Africam

falleret bis relata eadem res. Coelius quidem et Valerius, 8 ca- U. C. 548. ptum etiam Hannonem tradunt. Scipio præfectos equitesque, A. C. 204. prout cujusque opera fuerat, ante omnes Masinissam, insignibus donis donat et firmo præsidio Salere imposito ipse cum cete- Scipio poro exercitu profectus, non agris modo quacumque incedebat Pulatur populatis, sed urbibus etiam quibusdam vicisque expugnatis, late fuso terrore belli, septimo die quam profectus erat, magnam vim hominum, et pecoris, et omnis generis prædæ trabens, in castra redit: gravesque iterum hostium spoliis naves dimittit. Inde, omissis expeditionibus parvis populationibusque, ad oppugnandam Uticam omnes belli vires convertit: eam deinde, si cepisset, sedem ad cetera exsequenda habiturus. Simul et a Uticam classe 9 navales socii, qua ex parte urbs mari alluitur, simul et oppugnat terrestris exercitus, ab imminente prope ipsis moenibus tumulo, est admotus. Tormenta machinasque et advexerat secum, et ex Sicilia missa cum commeatibus erant, et nova in armamentario, multis talium operum artificibus de industria inclusis, fiebant. Uticensibus tanta undique mole circumsessis, in Carthaginiensi populo; Carthaginiensibus, in Asdrubale, 10 ita si is movisset Syphacem, spes omnis erat. sed desiderio indigentium auxilii tardius cuncta inovebantur. Asdrubal intentissima con- Asdrubalis et Syphaquisitione quum ad triginta millia peditum, tria equitum confecis ingencisset, non tamen ante adventum Syphacis castra propius ho- tes copia. stem movere est ausus. Syphax cum quinquaginta millibus peditum, decem equitum, advenit: confestimque motis ab Carthagine castris, haud procul Utica munitionibusque Romanis consedit. Quorum adventus hoc tamen momenti fecit, ut Scipio, Scipio requum quadraginta ferme dies nequicquam omnia experiens ob- cedit ab sedisset Uticam, abscederet inde irrito incepto. jam enim hiems instabat. Castra hiberna in promontorio, quod 11 tenui jugo continenti adhærens in aliquantum maris spatium extenditur, communit: 12 uno vallo et navalium castra amplectitur. jugo medio legionum castris impositis, 13 littus ad Septentrionem versum subductæ naves navalesque socii tenebant: meridianam vallem ad alterum littus devexam equitatus. Hæc in Africa usque ad extremum autumni gesta.

8 Captum etiam Hannmem] Non interfectum, ut supra memoratum est. 9 Navales socii] Classici milites. Vid. not. 28. ad l. xxvi. c. 28.

10 Ito si is] Modo tamen is Syphacem impulisset ad bellum.

11 Tenui jugo continenti adhærens] Adhærens continenti, sive terræ, per tenue jugum instar isthmi angusti.

12 Uno vallo et navalium castra amplectitur] Hoc parum clarum est. Vide.

tur scripsisse Livius, et navalia et castra.
Lege ea quæ mox sequuntur. Nihil
clarius.

13 Littus ad Septentrionem .... ad
alterum littus] Possumus intelligere ju
gum illud ita porrectum esse in altum,
ut mari tum a septentrione, tum a me-
ridie cingeretur. Si cui tamen id paulo
obscurius videbitur, pro voce littus
utrobique legat latus.

Utica.

UFC. 548.

