verso populo Romano moribus nostris præpositos esse: et nos a U. C. 573.
vobis et admoneri, et regi, non vos a nobis debere. indicandum A. C. 179.
tamen est, quid omnes bonos in vobis aut obfendat, aut certe
mutatum malint. Singulos quum intuemur, M. Æmili, M.
Fulvi, neminem hodie in civitate habemus, quem, si revocemur
in suffragium, velimus vobis prælatum esse. ambo quum simul
adspicimus, non possumus non vereri, ne male comparati sitis,
nec tantum reipublicæ prosit, quod omnibus nobis egregie pla-
cetis, quam, quod alter alteri displicetis, noceat. Inimicitias
per annos multos vobis ipsis graves et atroces geritis: quæ pe-
riculum est, ne ex hac die nobis et reipublicæ, quam vobis, gra-
viores fiant. De quibus caussis hoc timeamus, multa subcur-
runt, quæ dicerentur; 68 nisi forte inplacabiles vestræ ira in-
plicaverint animos vestros. Has ut hodie, ut in isto templo,
finiatis simultates, quæsumus vos universi; et, quos conjunxit
suffragiis suis populus Romanus, hac etiam reconciliatione gra-
tiæ conjungi a nobis sinatis. Uno animo, uno consilio legatis
senatum, equites recenseatis, agatis censum, lustrum condatis:
quod in omnibus fere precationibus nuncupabitis verbis, Ut ea
res mihi collegæque meo bene et feliciter eveniat, id ita ut
vere, ut ex animo velitis evenire: efficiatisque, ut, quod Deos
precati eritis, id vos velle etiam homines credamus. T. Tatius
et Romulus, in cujus urbis medio foro acie hostes concurrerant,
ibi concordes regnarunt. Non modo simultates, sed bella quo-
que finiuntur. ex infestis hostibus plerumque socii fideles, inter-
dum etiam cives fiunt. Albani, diruta Alba, Romam traducti
sunt: Latini, Sabini in civitatem accepti. Vulgatum illud,
quia verum erat, in proverbium venit: Amicitias inmortales,
inimicitias mortales debere esse. Fremitus ortus cum adsensu,
deinde universorum voces idem petentium, confusæ in unum,
orationem interpellarunt. Inde Æmilius questus quum alia,
tum bis a M. Fulvio se certo consulatu dejectum. Fulvius
contra queri, se ab eo semper lacessitum, 69 et in probrum
suum sponsionem factam. tamen ambo significare, si alter
vellet, se in potestate tot principum civitatis futuros. Om-
nibus instantibus, qui aderant, dexteras fidemque dedere, Censores
mittere vere ac finire odium. Deinde, conlaudantibus cunctis, positis odiis
deducti sunt in Capitolium. Et cura super tali re principum, tiam rede-
et facilitas censorum egregie comprobata ab senatu et lau- unt.
data est. Censoribus deinde postulantibus, ut pecuniæ

factam] Hoc oportuisset exponi cla-
rius, si rem intelligi Livius voluisset.
Discimus tantum ex his verbis spon-
sionem fecisse M. Æmilium, ni Fulvius
aliquid indignum viro bono in se ad-
misisset. De sponsione vid. not. 4. su-

68 Nisi forte implacabiles vestræ
ire] Vetus exemplar habuit: nisi forte
implacabiles fueritis implicaverint.
Hæc pro desperatis relinquenda sunt
potius, quam inanibus conjecturis sol-
licitanda.
69 Et in probrum suum sponsionem pra ad l. III. c. 24.
. VOL. III.

k k

in amici-

U. C. 573. summa sibi, qua in opera publica uterentur, adtribueretur, A. C. 179. 70 vectigal annuum decretum est.

Res in His

pania ges

1æ.

