U. C. 557. Nec alter consul Fabius, qui ad Cales castra habebat, VulturA. C. 215. num flumen traducere audebat exercitum : occupatus primo Defendit 51 auspiciis repetendis, dein prodigiis, quæ alia super alia nunGracchus. ciabantur, expiantique ea haud facile litari haruspices responde

Cumas

bant.

XXXVII. Hæ causæ quum Fabium tenerent, Sempronius in obsidione erat: et jam operibus oppugnabatur. adversus ligneam ingentem admotam urbi, aliam turrem ex ipso muro excitavit consul Romanus, aliquanto altiorem: quia muro satis per se alto subjectis validis sublicis pro solo usus erat. inde primum saxis, sudibusque, et ceteris missilibus propugnatores mœnia atque urbem tuebantur: postremo, ubi 52 promovendo adjunctam muro viderunt turrem, facibus ardentibus plurimum simul ignem conjecerunt. quo incendio trepida armatorum multitudo quum Eruptio de turri sese præcipitaret, eruptio ex oppido simul duabus porGracchi. tis facta, stationes hostium fudit, fugavitque in castra; ut eo die

Annibal.

obsesso, quam obsidenti similior esset Poenus. Ad mille trecentos Carthaginiensium cæsi, et undesexaginta vivi capti, qui circa muros et in stationibus solute ac negligenter agentes, quum nihil minus quam eruptionem timuissent, ex improviso oppressi fuerant. Gracchus, priusquam se hostes ab repentino pavore colligerent, receptui signum dedit, ac suos intra muros recepit. Postero die Annibal elatum secunda re consulem justo prælio ratus Recedit certaturum, aciem inter castra atque urbem instruxit. ceterum a Cumis posteaquam neminem moveri ab solita custodia urbis vidit, nec committi quicquam temerariæ spei, ad Tifata redit infecta re. Quibus diebus Cumæ liberatæ sunt obsidione, iisdem diebus et in Lucanis ad Grumentum Ti. Sempronius, cui Longo cognomen erat, cum Hannone Pono prospere pugnat. Supra duo millia hostium occidit, et ducentos octoginta milites amisit: signa militaria ad quadraginta unum cepit. Pulsus finibus Lucanis Hanno, retro in Bruttios sese recepit. Et ex Hirpinis oppida tria, quæ a populo Romano defecerant, vi recepta per M. Valerium prætorem. Vercellius Siciliusque, auctores defectionis securi percussi. supra mille captivorum sub hasta venierunt : præda alia militi concessa, exercitus Luceriam reductus.

XXXVIII. Dum hæc in Lucanis atque in Hirpinis geruntur, quinque naves, quæ Macedonum atque Poenorum captos legatos Romam portabant, ab Supero mari ad Inferum circumvectæ prope omnem Italiæ oram, quum præter Cumas velis ferrentur, neque hostium an sociorum essent, satis sciretur, Gracchus obviam ex classe sua naves misit. Quum percunctando invicem

51 Auspiciis repetendis] Qua de causa eum Romam proficisci necesse erat. Vid. supra c. 19. et 1. viii. c. 30.

52 Promovendo adjunctam] Gerundium hic passive sumitur: ut l. v. c. 26. differendo deinde elanguit res.

Philippi et

ducuntur.