XXXVI. Præter convectum undique ex populatis circa agris A. C. 204. frumentum, commeatusque ex Sicilia atque Italia advectos, Cn. Octavius proprætor ex Sardinia ab Ti. Claudio prætore, cujus ea provincia erat, ingentem vin frumenti advexit: horreaque non solum, quæ jam facta erant, repleta, sed nova ædificata. Vestimenta exercitui deerant. id mandatum Octavio, ut cum prætore ageret, si quid ex ea provincia comparari ac mitti posset. ea quoque haud segniter curata res. 14 Mille ducentæ togæ brevi spatio, duodecim millia tunicarum missa. Estate ea, qua Sempro- hæc in Africa gesta sunt, P. Sempronius consul, cui Bruttii nius Cos eum An- provincia erat, in agro Crotoniensi cum Annibale in ipso itinere eibale ma- tumultuario prælio conflixit. 15 agminibus magis quam acie pule pugnat. gnatum est. Romani pulsi, et tumultu verius quam pugna, mille et ducenti de exercitu consulis interfecti: in castra trepide reditum. Neque oppugnare tamen ea hostes ausi. ceterum silentio proximæ noctis profectus inde consul, præmisso nuncio ad P. Licinium proconsulem, ut suas legiones admoveret, copias conjunxit. ita duo duces, duo exercitus ad Annibalem redierunt. nec mora dimicandi facta est: quum consuli duplicatæ vires, Pœno recens victoria animo esset. In primam aciem suas legiones Sempronius induxit: in subsidiis locatæ P. Licinii legiones. Consul principio pugnæ ædem 16 Fortunæ Primigeniæ vovit, si eo die hostes fudisset: composque ejus voti fuit. Fusi ac fugati Pœni: supra quatuor millia armatorum cæsa: paulo minus trecenti vivi capti, et equi quadraginta, et undecim militaria signa. Perculsus adverso prælio Annibal, Crotonem exerCornelius citum abduxit. Eodem tempore M. Cornelius consul, in altera Cos. Etru- parte Italiæ, non tam armis, quam judiciorum terrore Etruriam continet, totam ferme ad Magonem, ac per eum ad spem novandi res, versam. Eas quæstiones ex senatusconsulto 17 minime ambitiose habuit. multique nobiles Etrusci, qui aut ipsi ierant, aut miserant ad Magonem de populorum suorum defe. ctione, primo præsentes erant condemnati: postea, conscientia sibimetipsi exsilium consciscentes, quum absentes damnati essent, corporibus subtractis, bona tantum, quæ publicari poterant, 18 pignoranda pœnæ præbebant.

Anniba

lem acie vincit.

riam in

officio con

tinet,

Livii et
Claudii
Censura.

XXXVII. Dum hæc consules diversis regionibus agunt, censores interim Romæ M. Livius, et C. Claudius senatum recita

14 Mille ducenta toga] Vid. not. 25. ad l. xxii. c. 54.

15 Agminibus magis quam acie pugnatum est] Vid, supra not. 3. ad xxi. 57. 16 Fortune Primigenia] Fortuna Primigenia dicta videtur ea, quæ primum natis adesse crederetur.

17 Minime ambitiose] Ita ut neminis

gratiam captaret, sed spectaret tantum, quodnam cujusque meritum esset: uno verbo, severe. Supra c. 16, Scipionis in eo (in Fleminii scelere) ambitio.