XLVII. Eodem anno in Hispania L. Postumius et Ti. Sempronius proprætores comparaverunt ita inter se, ut in Vaccæos per Lusitaniam iret Albinus, in Celtiberiam inde' reverteretur ; Gracchus, 7 si majus ibi bellum esset, in ultima Celtiberiæ penetraret. Mundam urbem primum vi cepit, nocte ex inproviso adgressus. acceptis deinde obsidibus, præsidioque inposito, 72 castella obpugnare, agros urere, donec ad prævalidam aliam urbem (Certimam adpellant Celtiberi) pervenit. 73 ubi quum jam opera admoveret, veniSimplicitas unt legati ex oppido, quorum sermo antiquæ simplicitatis Hispano- fuit, non dissimulantiuni bellaturos, si vires essent. Petie

rum.

runt enim, ut sibi in castra Celtiberorum ire liceret 74 ad auxilia accipienda. si non impetrassent, tum 75 separatim eos ab illis se consulturos. Permittente Graccho, ierunt, et post paucis diebus alios decem legatos secum adduxerunt. Meridianum tempus erat. nihil prius petierunt a prætore, quam ut bibere sibi juberet dari. Epotis primis poculis, iterum poposcerunt; magno risu circumstantium in tam rudibus et moris omnis ignaris ingeniis. Tum maximus natu ex iis, Missi sumus, inquit, a gente nostra, qui sciscitaremur, qua tandem re fretus arma nobis inferres? Ad hanc percunctationem Gracchus, Exercitu se egregio fidentem venisse, respondit; quem si ipsi visere velint, quo certiora ad suos referant, potestatem se eis facturum esse: tribunisque militum imperat, ut ornari omnes copias peditum equitumque, et decurrere jubeant armatas. Ab hoc spectaculo legati missi deterruerunt suos ab auxilio circumsessæ urbi ferendo. Oppidani, 76 quum ignes nocte turribus nequidquam (quod

e Vacceos Gron. f inde in Celtiberiam Gron. Crev.

% reverteretur, Gracchus, quod majus ibi b. e. i. u. C. penetravit. Gron. reverteretur, si m. i. b. esset; Gracchus i. u. C. penetraret. Crev.

70 Vectigal annuum] Fortasse vectigal aliquod, quod in eam rem uno tantum anno penderetur. Quod ideo pluribus verbis non explicat Livius, quia res pervulgata erat et omnibus nota.

71 Si majus ibi bellum esset] Ab Gelenio fuerat, quod vulgati libri nunc habent: Gracchus, quod majus ibi bellum esset, in ultima Celtiberia penetravit. Emendavit Gronovius, quomodo Clericum secuti edidimus, et aptiore sensu, et propius ad veterem lectionem, quæ talis est: si Gracchus majus sibi bellum esset, in ultima Celtiberia penetraret. *Ibi, nempe in

Celtiberia.

72 Castella oppugnare] Et hic Gronovius legit expugnare.

73 Ubi quum jam opera admoveret] Pro ubi libenter legeremus cui.

74 Ad auxilia accipienda] Recte emendat Tan. Faber accienda. Nam mox sequitur, si non impetrassent. Itaque opus est verbo, quod rem in dubio relinquat, quale est accienda.

75 Separatim eos ab illis se consulturos] Hæc stare non possunt. Gronovius conjicit: separatim oppidanos sibi consulturos. Mitius videretur delere vocem eos, et se mutare in sibi, ceteris intactis: separatim ab illis sibi consul

turos.

76 Quum ignes nocte turribus ... sustulissent] Lege nocte, vel noctu e turribus.

signum convenerat) sustulissent, destituti ab unica spe U. C. 573. auxilii, in deditionem venerunt. 77 sestertium quater et vi- A. C. 179. cies ab iis est exactum, quadraginta nobilissimi equites : nec obsidum nomine, (nam militare jussi sunt) et tamen re ipsa, ut pignus fidei essent.

Celtiberi.

XLVIII. Inde jam duxit ad Alcen urbem, ubi castra Ad Alcen Celtiberorum erant, a quibus venerant nuper legati. eos vincuntur quum per aliquot dies, armaturam levem inmittendo in stationes, lacessisset parvis præliis, in dies majora certamina serebat, ut omnes extra munitiones eliceret. ubi, quod petebatur, sensit effectum, auxiliorum præfectis imperat, ut, contracto certamine, tamquam multitudine superarentur, repente tergis datis, ad castra effuse fugerent. ipse intra vallum ad omnes portas instruxit copias. Haud multum temporis intercessit, quum ex composito refugientium suorum agmen, post effuse sequentes barbaros conspexit. Instructam ad hoc ipsum intra vallum habebat aciem. itaque tantum moratus, ut suos refugere in castra libero introitu sineret, clamore sublato, simul omnibus portis erupit. Non sustinuere inpetum necopinatum hostes. qui ad castra obpugnanda venerant, ne sua quidem tueri potuerunt. nam extemplo fusi, fugati, mox intra vallum paventes compulsi, postremo exuuntur castris. Eo die novem millia hostium cæsa: capti vivi trecenti viginti, equi centum duodecim, signa militaria triginta septem. de exercitu Romano centum novem ceciderunt.