cognitum esset, consulem Cumis esse, naves Cumas appulsæ, U. C. 537. captivique ad consulem deducti, et litteræ datæ. Consul litteris A. C. 215. Philippi atque Annibalis perlectis, consignata omnia ad senatum Legati itinere terrestri misit: navibus devehi legatos jussit. Quum eo- Annibalis dem fere die litteræ legatique Romam venissent, et percuncta- Romam tione facta, dicta cum scriptis congruerunt; primo gravis cura Patres incessit cernentes, quanta, vix tolerantibus Punicum bellum, Macedonici belli moles instaret. cui tamen adeo non succubuerunt, ut extemplo agitaretur, quemadmodum ultro inferendo bello averterent ab Italia hostem. Captivis in vincula condi jussis, comitibusque eorum sub hasta venditis, ad naves viginti quinque, quibus P. Valerius Flaccus præfectus præerat 53 viginti paratas alias decernunt. His comparatis deductisque, et additis quinque navibus, quæ advexerant captivos legatos, triginta naves ab Ostia Tarentum profectaæ: jussusque P. Valerius, militibus Varronianis, quibus L. Apustius legatus Tarenti præerat, in naves impositis, quinquaginta navium classe non tueri modo Italiæ oram, sed explorare de Macedonico bello. si congruentia litteris legatorumque indiciis Philippi consilia essent, ut M. Valerium prætorem litteris certiorem faceret: isque L. Apustio legato exercitui præposito, Tarentum ad classem profectus primo quoque tempore in Macedoniam transmitteret, daretque operam ut Philippum in regno contineret. Pecunia ad classem tuendam bellumque Macedonicum ea decreta est, quæ Ap. Claudio in Siciliam missa erat, ut redderetur Hieroni regi: ea per L. Apustium legatum Tarentum est devecta, simul ab Hierone missa 54 ducenta millia modium tritici, et hordei centum.

nem mittit Phil. ad

XXXIX. Dum hæc Romani parant aguntque, ad Philip- Alteram pum captiva navis, una ex iis quæ Romam missæ erant, ex legatiocursu refugit inde scitum, legatos cum litteris captos. Itaque p 55 ignarus de iis quæ cum Annibale legatis suis convenissent, Annibaquæque legati ejus ad se allaturi fuissent, legationem aliam cum lem. eisdem mandatis mittit. Legati ad Annibalem missi, Heraclitus, cui Scotino cognomen erat, et Crito Berræus, et Sositheus Magnes. Hi prospere tulerunt ac retulerunt mandata. sed prius se æstas circumegit, quam movere ac moliri quicquam rex posset: tantum navis una capta cum legatis momenti fecit, ad dilationem imminentis Romanis belli. Et circa Capuam, transgresso Vulturnum Fabio post expiata tandem prodigia, ambo consules rem gerebant. Combulteriam, et Trebulam, et

53 Viginti paratas alias] Videmur legere debere viginti quinque alias, quæ junctæ cum quinque illis navibus quas ad captivos deportandos Romam P. Valerius e classe sua miserat, efficiunt numerum triginta navium, quæ mox dicunVOL. II. P. 1.

tur ab Ostia Tarentum profectæ.

54 Ducenta millia modium] Modii Parisienses 154166. Centum millia, 77083.

55 Ignarus de iis quæ] Melius: ignarus rex ecque cum Annibale legatis suis convenissent.

A. C. 215.

U. C. 537. Saticulam, urbes quæ ad Poenum defecerant, Fabius vi cepit; præsidiaque in iis Annibalis, Campanique permulti capti. Et Nolæ, sicut priore anno, senatus Romanorum, plebs Annibalis erat consiliaque occulta de cæde principum et proditione urbis inibantur. Quibus ne incepta procederent, inter Capuam castraque Annibalis, quæ in Tifatis erant, traducto exercitu Fabius 56 super Vesuvium in castris Claudianis consedit; inde M. Marcellum proconsulem, cum iis copiis quas habebat, Nolam in præsidium misit.

Res in Sar

sta.

XL. Et in Sardinia res 57 per T. Manlium prætorem addinia ge- ministrari cœptæ, quæ omissæ erant. posteaquam Q. Mucius prætor gravi morbo est implicitus. Manlius navibus longis ad Carales subductis, navalibusque sociis armatis, ut terra rem gereret, et a prætore exercitu accepto, duo et viginti millia peditum, mille et ducentos equites confecit. Cum his equitum peditumque copiis, profectus in agrum hostium, haud procul ab Hampsicora castris castra posuit. Hampsicora tum forte profectus erat in 58 Pellitos Sardos, ad juventutem armandam, qua copias augeret. Filius ejus nomine Hiostus, castris præerat is adolescentia ferox, temere prælio inito fusus fugatusque. ad tria millia Sardorum eo prælio cæsa, octingenti ferme vivi capti. Alius exercitus primo per agros sylvasque fuga palatus; dein, quo ducem fugisse fama erat, ad urbem nomine Cornum, caput ejus regionis, confugit. debellatumque eo prælio in Sardinia esset, ni classis Punica cum duce Asdrubale, quæ tempestate dejecta ad Baleares erat, in tempore ad spem rebellandi advenisset. Manlius post famam appulsæ Punicæ classis, Carales se recepit. ea occasio Hampsicoræ data, Poeno se jungendi. Asdrubal copiis in terram expositis, et classe remissa Carthaginem, duce Hampsicora ad sociorum populi Romani agrum populandum profectus, Carales perventurus erat, ni Manlius obvio exercitu ab effusa eum populatione continuisset. Primo castra castris modico intervallo sunt objecta: deinde procursationes leviaque certamina vario eventu inita: postremo descensum in aciem, signisque collatis, justo prælio per quatuor horas Prælium, pugnatum. Diu pugnam ancipitem Poeni, Sardis facile vinci quo supe- assuetis, fecerunt: postremo et ipsi, quum omnia circa strage ac fuga Sardorum repleta essent, fusi. ceterum terga dantes, cir

