ceperant, non diffidebant vastam disjectamque spatio urbem U. C. 538. parte aliqua se invasuros; omnem apparatum oppugnandarum A. C. 214. urbium muris admoverunt. des cona tus Ro manorum XXXIV. Et habuisset tanto impetu cœpta res fortunam, Archimenisi unus homo Syracusis ea tempestate fuisset. Archimedes is erat ; 37 unicus spectator cœli siderumque, mirabilior tamen inventor ac machinator bellicorum tormentorum operumque, qui- ludificabus ea quæ hostes ingenti mole agerent, ipse 38 perlevi momento tur. ludificaretur. Murum per inæquales ductum colles, pleraque alta et difficilia aditu, summissa quædam, et quæ planis vallibus adiri possent, ut cuique aptum visum est loco, ita omni genere tormentorem instruxit. Achradinæ murum, qui ut ante dictum est, mari alluitur, ex quinqueremibus Marcellus oppugnabat. Ex ceteris navibus sagittarii funditoresque, et 39 velites etiam, quorum telum inhabile ad remittendum imperitis est, vix quemquam sine vulnere consistere in muro patiebantur. Hi, quia spatio milissibus opus est, procul muro tenebant naves. 40 junctæ aliæ binæ ad quinqueremes, demptis 41 interioribus remis, ut latus lateri applicaretur, 42 quum exteriore ordine remorum velut naves agerentur, turres contabulatas, machinamentaque alia quatiendis muris portabant. Adversus hunc navalem apparatum Archimedes variæ magnitudinis tormenta in muris disposuit. in eas quæ procul erant naves saxa ingenti pondere emittebat: propiores levioribus, eoque magis crebris petebat telis: postremo, ut sui vulnere intacti tela in hostem ingererent, murum ab imo ad summum 43 crebris cubitalibus fere cavis aperuit, per quæ 37 Unicus spectator cœli siderumque] Cali siderumque spectandorum arte supra omnes excellens. Ceterum Archimedes melius prædicaretur Mathematicarum disciplinarum in omni genere princeps. 38 Perlevi momento] Vid. not. 61. ad xxi. 43. 39 Velites.. quorum telum] Levis armaturæ milites, quorum telum ejusmodi est, ut remitti non possit ab imperitis. Polyb. 1. vi. illud telum omnino remitti posse negat, et causam affert. Ferrum, inquit, teli velitaris adeo extenuatum est, et in aciem productum, ut necessario statim a primo jactu inflectatur, nec possint hostes retorquere. Quod si ejusmodi est, profecto illud telum non imperitis tantum, sed et peritis inhabile fuit ad remittendum. Lipsius suspicatur aut vocem imperitis in hoc Livii loco redundare; aut mutandam in impeditis, ut, nisi quis otiose mucronem refingat et erigat, neget Livius remitti posse; aut denique ideo etiam imperitis inhabile, quia amento emitte- 40 Junctæ aliæ binæ ad quinqueremes] 41 Interioribus remis] Remis eorum laterum quæ ad sese mutuo applicabantur. Exterior ordo remorum est is qui alterum navis latus, quod liberum relinquebatur, instruebat 42 Quum exteriore ordine remorum velut naves agerentur] Legendum videtur, velut una navis. Quum illæ octo naves simul junctæ, exteriore ordine remorum, velut una navis, tanquam si essent una navis, agerentur. 43 Crebris cubitalibus fere cavis] Cre bris foraminibus, quorum magnitudo, sive diameter esset unius cubiti: per quæ foramina alii sagittis. . . . Ceterum hæc cava, si credimus Polybio, quem hic vertit Livius, unius tantum palmi fuere. U. C. 538. cava, pars sagittis, pars 44 scorpionibus modicis ex occulto, A. C. 214. petebant hostem. 