EPITOME

LIBRI XXVIII. LIVIANI.

Res in Hispania prospere gesta a Silano Scipionis legato et ab L. Scipione fratre adversus Ponos; a Sulpicio proconsule et ab Attalo rege Asia adversus Philippum regem Macedonum, pro Etolis, referuntur. Quum M. Livio et Claudio Neroni consulibus triumphus decretus esset, Livius, qui in provincia sua rem gesserat, quadrigis invectus est; Nero, qui in collega provinciam, ut victoriam ejus adjuvaret, venerat, equo est secutus, et in hoc habitu plus gloria reverentiaque habuit: nam et plus in bello, quam collega, fecerat. Ignis in æde Veste negligentia virginis, que non custodierat, exstinctus est: virgo casa est flagro. P. Scipio in Hispania cum Pœnis debellavit, decimo tertio anno ejus belli, anno quinto postquam ierat: exclusisque in totum possessione ejus hostibus, Hispaniam recepit. Et a Tarracone in Africam ad Syphacem regem Numidarum duobus navigiis transvectus, fœdus junxit. Asdrubal Gisgonis ibi cum eo in eodem lecto accubuit. Munus gladiatorium in honorem patris patruique Carthagine Nova dedit, non ex gladiatoribus, sed ex iis qui aut in honorem ducis, aut ex provocatione in certamen descendebant: in quo reguli fratres de regno ferro contenderunt. Quum Astapa urbs ab Romanis oppugnaretur, oppidani liberos et conjuges rogo exstructo occiderunt, et se insuper præcipitaverunt. Ipse Scipio, dum gravi morbo implicitus esset, seditionem in parte exercitus motam, confirmatus discussit rebellantesque Hispania populos coegit in deditionem venire. Et amicitia facta cum Masinissa rege Numidarum, qui illi auxilium, si in Africam trajecisset, pollicebatur; cum Gaditanis quoque, post discessum inde Magonis, cui ex Carthagine scriptum erat, ut in Italiam trajiceret; Romam reversus, consulque creatus. Africam provinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data est: permissumque ut in Africam trajiceret, si ex republica esse censeret. Mago Amilcaris filius, a minore Baleari insula, . ubi hiemarat, in Italiam trajecit.

LIBER XXVIII.

U. C. 545. I. QUUM transitu Asdrubalis, quantum in Italiam declinaveA. C. 207. rat belli, tantum levatæ Hispaniæ viderentur; renatum ibi sub

Res Hi

spaniæ.

spanisque

victoria.

ito par priori bellum est. Hispanias ea tempestate sic habebant Romani, Ponique. Asdrubal Gisgonis filius ad Oceanum penitus Gadesque concesserat. Nostri maris ora, omnisque ferme Hispania, qua in Orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno in locum Barcini Asdrubalis novo cum exercitu ex Africa transgressus, Magonique junctus, quum in Celtiberia, quæ media inter duo maria est, brevi magnum hominum numerum armasset; Scipio adversus eum M. Silanum cum 1 decem haud plus millibus militum, Silani de equitibus quingentis, misit. Silanus quantis maximis potuit itiPœnis Hi- neribus, (impediebant autem et asperitates viarum, et angustiæ saltibus crebris, ut pleraque Hispaniæ sunt, inclusa) tamen non solum nuncios, sed etiam famam adventus sui prægressus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis ad hostem pervenit. Eisdem auctoribus compertum est, quum decem circiter millia ab hoste abessent, bina castra circa viam, qua irent, esse : Celtiberos, novum exercitum, supra novem millia hominum, dextra Punica tenere castra. hæc stationibus, vigiliis, omni justa militari custodia tuta et firma esse: illa altera soluta neglectaque, ut barbarorum, et tironum, et minus timentium quod in sua terra essent. Ea prius aggredienda ratus Silanus, signa quam maxime ad lævam jubebat ferri, necunde ab stationibus Punicis conspiceretur. ipse præmissis speculatoribus, citato agmine ad hostem pergit.

læva

II. Tria millia ferme aberat, quum haud dum quisquam hostium senserat. 3 confragosa loca, et obsita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle, atque ob id occulta, considere militem, et cibum capere jubet. interim speculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum sarcinis in medium conjectis arma Romani capiunt, acieque justa in pugnam vadunt. Mille passuum aberant, quum ab hoste conspecti sunt, trepidarique repente cœptum. Et Mago ex castris citato equo ad primum cla

: 1 Decem... millibus militum, equiti-
bus quingentis] Vid. not. 79. ad I. xxvi.
c. 19.

2 Lava Celtiberos. . dextra Punica te-
nere castra] Ab læva parte Celtiberos,
a dextra Pœnos, sive Punica castra te-
nere, supple, locum, regionem. Apud
Livium interdum tenere absolute poni-
tur pro tenere locum. Sic xxxii. 5. Qua
abscisse rupes erant, statio paucorum ar-
matorum tenebat.