18 Pignoranda panæ præbebant] Subjicienda pœnæ præbebant, tanquam aliquod pignus pro corporibus, quæ sub. traxerant.

verunt. Princeps iterum lectus Q. Fabius Maximus. notati U. C. 548. septem: nemo tamen, qui sella curuli sedisset. 19 Sarta tecta A. C. 204. acriter, et cum summa fide exegerunt. viam e foro Boario ad Veneris, 20 et circa foros publicos, et ædem Matris Magna in Palatio faciendam locaverunt. Vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt. 21 sextante sal et Romæ, et per totam ItaJiam erat. Romæ pretio eodem, pluris in 22 foris et conciliabulis, et alio alibi pretio præbendum locaverunt. Id vectigal commentum alterum ex censoribus satis credebant, populo, iratum, quod iniquo judicio quondam damnatus esset: et in pretio salis maxime oneratas tribus quarum opera damnatus erat, \credebant. inde Salinatori Livio inditum cognomen. Lustrum conditum serius, quia per provincias dimiserunt censores, ut civium Romanorum in exercitibus, quantus ubique esset, referretur numerus. Censa cum iis ducenta XIV. millia hominum : Census. condidit lustrum C. Claudius Nero. 23 Duodecim deinde coloniarum, (quod nunquam antea factum erat) deferentibus ipsarum coloniarum censoribus, censum acceperunt: ut, quantum numero militum, quam pecunia valerent, in publicis tabulis monumenta exstarent. Equitum deinde census agi cœptus est: et ambo forte censores equum publicum habebant. Quum ad Certamen tribum Polliam ventum est, in qua M, Livii nomen erat, et notarum præco cunctaretur citare ipsum censorem; Cita, inquit Nero, M. Livium: et, sive ex residua et vetere simultate, sive intempestiva jactatione severitatis inflatus, Livium, quia populi judicio esset damnatus, 24 equum vendere jussit. Item M. Livius, quum ad tribum Narniensem et nomen college ventum est, vendere equum C. Claudium jussit, duarum rerum causa; unius, quod falsum adversus se testimonium dixisset; alterius, quod non sincera fide secum in gratiam redisset. Itaque ibi fœdum certamen inquinandi famam alterius, cum suæ famæ damno, factum est. Exitu censuræ 25 quum in leges jurasset C.

19 Sarta tecta] Opera publica, inquit Festus, qua locantur ut integra præstentur, sarta tecta vocantur. Etenim sarcire est integrum facere. Exigunt igitur censores sarta tecta, dum cogunt redemptores ædificia publica, quæ tuenda conduxerunt, integra præstare.

20 Et circa foros publicos] Et circa viam illam, vel fortasse, circa forum Boarium foros publicos. Foros exponit ipse Livius, . i. c. 35. in Circo locos unde spectarentur ludi, quæ vocat Festus Circensia spectacula. Num igitur hic quoque foros publicos intelligemus spectacula, sive locos ex quibus spectarentur ludi gladiatorii, qui interdum in

foro Boario ederentur ?

21 Sextante sal . . . erat] Salis mensura quædam, (quæ quum vulgo cognita esset, a Livio non exprimitur, venibat sextante, sive sexta assis parte.

22 Foris et conciliabulis] Vid. not. 27. ad l. xxv. c. 5.

23 Duodecim deinde coloniarum] Vid. supra c. 15,

24 Equum vendere] Equum publicum, ad quem emendum alendumque pecunia e publico præbebatur, ut docet Li vius 1. i. c. 43. Qui equum vendere a censore jubebantur, jam equestrem ordinem amittebant.

25 Quum in leges jurasset] Magistra

inter cen

sores.

U. C. 548. Claudius, et in ærarium escendisset, inter nomina eorum 26 quos A. C. 204. ærarios relinquebat, dedit collegæ nomen. Deinde M. Livius in ærarium venit, et, præter Mæciam tribum, quæ se nec ondemnasset, neque condemnatum aut consulem aut censorem fecisset, populum Romanum omnem, quatuor et triginta tribus, ærarios reliquit: quod et innocentem se condemnassent, et condemnatum consulem et censorem fecissent; neque inficiari possent, aut judicio semel, aut comitiis bis ab se peccatum esse. Inter quatuor et triginta tribus et C. Claudium ærarium fore. quod si exemplum haberet bis eumdem ærarium relinquendi, C. Claudium nominatim se inter ærarios fuisse relicturum. 27 Pravum certamen notarum inter censores: castigatio inconstantiæ populi censoria, et gravitate temporum illorum digna. In invidia censores quum essent, crescendi ex his ratus esse occasionem Cn. Bæbius tribunus plebis diem ad populum utrique dixit. Ea res consensu Patrum discussa est, ne postea obnoxia 28 populari auræ censura esset.