45 Quæ propius quædam subibant naves, Marcellus quo 46 interiores ictibus tormentorum essent, 47 in eas tollenone super murum eminente ferrea manus firma catenæ illigata quum injecta proræ esset, gravi libramento plumbi recellente ad solum, suspensa prora, navim in puppim statuebat: dein remissa subito, velut ex muro cadentem navim cum ingenti trepidatione nautarum ita undæ affligebat, ut, etiamsi recta reciderat, aliquantum aquæ acciperet. Ita maritima oppugnatio est elusa, omnisque vis est eo versa, ut totis viribus terra aggrederentur. Sed ea quoque pars eodem omni apparatu tormentorum instructa erat, Hieronis impensis curaque per multos annos, Archimedis unica arte. natura etiam juvabat loci, quod saxum, cui imposita muri fundamenta sunt, magna ex parte ita proclive est, ut non solum missa tormento, sed etiam quæ pondere suo provoluta essent, graviter in hostem inciderent. eadem causa ad subeundum arduum aditum instabilemque ingressum præbebat. Ita consilio habito, quum omnis conatus ludibrio esset, absistere oppugnatione, atque obsidendo tantum arcere terra marique commeatibus hostem placuit. XXXV. Interim Marcellus cum tertia fere parte exercitus alias urbes ad recipiendas urbes profectus, quæ in motu rerum ad Carthacapit. ginienses defecerant, Helorum atque Herbessum dedentibus ipsis recipit. Megara vi capta diruit ac diripuit, ad reliquorum, ac maxime Syracusanorum, terrorem. Per idem fere tempus et Himilco Himilco, qui ad Pachyni promontorium classem diu tenuerat, cum exer ad Heracleam quam vocant Minoam, quinque et viginti millia peditum, tria equitum, duodecim elephantos exposuit: 48 ne citu in Si ciliam ve nit. Quæ quidem multum discrepant. Cu- 44 Scorpionibus] Scorpiones sunt ma- 45 Quæ propius quædam] Vacat ultima vox, videturque delenda. 46 Interiores ictibus tormentorum] Propiores, quam ut ictibus tormentorum, quæ in longinquum jaculabantur, feriri possent; tam propinquæ, ut tela e tormentis emissa ultra eas ferrentur. Sic 1. vii. supra c. 10. T. Manlius dicitur interior periculo vulneris factus. 47 In eas tollenone] Tolleno est machinæ genus, quum trabi in terram præ alte defixæ in summo vertice alia transversa longior dimensa medietate connectitur eo libramento, ut, si unum caput depresseris, alterum erigatur, id. que ad onera tollenda. Igitur machins hujus generis super murum eminente, ferrea manus firma catenæ illigata, quæ quidem catena pendebat ex uno brachio tollenonis, injiciebatur proræ alicujus navis. Tum gravi libramento plumbi, quod alteri tollenonis brachio connexum erat, recellente, seu recidente ad solum, necesse erat catenam, et ferream manum, et proram navis sursum erigi, et, suspensa prora, navim in puppim statui. Dein eadem ferrea manus remissa, et subito exempta machinæ, sinebat navem recidere, et eam ita affligebat undis, ut . . . 48 Nequaquam cum quantis copiis] Cum copiis, quæ tantæ erant, quantæ non fuerant illæ, cum quibus prius te quaquam cum quantis copiis ante tenuerat ad Pachynum clas- U. C. 538. sem. sed, postquam ab Hippocrate occupatæ Syracusæ erant, A. C. 214. profectus Carthaginem, adjutusque ibi et ab legatis Hippocratis, litterisque Annibalis, qui venisse tempus aiebat Siciliæ per summum decus repetendæ, 49 et ipse haud vanus præsens monitor facile perpulerat, ut quantæ maximæ possent, peditum equitumque copiæ in Siciliam trajicerentur. Adveniens Heracleam, intra paucos dies inde Agrigentum recipit: aliarumque civitatum, quæ partis Carthaginiensium erant, adeo accensæ sunt spes ad pellendos Sicilia Romanos, ut postremo etiam qui obsidebantur Syracusis animos sustulerint, et parte copiarum satis defendi urbem posse rati, ita inter se munera belli partiti sint, ut Epicydes præesset custodiæ urbis, Hippocrates Himilconi con- Hippocra junctus, bellum adversus consulem Romanum gereret. Cum tes cum exercitu decem millibus peditum, quingentis equitibus nocte per Syracusis missa custodiis loca profectus, castra circa Acrillas urbem po- egreditur. nebat. Munientibus supervenit Marcellus, ab Agrigento jam occupato, quum frustra eo