3 Confragosa loca] Confragosa loca et virgultis obsita totam collium faciem vestiebant. Aptius tamen dici viderentur virgultis teneri colles, quam locis. Fortasse melius esset: Confragosa loca et virgultis obsiti tenebant colles: id est, confragosa loca et virgultis obsiti colles tenebant regionem, hujus terræ faciem obtinebant: prorsus ut c. præcedenti, Punica tenere custra.

morem et tumultum advehitur. Erant autem in Celtibero exerci- U. C. 545. tu quatuor millia scutatorum et ducenti equites: hanc justam A. C. 907. legionem (et id ferme roboris erat) in prima acie locat: 4 ceteram levem armaturam in subsidiis posuit. Quum ita instructos educeret castris, vixdum in egressos vallo Romani pila conjecerunt. Subsidunt Hispani adversus emissa tela ab hoste, inde ad mittenda ipsi consurgunt; quæ quum Romani conferti, ut solent, densatis excepissent scutis, tum pes cum pede collatus, et gladiis geri res cœpta est. Ceterum asperitas locorum, et Ćeltiberis, quibus in prælio concursare mos est, velocitatem inutilem faciebat; et haud iniqua eadem erat Romanis stabili pugnæ assuetis nisi quod angustiæ et internata virgulta ordines dirimebant, et singuli binique, velut cum paribus, conserere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hostibus erat, id ad cædem eos velut vinctos præbebat. Et jam ferme omnibus scutatis Celtiberorum interfectis, levis armatura, et Carthaginienses, qui ex alteris castris subsidio venerant, perculsi cædebantur. duo haud amplius millia peditum, et equitatus omnis, vix inito prælio, cum Magone effugerunt. Hanno, alter imperator, cum eis qui postremi jam profligato prælio advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis et quod veterum peditum erat secuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Asdrubalem pervenerunt. Celtiberi, novus miles, in proximas dilapsi sylvas, inde domos diffugerunt. 5 Peropportuna victoria, nequaquam tantum jam conflatum bellum, quanta futuri materia belli (si licuisset eis, Celtiberorum gente excita, et alios ad arma sollicitare populos) oppressa erat. Itaque collaudato benigne In BætiSilano, Scipio spem debellandi, si nihil eam ipse cunctando mo- cam it Sciratus esset, nactus, ad id quod reliquum belli erat, in ultimam pio. Hispaniam adversus Asdrubalem pergit. 6 Poenus quum castra tum forte ad sociorum animos in Bætica continendos in fide haberet, signis repente sublatis, fugæ magis, quam itineris modo, penitus ad Oceanum et Gades ducit. Ceterum, quoad continuisset exercitum, 7 propositum bello se fore ratus, antequam freto Gades trajiceret, exercitum omnem passim 8 in civitates dimisit, ut et muris se ipsi, et armis muros tutarentur.

III. Scipio ubi animadvertit dissipatum passim bellum, et circumferre ad singulas urbes arma, diutini magis quam magni

4 Ceterum levem armaturam] Lege: Ceteros, levem armaturum : id est, ceteros Celtiberos, qui leviter tantum armati

erant.

5 Peropportuna victoria] Hæc victoria peropportuna oppresserat, non quidem magnum jam conflatum bellum, sed ingentem futuri belli materiam, quod pro

cul dubio exarsisset, si licuisset eis...
6 Panus quum... forte] Quum forte
Asdrubal castra in Bætica' haberet ad
continendos in fide sociorum aninos.
7 Propositum bello] Propositum instar
scopi, quem non desinat petere Scipio.
8 In civitates dimisit] Melius divisit.

笑

U. C. 545. esse operis, retro vertit iter. Ne tamen hostibus eam relinque-
A. C. 207. ret regionem, L. Scipionem fratrem cum decem millibus pedi-
Oringis a
L. Scipio- tum, et mille equitum, ad oppugnandam opulentissimam in iis
ne capta. locis urbem, 9 Öringin barbari appellabant, mittit. Sita in Me-

