A. C. 209. Romanum. bis cæsum exercitum ejus, æstiva Venusia sub tectis U. C. 343. agere. Hanc tribuni orationem ita obruit Marcellus commemoratione rerum suarum, ut non rogatio solum de imperio ejus Absolvitur abrogando antiquaretur, sed postero die consulem eum ingenti et Cos. consensu centuriæ omnes crearent. Additur collega T. Quin- creatur. tius Crispinus, qui tum prætor erat. Postero die prætores creati P. Licinius Crassus Dives, pontifex maximus, P. Licinius Varus, Sex. Julius Cæsar, Q. Claudius Flamen. Comitiorum ipsorum diebus sollicita civitas de Etruriæ defectione fuit. Principium ejus rei ab Arretinis fieri, C. Calpurnius scripserat, qui eam provinciam proprætor obtinebat. Itaque confestim eo missus Marcellus consul designatus, qui rem inspiceret, ac, si digna videretur, exercitu accito bellum ex Apulia in Etruriam transferret. Eo metu compressi Etrusci quieverunt. Tarentinorum legatis pacem petentibus cum libertate ac legibus suis, responsum ab senatu est, ut redirent quum Fabius consul Romam venisset. Ludi et Romani et plebeii eo anno in singulos dies instaurati. Ediles curules fuere L. Cornelius Caudinus, et Servius Sulpicius Galba: plebeii, C. Servilius, et Q. Cæcilius Metellus. 1 Servilium negabant jure aut tribunum plebis fuisse, aut ædilem esse; quod patrem ejus, 2 quem triumvirum agrarium occisum a Boiis circa Mutinam esse opinio per decem annos fuerat, vivere atque in hostium potestate esse satis constabat. M. Clau rum divi XXII. Undecimo anno Punici belli consulatum inierunt U. C. 544. M. Marcellus quintum (ut numeretur consulatus, quem vitio A. C. 208. creatus non gessit) et T. Quintius Crispinus. 3 Utrique dio V. T. consulum Italia decreta provincia est, et duo consulum prio- Quintio ris anni exercitus: tertius tum erat Venusiæ, cui M. Marcellus Coss. præfuerat: ita ut ex tribus eligerent duos quos vellent; tertius Provinciaei traderetur, cui Tarentum et Sallentini provincia evenisset. sio. Ceteræ provinciæ ita divisæ. Prætoribus P. Licinio Varo urbana, P. Licinio Crasso pontifici maximo peregrina, et, quo senatus censuisset; Sex. Julio Cæsari Sicilia, Q. Claudio Flamini Tarentum. Prorogatum imperium in annum est Q. Fulvio Flacco, ut provinciam Capuam, quæ T. Quintii prætoris fuerat, cum una legione obtineret: prorogatum et C. Hostilio Tubulo est, ut proprætor in Etruriam ad duas legiones succederet C. Calpurnio: prorogatum et L. Veturio Philoni est, ut proprætor Galliam eamdem provinciam cum iisdem duabus legionibus obtineret, quibus prætor obtinuisset. Quod in L. Ve 1 Servilium negabant jure aut tribunum plebis fuisse, aut ædilem esse] Quia nempe, ut discimus ex Livio, xxx. 19. vetabant leges quemquam, patre qui curuli sella sedisset vivo, aut tribunum, aut ædilem plebis esse. 2 Quem triumvirum agrarium] Vid. 1. 3 Utrique consulum. U. C. 544. turio, idem in C. Aurunculeio decretum ab senatu, latumque de A. C. 208. prorogando imperio ad populum est, qui prætor Sardiniam pro vinciam cum duabus legionibus obtinuerat. additæ ei ad præsidium provinciæ quinquaginta longæ naves, quas P. Scipio ex Hispania misisset. 