B. XXXVIII. Eadem æstate, in Bruttiis Clampetia a consule vi capta: Consentia et Pandosia, et ignobiles aliæ civitates, voComitia. luntate in ditionem venerunt. Et, quum comitiorum jam ap

mortui et

peteret tempus, Cornelium potius ex Etruria, ubi nihil belli erat, Romam acciri placuit. Is consules Cn. Servilium Cæpionem, C. Servilium Geminum creavit. Inde prætoria comitia habita. creati Cn. Cornelius Lentulus, P. Quintilius Varus, -P. Elius Pætus, P. Villius Tappulus. Hi duo quum ædiles plebis essent, prætores creati sunt. Consul comitiis perfectis, Sacerdotes ad exercitum in Etruriam rediit. Sacerdotes eo anno mortui, atque in locum eorum suffecti: Ti. Veturius Philo flamen Martialis, in locum M. Æmilii Regilli, qui priore anno mortuus erat, creatus inauguratusque: et in M. Pomponii Mathonis auguris et decemviri locum creati, decemvir M. Aurelius Cotta, augur Ti. Sempronius Gracchus admodum adolescens, quod tunc perrarum in mandandis sacerdotiis erat. Quadriga aureæ eo anno in Capitolio positæ ab ædilibus curulibus, C. Livio, et M. Servilio Gemino Et ludi Romani biduum instaurati item per biduum plebeii, ab ædilibus P, Elio, P. Villio: et Jovis epulum fuit, ludorum causa.

tum deponentibus jurare mos erat. Ex-
emplum insigne habes apud Cic. Ep.
secunda 1. v. ad Fam. Colligitur autem
ex Plinii Panegyrico hanc fuisse hujus
jurisjurandi formulam, ut jurarent ii qui
abibant magistratu, se nihil contra le-
ges fecisse. Ideo dicebantur jurare in
leges.

26 Quos ærarios relinquebat] Vid. not.

11. ad l. iv. c. 24.

27 Pravum certamen notarum inter censores] (Pravum haberi debet certamen illud censorum sese mutuo notantium. At castigatio inconstantiæ populi censorem decebat.

28 Populari aura] Levitati multitudinis, quæ non minus mobilis est quam

aura.

EPITOME

LIBRI XXX. LIVIANI.

In Africa Scipio Carthaginienses, et eumdem Syphacem Numidarum regem, Asdrubalemque pluribus præliis vicit, adju vante Masinissa, binaque hostium castra expugnavit: in quibus quadraginta millia hominum ferro ignique consumpta sunt. Syphacem per C. Lælium et Masinissam cepit. Masinissa Sophonisbam uxorem Syphacis, filiam Asdrubalis, captam statim adamavit, et nuptiis factis uxorem habuit: castigatusque a Scipione, venenum ei misit. quo hausto illa décessit. Effectumque est multis Scipionis victoriis, ut Carthaginienses in desperationem acti, in auxilium publica salutis Annibalem ex Italia revocarent. isque anno decimosexto Italia decedens, in Africam trajecit, tentavitque per colloquium pacem cum Scipione componere: et quum de conditionibus pacis non convenisset, acie victus est. Pax Carthaginiensibus data est petentibus. Annibal Gisgonem, pacem dissuadentem, manu sua detraxit; excusata deinde temeritate facti, ipse pacem suasit. Mago, qui 1 bello in agro Insubrium cum Romanis conflixerut, vulneratus, dum in Africam per legatos revocatus reverteretur, ex vulnere mortuus est. Masinissa regnum restitutum est. Reversus in urbem Scipio, amplissimum nobilissimumque egit triumphum, quem Q. Terentius Culleo senator pileatus secutus est. Scipio Africanus (incertum militari prius favore, an populari aura ita cognominatus) primus certe hic imperator victa a se nomine gentis nobilitatus est.

1 Bello] Prælio,

LIBER XXX.

CN. SERVILIUS CAPIO, et C. Servilius Geminus con- U. C. 549. sules (sextus decimus is annus belli Punici erat) quum de repu- A. C. 203. blica belloque et provinciis ad senatum retulissent, censuerunt Provingia. Patres, ut consules inter se compararent sortirenturve, uter Bruttios adversus Annibalem, uter Etruriam ac Ligures provin