lessum finibus est, Hispanæ gentis. ager frugifer, argentum
etiam incolæ fodiunt. ea arx fuit Asdrubali ad excursiones circa
in mediterraneos populos faciendas. Scipio castris prope ur-
bem positis, priusquam circumvallaret urbem, misit ad portas,
qui ex propinquo alloquio animos tentarent, suaderentque, ut
amicitiam potius quam vim experirentur Romanorum. Übi ni-
hil pacati respondebatur, fossa duplicique vallo circumdata
urbe, in tres partes exercitum dividit: ut una semper pars, qui-
etis interim duabus, oppugnaret. Prima pars quum adorta op-
pugnare est, atrox sane et anceps prælium fuit: non subire, non
scalas ferre ad muros præ incidentibus telis facile erat. et jam
qui erexerant ad murum scalas, alii furcis ad idipsum factis de-
trudebantur, in alios 10 lupi superne ferrei injecti, ut in periculo
essent, ne suspensi in murum extraherentur. Quod ubi anim-
advertit Scipio, nimia paucitate suorum exæquatum certamen
esse, etiam eo superare hostem, quod ex muro pugnaret; dua-
bus simul partibus, prima recepta, urbem est aggressus. Quæ
res tantum pavoris injecit fessis jam cum primis pugnando, ut
et oppidani moenia repentina fuga desererent; et Punicum
præsidium metu, ne prodita urbs esset, relictis stationibus in
unum se colligeret. Timor inde oppidanos incessit, ne, si ho-
stis urbem intrasset, sine discrimine Poenus an Hispanus esset,
obvii passim cæderentur. itaque patefacta repente porta, fre-
quentes ex oppido sese ejecerunt; scuta præ se tenentes, ne tela
procul conjicerentur; dextras nudas ostentantes, ut gladios ab-
jecisse appareret. id utrum parum ex intervallo sit conspectum,
an dolus aliquis suspectus fuerit, incompertum est. Impetus
hostilis in transfugas factus: nec secus, quam adversa acies,
casi. Eademque porta signa infesta in urbem illata: et aliis
partibus, securibus dolabrisque cædebantur et refringebantur
portæ, et ut quisque intraverat eques, ad forum occupandum
(ita enim præceptum erat) citato equo pergebat. Additum erat
et triariorum equiti præsidium. legionarii ceteras partes perva-
dunt: direptione et cæde obviorum, nisi qui armis se tuebantur,
abstinuerunt. Carthaginienses omnes in custodiam dati sunt:
oppidanorum quoque trecenti ferme, qui clauserant portas. ce-
teris traditum oppidum, suæ redditæ res.
Cecidere in urbis

9 Oringin] Hæc urbs videtur eadem esse quæ . xxiv. c. 42. dicta est Aurinx, imo idem nomen diversimode scriptum. Non procul abfuisse eam a Mun

da, patet ex loco Livii modo memorato.

10 Lupi... ferrei] Ferreæ quædam machinæ, uncæ, similes lupinorum dentium.

ejus oppugnatione hostium duo millia ferme; Romanorum haud U. C. 545. plus nonaginta.

A. C. 207.

IV. Læta et ipsis qui rem gessere urbis ejus expugnatio fuit, et imperatori ceteroque exercitui: et speciosum adventum suum, ingentem turbam captivorum præ se agentes, fecerunt. Scipio collaudato fratre, quum quanto poterat verborum honore, Carthagini ab se captæ captam ab eo Oringin æquasset, quia et hiems instabat, ut nec tentare Gades, nec disjectum passim per provinciam exercitum Asdrubalis consectari posset, in citeriorem Hispaniam omnes suas copias reduxit: dimissisque in hiberna legionibus, L. Scipione fratre Romam misso, et Hannone hostium imperatore, ceterisque nobilibus captivis, ipse Tarraconem concessit. Eodem anno, classis Romana eum M. Valerio Classis Lævino proconsule ex Sicilia in Africam transmissa in Uticensi Rom. po pulatur Carthaginiensique agro late populationes fecit. extremis finibus Africam. Carthaginiensium circa ipsa moenia Úticæ, prædæ actæ sunt. Repetentibus Siciliam classis Punica (septuaginta erant longæ naves) occurrit. decem et septem naves ex iis captæ sunt, quatuor in alto mersæ. cetera fusa ac fugata classis. Terra marique victor Romanus cum magna omnis generis præda Lilybæum repetit. Toto inde mari pulsis hostium navibus, magni commeatus frumenti Romam subvecti.

V. Principio æstatis ejus, qua hæc sunt gesta, P. Sulpicius Res Græ proconsul et Attalus rex quum Ægina (sicut ante dictum est) hi- ciæ. bernassent, Lemnum inde, classe juncta, Romanæ quinque et viginti quinqueremes, regiæ quinque et triginta, transmiserunt. Et Philippus, ut, seu terra seu mari obviam eundum hosti foret, paratus ad omnes conatus esset, ipse Demetriadem ad mare descendit: Larissam diem ad conveniendum exercitui edixit. Undique ab sociis legationes Demetriadem ad famam regis convenerunt. Sustulerant enim animos Ætoli, quum ab Romana societate, tum post Attali adventum: finitimosque depopulabantur. nec Acarnanes solum Boeotique, et qui Eubœam incolunt, in magno metu erant: sed Achæi quoque, quos super Ætolicum bellum Machanidas etiam Lacedæmonius tyrannus, haud procul Argivorum fine positis castris, terrebat. hi omnes suis quisque urbibus, quæ pericula terra marique portenderentur, memorantes, auxilia regem orabant. Ne ex regno quidem ipsius tranquillæ nunciabantur res : et Scerdilædum Pleuratumque motos esse, et Thracum maxime Mædos, si quod longinquum bellum regem occupasset, proxima Macedoniæ incursuros. Boeoti quidem et interiores Græciæ populi, Thermopylarum saltum, ubi angustæ fauces coartant iter, fossa valloque intercludi ab Ætolis Philippus nunciabant, ne transitum ad sociorum urbes tuendas Philippo socios hor darent. Vel segnem ducem tot excitare tumultus circumfusi tatur ac

tuetur.