4 Et P. Scipioni, et M. Silano suæ Hispaniæ, suique exercitus in annum decreti. Scipio, ex octoginta navibus, quas aut secum ex Italia adductas, aut captas Carthagine habebat, quinquaginta in Sardiniam transmittere jussus : quia fama erat, magnum navalem apparatum eo anno Carthagine esse; ducentis navibus omnem oram Italiæ, Siciliæque, ac Sardiniæ impleturos. Et in Sicilia ita divisa res est. Sex. Cæsari exercitus Cannensis est datus. M. Valerius Lævinus (ei quoque enim prorogatum imperium est) classem quæ ad Siciliam erat navium septuaginta obtineret. Adderet eo triginta naves, quæ ad Tarentum priore anno fuerant. cum ea centum navium classe, si videretur ei, prædatum in Africam trajiceret, Et P. Sulpicio, ut eadem classe Macedoniam Græciamque provinciam haberet, prorogatum in annum imperium est. De duabus, quæ ad urbem Romam fuerant, legionibus, nihil mutatum. SuppleLegiones mentum, quo opus esset, scriberent consules, permissum. Una et viginti legionibus eo anno defensum imperium Romanum est. Et P. Licinio Varo prætori urbis negotium datum, ut naves longas triginta veteres reficeret, quæ Ostiæ erant, et viginti novas naves sociis navalibus impleret: ut quinquaginta navium classe oram maris vicinam urbi Romana tueri posset. C. Calpurnius vetitus ab Arretio movere exercitum, nisi quum successor venisset. 5 Idem et Tubulo imperatum, ut 6 inde præcipue caveret, ne qua nova consilia caperentur. 21. XXIII. Prætores in provincias profecti. Consules religio tenebat, quod, prodigiis aliquot nunciatis, non facile litabant. Et ex Campania nunciata erant, Capuæ duas ædes, Fortunæ, et Prodigia. Martis, et sepulcra aliquot de cœlo tacta: Cumis (adeo minimis etiam rebus prava religio inserit deos) mures in æde Jovis aurum rosisse: Casini examen apum ingens in foro consedisse: et Ostiæ murum portamque de coelo tactam: Cære vulturium volasse in ædem Jovis: Vulsiniis sanguine lacum manasse. Ho. Vix pro- rum prodigiorum causa diem unum supplicatio fuit. Per dies aliquot hostiæ majores sine litatione cæsæ, diuque non impetrata curata. 4 Et P. Scipioni] Supra, c. 7. Scipioni Silanoque prorogatum imperium dicitur, non in annum, sed donec revocati ab senatu forent. Quod si ita est, nihil opus fuit nunc eis in annum suas Hispanias suosque exercitus decerni. 5 Idem et Tubulo imperatum] Lege, Eidem et Tubulo imperatum, ut . . Neque enim Tubulo, qui nondum in pro vinciam venerat, imperatum esse verisimile est, ut in una urbe custodienda immoraretur, quoad successor venisset, qui nullus designatus erat, imo cujus designandi mentio tunc intempestiva et absurda foret. Quod si ita est, lege inox caverent. 6 Inde] Ab Arretio, quæ urbs tum Romanis valde suspecta erat. 7 pax deum. in capita consulum, republica incolumi, exitiabilis U. C. 544. prodigiorum eventus vertit. Ludi Apollinares, Q. Fulvio, Ap. A. C. 208. Claudio consulibus, a P. Cornelio Sulla prætore urbis primum facti erant. inde omnes deinceps prætores urbani fecerant : 8 sed in unum annum vovebant, dieque incerta faciebant. Eo auno pestilentia gravis incidit in urbem agrosque: quæ tamen magis Pestilenin longos morbos quam in perniciales evasit. Ejus pestilentiæ tia. causa, et supplicatum per compita tota urbe est, et P. Licinius Varus prætor urbis legem ferre ad populum jussus, ut hi ludi in Ludi Apolperpetuum in statam diem voverentur. Ipse primus ita vovit, linares in fecitque ante diem 111. Nonas Quintiles. Is dies deinde so- um voti. lennis servatus. perpetu cli. XXIV. De Arretinis et fama indies gravior, et cura crescere Arretini Patribus. Itaque C. Hostilio scriptum est, ne differret obsides obsides ab Arretinis accipere: et, cui traderet Romam deducendos, C. dare coaTerentius Varro cum imperio missus. qui ut advenit, extemplo Hostilius legionem unam, quæ ante urbem castra habebat, signa in urbem ferre jussit, præsidiaque locis idoneis disposuit: tum in foro citatis senatoribus obsides imperavit. Quum senatus biduum ad considerandum peteret tempus, aut ipsos extemplo dare, aut se postero die senatorum omnes liberos sumpturum, edixit. inde portas custodire jussi tribuni militum, præfectique socium, et centuriones, ne quis