riores Romani.

56 Super Vesuvium in castris Claudianis.] Lege super Suessulam, ex capp. 17. et 32. supra, et 46. 48. infra.

57 Per T. Manlium prætorem] Vel legendum est proprætorem, vel prætor hic sumitur pro eo qui cum prætorio imperio est, quamvis præturam non gerat. Tenim Manlius non fuit prætor hoc

anno, ut constat ex capp. 30. et 34, Forsan vox illa omnino delenda est.

58 Pellitos Sardos] Sardiniæ populum, qui quia in montanis habitabant, ideo ad arcendum frigus mastrucis et pellibus utebantur: unde illis nomen Pelliti.

cumducto cornu, quo pepulerat Sardos, inclusit Romanus, cæ U. C. 527. des inde magis, quam pugna fuit. Duodecim millia hostium A. C. 215. cæsa Sardorum simul Poenorumque, ferme tria millia et sexcenti capti, et signa militaria septem et viginti.

XLI. Ante omnia claram et memorabilem pugnam fecit Asdrubal imperator captus, et Hanno, et Mago, nobiles Carthaginienses Mago ex gente Barcina, propinqua cognatione Annibali junctus; Hanno auctor rebellionis Sardis, bellique ejus haud dubie concitor. Nec Sardorum duces minus nobilem eam pugnam cladibus suis fecerunt. nam et filius Hampsicora Hiostus in acie cecidit: et Hampsicora, cum paucis equitibus fugiens, ut super afflictas res necem quoque filii audivit, nocte, ne cujus interventus coepta impediret, mortem sibi conscivit. Ceteris urbs Cornus eadem, quæ ante, fugæ receptaculum fuit. quam Manlius victore exercitu aggressus, intra paucos dies recepit. Deinde aliæ quoque civitates, quæ ad Hampsicoram Pœnosque defecerant, obsidibus datis, dediderunt sese. quibus stipendio frumentoque imperato, pro cujusque aut viribus aut Perdomita delicto, Carales exercitum reduxit. Ibi navibus longis deductis, Sardinia. impositoque quem secum advexerat milite, Romam navigat, Sardiniamque perdomitam nunciat Patribus: et stipendium quæstoribus, frumentum ædilibus, captivos Q. Fulvio prætori tradidit. Per idem tempus 59 T. Otacilius prætor quinquaginta navium ab Lilybao classe in Africam transvectus, depopuJatusque agrum Carthaginiensem, quum Sardiniam inde peteret, quo fama erat Asdrubalem a Balearibus nuper trajecisse, classi Africam repetenti occurrit, levique certamine in alto commisso, septem inde naves cum sociis navalibus cepit: ceteras metus haud secus, quam tempestas, passim disjecit. Per eosdem forte dies et Bomilcar 60 cum militibus ad supplementum Carthagine missis, quadragintaque elephantis, et commeatu, Locros accessit. quem ut incautum opprimeret Ap. Claudius, per simulationem provinciæ circumeunda Messanam raptim exercitu ducto 61 æstu secundo Locros trajecit. Jam inde Bomilcar ad Hannonem in Bruttios profectus erat, et Locrenses portas Romanis clauserunt. Appius, magno conatu nulla re gesta, Messanam repetit.