h

XLIX. Ab hoc proelio Gracchus duxit ad depopulandum Celtiberiam legiones. et, quum ferret passim cuncta atque ageret, populique alii voluntate, alii metu jugum acciperent, centum tria oppida intra paucos dies in deditio- CIII. oppiConvertit inde da recipit nem accepit: præda potitus ingenti est. Gracchus. agmen retro, unde venerat, ad Alcen, atque eam urbem obpugnare institit. Oppidani primum inpetum hostium sustinuerunt: deinde, quum jam non armis modo, scd etiam operibus obpugnarentur, diffisi præsidio urbis, in arcem universi concesserunt. postremo et inde, præmissis oratoribus, in ditionem se suaque omnia Romanis permiserunt. Magna inde præda facta est. multi captivi nobiles in potestatem venerunt; inter quos et Thurri1 filii duo et filia. Regulus hic earum gentium erat, longe potentissimus omnium h populandam Gron. Crev. i Turri Eæd.

77 Sestertium quater et vicies] Sic legi jusserunt Scaliger et Gronovius. Vid. Gron. 1. II. de Pec. Vet. c. 4. Exemplar unicum habuit, Nummum quater et vicies est exactum: quam loquendi formam ab omni et usu et analogia abborrere luculente probavit Gro

novius in eodem illo doctissimo opere
de Pecunia Vetere. Porro sestertium
quater et vicies, sunt bis mille et qua-
dringenta sestertia, sive, quod idem
est, sestertii 2400000. libræ Romanæ
pondo 6000. marca argenti nostrates
9375.

U. C. 573. Hispanorum. Audita suorum clade, missis, qui fidem veniA. C. 179. enti in castra ad Gracchum peterent, venit. et primum 78 quæsivit ab eo, ne sibi liceret ac suis vivere? quum prætor victurum respondisset; quæsivit iterum, si cum Romanis militare liceret? id quoque Graccho permittente, sequar, inquit, vos adversus veteres socios meos, quoniam illos ad me 79 propiunt suspicere. Secutus est inde Romanos, fortique ac fideli opera multis locis rem Romanam adjuvit.

L. Ergavia inde, nobilis et potens civitas, aliorum circa populorum cladibus territa, portas aperuit Romanis. Eam deditionem oppidorum haud cum fide factam, quidam auctores sunt. e qua regione abduxisset legiones, extemplo inde rebellatum, magnoque eum postea prælio ad montem Chaunum cum Celtiberis a prima luce ad sextam horam diei signis conlatis pugnasse; multos utrimque cecidisse. 80 nec aliud magnopere, ne victos crederes, fecisse Romanos, nisi quod postero die lacessierint proelio 81 manentes intra vallum'; spolia per totum diem legerint "; tertio die prælio majore iterum pugnatum; et tum demum haud dubie victos Celtiberos, castraque eorum capta et direpta esse. Viginti duo millia hostium eo die esse cæsa, plus trecentos captos: parem fere equorum numerum; et signa militaria septuaginta duo. inde debellatum, 82 veramque pacem, non fluxa, ut ante, fide, Celtiberos fecisse. Eadem æstate et L. Postumium in Hispania ulteriore bis cum Vaccæis egregie pugnasse scribunt. ad triginta et quinque millia hostium" occidisse, 83 et castra obpugnasse. 84 Propius vero est, serius in i Caunum Gron. Crev. k magnopere victores fuisse Romanos, Gron. nentes intra vallum prælio lacessierint. Gron. Crev. m legisse: Eæd.

minum Eæd.

78 Quæsivit ab eo, ne sibi liceret] Non improbabilis est Clerici conjectura: quæsivit, anne sibi liceret.

79 Propiunt suspicere] Gronovius suspicatur, piguit respicere: parum clare. Nobis satius videtur in ejusmodi locis silere, quam incertas admodum tentare conjecturas. *Sensus patet: quoniam illos parum aut fidos, aut potentes expertus sum.