nocte urbe exiret. Id segnius negligentiusque factum. septem principes senatus, priusquam custodia in portis locarentur, ante noctem cum liberis evaserunt. Postero die luce prima, quum senatus in forum citari cœptus esset, desiderati, bonaque eorum venierunt. a ceteris senatoribus centum viginti obsides, liberi ipsorum, accepti, traditique C. Terentio Romam deducendi. Is omnia suspectiora, quam ante fuerant, in senatu fecit. Itaque, tanquam imminente Etrusco tumultu, 10 legionem alteram ex urbanis Arretium ducere jussis ipse C. Terentius, eamque habere in præsidio urbis. C. Hostilium cum cetero exercitu placet totam provinciam peragrare, et cavere, ne qua occasio novare cupientibus res daretur. C. Terentius, ut Arretium cum legione venit, claves portarum quum magistratus poposcisset, negantibus iis comparere, fraude amotas magis ratus, quam negligentia intercidisse, ipse alias claves omnibus portis imposuit: cavitque cum cura, ut omnia in potestate sua essent. Hostilium intentius monuit, ut in eo spem 11. Pax deum] Vid. not. 43. ad xxiv. 8 Sed in unum annum vovehant] Quarto ante hunc anno jam senatus decreverat, ut ludi Apollinares in perpetuum voverentur, teste ipso Livio, xxvi, 23. Cur ei senatusconsulto obtemperatum non fuerit, statuere non possumus: nisi forte necessarius erat populi jussus, 9 Quum senatus biduum. . . peteret 10 Legionem alteram ex urbanis} Complures scripti una voce auctiores sunt, et habent: legionem unam, nempe alteram ex urbanis. U. C. 544. non moturos quicquam Etruscos poneret, si, ne quid moveri A. C. 208. posset, cavisset. tinis in ctum. Tum de M. Livio De Taren- XXV. De Tarentinis inde magna contentione in senatu actum, coram Fabio; defendente ipso quos ceperat armis, aliis senatu a infensis, et plerisque æquantibus eos Campanorum noxæ pœnæque. Senatusconsultum in sententiam Manii Acilii factum est, ut oppidum præsidio custodiretur: Tarentinique omnes intra moenia continerentur: 11 res integra postea referretur, quum tranquillior status Italiæ esset. Et de M. Livio præfecto arcis Tarentine haud minore certamine actum est; alii senatusconpræfecto. sulto notantibus præfectum, quod ejus socordia Tarentum proditum hosti esset: aliis præmia decernentibus, quod per quinquennium arcem tutatus esset, maximeque unius ejus opera receptum Tarentum foret: 12 mediis ad censores, non ad senatum notionem de eo pertinere dicentibus. 13 Cujus sententiæ et Fabius fuit. adjecit tamen, fateri se, opera Livii Tarentum receptum, quod amici ejus vulgo in senatu jactussent: neque enim recipiendum fuisse, nisi amissum foret. Consulum alter T. Quintius Crispinus ad exercitum, quem Q. Fulvius Flaccus habuerat, cum supplemento in Lucanos est profectus. Marcellum aliæ atque aliæ objectæ animo religiones tenebant. in quibus, Ædes Ho- quod quum 14 bello Gallico ad Clastidium ædem Honori et Virnoris et tuti vovisset, dedicatio ejus a pontificibus impediebatur: quod negabant unam cellam amplius quam uni deo rite dedicari: quia, si de cœlo tacta, aut prodigii aliquid in ea factum esset, difficilis procuratio foret: quod utri deo res divina fieret, sciri non posset. 15 neque enim duobus, nisi certis, deis rite una hostia fieri. ita addita Virtutis ædes approperato opere: neque tamen ab ipso ædes eæ dedicatæ sunt. Tum demum ad exercitum, quem priore anno Venusiæ reliquerat, cum supplemento proficiscitur. Locros in Bruttiis Crispinus oppugnare conatus, quia magnam famam attulisse Fabio Tarentum rebatur, omne genus tormentorum machinarumque ex Sicilia arcessierat: et naves indidem accitæ erant, quæ vergentem ad mare partem urbis oppugnarent. Ea omissa oppugnatio est, quia Lacinium Annibal admoverat copias, et collegam eduxisse jam ab Venusia exercitum fama erat, cui conjungi volebat. Itaque in Apuliam ex Bruttiis reditum, et inter Venusiam Bantiamque, minus trium millium pas Virtutis. 