prævenire hostem festinans tetendisset, rediens; nihil minus ratus, quam illo tempore ac loco Syracusanum sibi exercitum obviam fore; sed tamen metu Himilconis Pœnorumque (ut quibus nequaquam, eis copiis quas habebat, par esset) quam poterat maxime intentus, atque agmine ad omnes casus composito, ibat. inter XXXVI. Forte ea cura, quæ erat adversus Pœnos præpa- Vincitur rata, adversus Siculos usui fuit. Castris ponendis incompositos a Marcelac dispersos nanctus eos et plerosque inermes, quod peditum fuit, circumvenit; eques levi certamine inito, cum Hippocrate Acras perfugit. Ea pugna deficientes ab Romanis quum cohibuisset Siculos, Marcellus Syracusas rediit: et post paucos dies Himilco, adjuncto Hippocrate, ad flumen Anapum, octo ferme inde millia, castra posuit. Sub idem fere tempus et naves longæ quinque et quinquaginta Carthaginiensium cum Bomilcare classis præfecto in magnum portum Syracusas ex alto decurrere, et Romana item classis, triginta quinqueremes, legionem primam Panormi exposuere versumque ab Italia bellum, adeo uterque populus in Siciliam intentus, fuisse videri poterat. Legionem. Romanam, quæ exposita Panormi erat, venientem Syracusas, prædæ haud dubie sibi futuram Himilco ratus, via decipitur. mediterraneo namque Poenus itinere duxit: legio maritimis locis, classe prosequente, ad Appium Claudium, Pachynum cum parte copiarum obviam progressum, pervenit. Nec diutius Pœni ad Syracusas morati sunt. nuerat ad Pachynum classem: sive, cum copiis majoribus, quam quantæ fuerant illæ, cum quibus, &c. 49 Et ipse haud vanus præsens monitor] Et Bomilcar simul parum fi Quum et ipse aliquid momenti faceret, U. C. 538. dens navibus suis, duplici facile numero classem habentibus RoA. C. 214. manis, simul inutili mora cernens nihil aliud ab suis quam ino Ennen piam aggravari sociorum, velis in altum datis in Africam transmisit et Himilco secutus nequicquam Marcellum Syracusas, si qua, priusquam majoribus copiis jungeretur, occasio pugnandi esset, postquam ea nulla contigerat, tutumque ad Syracusas et munimento et viribus hostem cernebat, ne frustra assidendo spectandoque obsidionem sociorum tempus tereret, castra inde movit ut, quocumque vocasset defectionis ab Romanis spes, admoveret exercitum; ac præsens suas res foventibus adderet animos. Murgantiam primum, prodito ab ipsis præsidio Romano, recepit; 50 ubi frumenti magna vis commeatusque omnis generis convecti erant Romanis. XXXVII. Ad hanc defectionem erecti sunt et aliarum civitatum animi: præsidiaque Romana aut pellebantur arcibus, aut prodita per fraudem opprimebantur. Enna in excelso loco ac prærupto undique sita, quum loco inexpugnabilis erat, tum præsidium in arce validum, præfectumque præsidii 51 haud sane opsium mo- portunum insidiantibus habebat. L. Pinarius erat vir acer, et qui plus in eo ne posset decipi, quam in fide Siculorum reponeret et tum intenderant eum ad cavendi omnia curam tot auditæ proditiones defectionesque urbium, et clades præsidiorum. Itaque nocte dieque juxta parata instructaque omnia custodiis ac vigiliis erant: nec ab armis, aut loco suo miles abscedebat. Quod ubi Ennensium principes, jam pacti cum Himilcone de proditione præsidii, animadverterunt, nulli occasioni fraudis Romanum patere; palam erat agendum. Urbem arcemque suæ potestatis, aiunt, debere esse, si liberi in societatem, non servi in custodiam traditi essent Romanis. itaque claves portarum reddi sibi æquum censent. Bonis sociis fidem suam maximum vinculum esse et ita sibi populum Romanum senatumque gratias habiturum, si volentes, ac non coacti mansissent in amicitia. Ad ea Romanus, Se in præsidio impositum esse, dicere, ab imperatore suo: clavesque portarum et