XLII. Eadem æstate Marcellus ab Nola, quam præsidio obtinebat, crebras excursiones in agrum Hirpinum, et Samnites Caudinos, fecit: adeoque omnia ferro atque igni vastavit, ut antiquarum cladium Samnio memoriam renovaret. Itaque ex

59 T. Otacilius prætor] Otacilius non 4000. hoc anno, sed biennio ante prætor fuit. Vid. not. 57. ad c. proxime præcedens. 60 Cum militibus] Deest numerus, qui, ut apparet ex c. 13. supra, est

61 Estu secundo] Scita et elegans lo'cutio, qua usus est Sallust. I. i. Histor. Itaque Sertorius ...æstu secundo furtivaque celeritate.

Oratio

U. C. 537. templo legati ad Annibalem missi simul ex utraque gente, ita A. C. 215. Poenum allocuti sunt: Hostes populi Romani, Annibal, fuimus Samnitum primum per nos ipsi, quoad nostru arma, nostræ vires nos tutari ad Anniba-poterant. posteaquam iis parum fidebamus, Pyrrho regi nos adlem. junximus: a quo relicti, pacem necessariam accepimus, fuimusque in ea 62 per annos prope quinquaginta, ad id tempus quo in Italiam venisti. Tua nos non magis virtus fortunaque, quam unica comitas ac benignitas erga cives nostros, quos captos nobis remisisti, ita conciliavit tibi, ut, te salvo atque incolumi amico, non modo populum Romanum, sed ne deos quidem iratos (si dici fas est) timeremus. At, Hercule, non solum incolumi et victore, sed præsente te, quum ploratum prope conjugum ac liberorum nostrorum exaudire, et flagrantia tecta posses conspicere, ita sumus aliquoties hac estate devastati, ut M. Marcellus, non Annibal vicisse ad Cannas videatur; glorienturque Romani, te ad unum modo ictum vigentem, velut aculeo emisso, torpere. 63 Per centum prope annos cum populo Romano bellum gessimus, nullo externo adjuti nec duce, nec exercitu: nisi quod per biennium Pyrrhus nostro magis milite suas auxit vires, quam suis viribus nos defendit. Non ego secundis rebus nostris gloriabor, duos consules, ac duos consulares exercitus a nobis sub jugum missos, et si qua alia aut læta aut gloriosa nobis evenerunt. qua aspera adversaque tunc acciderunt, minore indignatione referre possumus, quam quæ hodie eveniunt. Magni dictatores cum magistris equitum, bini consules cum binis consularibus exercitibus ingrediebantur fines nostros; ante explorato, et subsidiis positis, et sub signis ad populandum ducebant. 64 Nunc prope unius et parvi ad tuendam Nolam præsidii præda sumus. Jam, ne manipulatim quidem, sed latronum_modo, percursant totis finibus nostris negligentius, quam si in Romano vagarentur agro. Causa autem hæc est, quod neque tu defendis, et nostra juventus, quæ, si domi esset, tutaretur, omnis sub signis militat tuis. Nec te, nec exercitum tuum norim, nisi, a quo tot Romanas acies fusas stratasque esse sciam, ei facile esse ducam opprimere populatores nostros vagos, sine signis, palatos, quo quemque trahit, quamvis vana, præda spes. Numi

62 Per annos prope quinquaginta] Lege prope sexaginta. Ab anno enim 480. quo pax cum Samnitibus eorumque sociis facta fuerat, ad annum 534. quo Annibal in Italiam venit, anni sunt quatuor et quinquaginta.

63 Per centum prope annos] Vid. not. 15. ad c. 5. supra.

64 Nunc prope unius] Nunc prope præda sumus unius præsidii. Nisi forte legendum: nune unius, et parvi prope ad

tuendam Nolam præsidii. Nunc præda sumus unius præsidii, quod quidem ita exiguum est, ut vix ad tuendam Nolam sufficere debere videatur.

65 Presidiumque missum nobis erit, et Nola ademeris] Non modo miseris præsidium nobis, sed etiam eadem opera præsidium Nolæ ademeris. Modo dixit Romanos, qui Nolam tuebantur, pauco rum Numidarum prædam fore.