11 Res integra postea referretur] Res postea de integro expendenda senatus deliberationi subjiceretur. 12 Mediis] Iis qui mediam sententiæ viam sequebantur. 13 Cujus sententiæ et Fabius fuit] Vid. not. 52. ad i. 8. 14 Bello Gallico ad Clastidium] Quum pugna equestri cecidit Gallos, et de Virdumaro occiso spolia opima cepit. 15 Neque enim duobus, nisi certis, deis] Neque enim duobus deis rite unam hostiam immolari, nisi certo constaret utri que eam deberi: ita ut dubium non relinqueretur, utrum huic, an illi sacrum fieret. Ambo suum intervallo, consules binis castris consederant. In eamdem U. C. 54♣ regionem et Annibal rediit, averso ab Locris bello. Ibi ambo A. C. 208. consules ingenio feroces, prope quotidie in aciem exire; haud dubia spe, si duobus exercitibus consularibus junctis commi- positi Ansisset sese hostis, debellari posse. Coss. op nibali. tur. XXVI. Annibal quia cum Marcello bis priore anno congressus vicerat victusque erat, ut, cum eodem si dimicandum foret, nec spem, nec metum ex vano haberet, ita duobus consulibus haudquaquam sese parem futurum credebat. itaque totus in suas artes versus, insidiis locum quærebat. Levia tamen prælia inter bina castra vario eventu fiebant: quibus quum extrahi æstatem posse consules crederent, nihilominus oppugnari Locros posse rati, L. Cincio, ut ex Sicilia Locros cum classe trajiceret, scribunt. Et, ut ab terra quoque oppugnari mænia possent, ab Tarento partem exercitus, qui in præsidio erat, duci eo jusserunt. 16 Ea ita futura per quosdam Thurinos comperta Annibali quum essent, mittit ad insidendaın ab Tarento viam. ibi sub tumulo Peteliæ tria millia equitum, peditum duo, in occulto locata: in quæ inexplorato euntes Romani quum incidissent, ad duo millia armatorum cæsa, et mille ducenti ferme vivi capti. alii dissipati fuga per agros saltusque Tarentum rediere. Tumulus erat sylvestris inter Punica et Ro- Insidiis mana castra, ab neutris primo occupatus: quia Romani, qualis excipiunpars ejus, quæ vergeret ad hostium castra, esset, ignorabant; Annibal insidiis, quam castris aptiorem eum crediderat. itaque nocte ad id missas aliquot Numidarum turmas medio in saltu condiderat, quorum interdiu nemo ab statione movebatur, ne aut arma, aut ipsi procul conspicerentur. Fremebant vulgo in castris Romanis, occupandum eum tumulum esse, et castello firmandum: ne, si occupatus ab Annibale foret, velut in cervicibus haberent hostem. Movit ea res Marcellum: et collegæ : Quin imus, inquit, ipsi cum equitibus paucis exploratum? Subjecta res oculis nostris certius dabit consilium. Assentiente Crispino, cum equitibus ducentis et viginti, ex quibus quadraginta Fregellani, ceteri Etrusci erant, proficiscuntur. Secuti M. Marcellus consulis filius, et A. Manlius, tribuni militum : simul et duo 17 præfecti socium, L. Arennius, et M. Aulius. Immolasse eo die quidam memoriæ prodidere consulem Marcellum, et prima hostia. cæsa, 18 jecur sine capite inventum; in secunda omnia comparuisse, quæ assolent; 19 auctum etiam visum in capite nec id sane haruspici placuisse, quod secundum trun-a: ca et turpia exta, nimis læta apparuissent. 16 Ea ita futura... comperta Annibali quum essent! Sic fere supra c. 15. quæ.. ut agerentur convenerant. 17 Præfecti socium] Vid. not. 24. ad zxiii. 7. VOL. II. P. 2. 18 Jecur sine capite] Vid. not. 57. ad viii. 9. 19 Auçtum] Majorem solito molem. Auctum hic ab auctus ús. N |