custodiam arcis ab eo accepisse, quæ nec suo nec Ennensium arbitrio haberet, sed ejus qui commisisset. præsidio decedere apud Romanos capital esse: et nece liberorum etiam suorum eam legem parentes sanxisse. Consulem Marcellum haud procul esse: ad eum mitterent legatos, 52 cujus juris atque arbitrii esset. Se vero negare illi missuros: testarique, sí verbis nihil agerent, vindictam aliquam li 50 Ubi... commeatus . . . convecti erant Romanis] Neminem offendere debet rò ubi, quod jungendum est verbo erant, non participio convecti. Ubi habebant Romani convectos commea tus. 51 Haud... opportunum insidiantibus] Qui se non facile captandum præberet insidiantibus. Sic supra vi. 24. Opportunus eruptioni. 52 Cujus juris atque arbitrii esset] Supple, res. bertatis suæ quæsituros. Tum Pinarius: at illi, si ad consu-U. C. 538. lem gravarentur mittere, sibi saltem darent populi concilium : A. C. 214. ut sciretur, utrum paucorum ea denuntiata, an universæ civitatis essent. Consensu in posterum diem concio edicitur. fecti ora XXXVIII. Postquam ab eo colloquio in arcem sese recepit, 53 convocatis militibus, Credo ego vos audisse, milites, in- Pinarii quit, quemadmodum præsidia Romana ab Siculis circumventa Ennæ præ et oppressa sint per hos dies. hos dies. Eam vos fraudem, deum primo tio ad mi benignitate, dein vestra ipsi virtute, dies noctesque perstando aclites. pervigilando in armis, vitastis. Utinam reliquum tempus nec patiendo infanda, nec faciendo, traduci possit! 54 Hæc occulta in fraude cautio est, qua usi adhuc sumus: cui quoniam parum succedit, aperte ac propalam claves portarum reposcunt: quas simul tradiderimus, Carthaginiensium extemplo Enna erit, fædiusque hic trucidabimur, quam Murgantia præsidium interfectum est. Noctem unam ægre ad consultandum sumpsi, qua vos certiores periculi instantis facerem. Orta luce concionem habituri sunt, ad criminandum me concitandumque in vos populum. itaque crastino die, aut vestro, aut Ennensium sanguine Enna inundabitur. 55 nec præoccupati peculii, nec occupantes periculi quicquam habebitis. qui prior strinxerit ferrum, ejus victoria erit. Intenti ergo omnes armatique signum exspectabitis. ego in concione ero: et tempus, quoad omnia instructa sint, loquendo altercandoque traham. Quum toga signum dedero, tum mihi undique clamore sublato turbam invadite, ac sternite omnia ferro: et cavete, quisquam supersit, a quibus aut vis, aut fraus timeri possit. 56 Vos, Ceres mater ac Proserpina, precor, ceteri superi infernique dii, qui hanc urbem, hos sacratos lacus lucosque colitis, ut ita nobis volentes propitii adsitis, si vitandæ, non ferenda fraudis causa hoc consilii capimus. Pluribus vos, milites, hortarer, si cum armatis dimicatio futura esset. inermes, incautos ad satietatem trucidabitis. Et consulis castra in propinquo sunt, ne quid ab Himilcone et Carthaginiensibus timeri possit. XXXIX. Ab hac adhortatione dimissi, corpora curant. Postero die alii aliis locis ad obsidenda itinera claudendosque 57 oppidanis exitus, pars maxima super theatrum circaque, as 53 Convocatis militibus] Vox militibus hic displicet tam vicina 7 milites, quod sequitur. Lege convocatis suis. 54 Hæc occulta in fraude cautio est] Hæc est cautio in occulta fraude, seu, hæc est cautio adversus occultam fraudem idonea ac sufficiens, qua usi hucusque sumus. Cui fraudi quoniam pa rum succedere Ennenses vident. . . 55 Nec præoccupati peculii] Peculii procul dubio vitiosum. Non enim hic VOL. II. P. 1. peculium, sed caput agebatur. Liben. 56 Vos, Ceres mater ac Proserpina] 57 Oppidanis] Loco hujus vocis plerique scripti habent oppositi: ut apud Virg. 1. ii. Æn. Obsedere alii telis angusta viarum Oppositi. 2 D |