80* Nec aliud magnopere, ne victos crederes, fecisse Romanos] Nec aliud fere fecisse Romanos, unde appareat eos non fuisse victos. + Totus hic locus miserandum in modum luxatus et deformatus erat in Germanico exemplari. Sic nempe se habebat, teste Gronovio: nec aliud magnopere berbice crederes fuisse Romanos, nisi qui postero die arcessierint manentes prælio spolia intra vallum per totum diem legisset. Emendatio Gronovii, nobis, ut

I man ho

provinciam pervenisse, quam ut ea æstate potuerit res ge- U. C. 573.

rere.

A. C. 179.

natum.

LI. Censores 85 fideli concordia senatum legerunt. 86 prin- Censores ceps electus est ipse censor M. Æmilius Lepidus pontifex legunt Se maximus: tres ejecti de senatu. retinuit quosdam Lepidus a collega præteritos. Opera ex pecunia adtributa divisaque Opera pubinter se hæc confecerunt. Lepidus molem ad Tarracinam, lica. ingratum opus, quod prædia habebat ibi, 87 privatamque publicæ rei inpensam inposuerat. 88 Theatrum et proscenium ad Apollinis, 89 ædem Jovis in Capitolio, columnasque circa poliendas albo locavit: et ab his columnis, quæ incommode obposita videbantur, signa amovit: clipeaque de columnis, et signa militaria adfixa omnis generis demsit. M. Fulvius plura et majoris locavit usus: portum et pilas pontis in Tiberim; quibus pilis fornices post aliquot annos P. Scipio Africanus et L. Mummius censores locaverunt inponendos. basilicam 90 post argentarias novas et forum

88 Theatrum et proscenium ad Apollinis] Hoc non caret difficultate. Theatrum enim, quod poliendum albo locatur a censore, non videtur fuisse temporarium. At constat tunc temporis nullum fuisse theatrum Romæ stabile et mansurum: atque etiam admodum verisimile est tunc quoque populum ludos stantem spectavisse. Vid. Epitomen Liviani libri XLVIII. Val. Max. 1. II. c. 4. et Tac. Ann. 1. XIV. c. 20. * Itaque hoc theatrum, quod poliendum albo locatur a censoribus, (videtur temporarium fuisse,) et non ultra staturum, quam opus esset ad ludos edendos, quemadmodum et scena, 1. XLI. c. 27. a censoribus locatur præbenda ædilibus atque prætoribus.

Hunc nodum solvere non aggredi

hic

mur. Ceterum observandum est thea-
trum duplici sensu sumi, vel pro ani-
verso ædificio, quod ea contineret om-
nia quæ ad ludos pertinebant; quo
sensu proscenium est pars theatri:
vel pro illa parte in qua erant spec-
tatores. Hoc posteriore sensu
capi debet. Proscenium est, ut ipsum
nomen indicat, spatium quod porrigi-
tur ante scenam. In eo, vel inter il-
lud et scenam, erigebatur pulpitum,
quo prodibant actores, quum fabulas
agerent. Qui plura de theatrorum
forma scire cupiet, adeat librum Anti-
quitatis Schematibus illustratæ, Tom.
III. parte secunda, et commentarios
Regiæ Inscriptionum Academiæ, Tom.
I. p. 138.

89 Edem Jovis in Capitolio] Loca-
vit poliendam albo ædem Jovis in Ca-
pitolio, et columnas quæ circa ædem
erant. Vox albo frustra sollicitatur a
Pighio. Eodem enim modo scripsit Li-
vius supra, 1. IV. c. 25. album in ves-
fimentum addere.

90 Post argentarias Novas et forum Piscatorium] Sic et supra, 1. XXVI. c. 27. conjunguntur argentaria Novæ et forum Piscatorium, tanquam vicina loca. Prava interpunctione laborant hoc loco vulgati libri, qui distinctionem apponunt post vocem Novas: unde existimari posset hæc mens fuisse Livii ut diceret, forum Piscatorium locatum esse hoc anno a censore exstruendum : quod falsum esse arguitur ex loco memorato 1. XXVI. Circumdatas tabernas intelligi illi basilicæ, quæ locatur ædificanda.