiam legiones. et cum ferret passim cuncta atque ageret populique alii voluntate, alii metu iugum acciperent, centum tria oppida intra paucos dies 2 in deditionem accepit, praeda potitus ingenti est.

con

vertit inde agmen retro, unde venerat, ad Alcen, atque 8 eam urbem obpugnare institit. oppidani primum inpetum hostium sustinuerunt; deinde cum iam non armis modo, sed etiam operibus obpugnarentur, diffisi praesidio urbis 4 in arcem universi concesserunt; postremo et inde praemissis oratoribus in dicionem se suaque omnia Romanis permiserunt. magna inde praeda facta est. multi captivi nobiles in potestatem venerunt, inter quos et Thurri filii 5 duo et filia. regulus hic earum gentium erat, longe potentissimus omnium Hispanorum. audita suorum clade, missis qui fidem venienti in castra ad Gracchum peterent, 6 venit. et primum quaesivit ab eo, sibine liceret ac suis vivere. cum praetor victurum respondisset, quaesivit ite7 rum, si cum Romanis militare liceret. id quoque Graccho permittente, 'sequar' inquit 'vos adversus veteres socios meos, quoniam illos ac me populum Romanum oportuit suspicere.' secutus est inde Romanos fortique ac fideli opera multis locis rem Romanam adiuvit.