rent; præmiffo Silano ad Colcam duodetriginta oppidis regnantem, ut equites peditefque ab eo, quos fe per hiémem confcripturum pollicitus erat, acciperet; ipfe ab Tarracone profectus, protinus ab fociis, qui accolunt viam, modica contrahendo auxilia, Castulonem pervenit. Eò adducta ab Silano auxilia, tria millia peditum & quingenti equites. Inde ad Bæculam urbem progreffus omni exercitu civium, fociorum, peditum equitumque quinque & quadraginta millibus. Caftra ponentes cos Mago & Mafiniffa cum omni equitatu aggreffi funt. turbâffentque munientes, ni abditi post tumulum, opportunè ad id pofitum, ab Scipione equites improvisò in effufos incurriffent. Hi promptiffimum quemque, & proximè vallum, atque in ipfos munitores primùm invectum, vixdum prœlio inito fuderunt: cum ceteris, qui fub fignis atque ordine agminis incefferant, longior & diu ambigua pugna fuit. fed quum ab stationibus primùm expeditæ cohortes, deinde ex opere deducti milites, atque arma capere juffi plures & integri feffis, magnumque jam agmen armatorum à caftris in proelium rueret, terga haud dubiè vertunt Pœni Numidæque. Et primò turmatim abibant; nihil propter pavorem feftinationemve confufis ordinibus: dein poftquam acriùs ultimis incidebat Romanus, neque. fuftineri impetus poterat, nihil jam ordinum memores, paffim, quà cuique proximum fuit, in fugam effunduntur. Et quanquam có proelio aliquantùm & Romanis aucti, & diminuti hoftibus animi erant; tamen nunqum, per aliquot infequentes dies, ab excursionibus equitum levifque armaturæ ceffatum eft. XIV. Ubi XIV. Ubi fatis tentatæ per hæc levia certamina vires funt, prior Afdrubal in aciem copias eduxit : deinde & Romani proceffere. fed utraque acies pro vallo ftetit instructa. & quum ab neutris pugna cœpta effet, jam die ad occafum inclinante, à Poeno priùs, deinde ab Romano in caftra copiæ reductæ. Hoc idem per dies aliquot factum. prior femper Poenus copias caftris educebat: prior feffis ftando fignum receptui dabat. ab neutra parte procurfum, telumve miffum, aut vox ulla orta. mediam aciem hinc Romani, illinc Carthaginienfes mixti Afris: cornua focii tenebant. erant autem utrimque Hifpani pro cornibus, ante Punicam aciem elephanti caftellorum procul fpeciem præbebant. Jam hoc in utrifque caftris fermonis erat; ita, ut instructi ftetiffent, pugnaturos. medias acies, Romanum Poenumque, quos inter belli cauffa effet, pari robore animorum armorumque concurfuras. Scipfo, ubi hæc obftinatè credita animadvertit, omnia de industria in eum diem, quo pugnaturus erat, mutavit. Tefferam vefperi per caftra dedit, ut ante lucem viri equique curati & pranfi effent, armatus eques frenatos inftratofque teneret equos. Vixdum fatis certa luce, equitatum omnem cum levi armatura in ftationes Punicas immifit. inde confeftim ipfe cum gravi agmine legionum procedit; præter opinionem deftinatam fuorum hoftiumque, Romano milite cornibus firmatis, fociis in mediam aciem acceptis. Afdrubal, clamore equitum excitatus, ut ex tabernaculo profiluit, tumultumque ante vallum, & trepidationem fuorum, & procul figna legionum fulgentia, plenofque hoftium campos vidit; equitatum omnem VOL. IV. extemplo B 16 T. LIVII extemplo in equites emittit. ipfe cum peditum agmine caftris egreditur: nec ex ordine folito quic quam acie inftruenda mutat. Equitum jam diu anceps pugna erat: nec ipfa per fe decerni poterat, quia pulfis (quod prope invicem fiebat) in 2ciem peditum tutus receptus erat. fed ubi jam haud plus quingentos paffus acies inter fefe aberant, figno receptui dato, Scipio, patefactifque ordinibus, equitatum omnem levemque armaturam in medium acceptam, divifamque in partes duas, in fubfidiis poft cornua locat. Inde ubi incipiendæ jam pugnæ tempus erat, Hifpanos (ea media acies fuit) preffo gradu incedere jubet. ipfe è dextro cornu (ibi namque præerat) nuncium ad Silanum & Marcium mittit, ut cornu extenderent in finiftra parte, quemadmodum fe tendentem à dextra vidiffent & cum expeditis peditum equitumque priùs pugnam confererent cum hofte, quàm coire inter fe media acies poffent. Ita diductis cornibus, cum ternis peditum cohortibus, ternifque equitum turmis, ad hoc velitibus, citato gradu in hoftem ducebant; fequentibus in obliquum aliis. Sinus in medio erat, quia fegniùs Hifpanorum figna incedebant, & jam conflixerant cornua; quum quod roboris in acie hoftium erat, Poeni veterani Afrique nondum ad teli conjectum veniffent, neque in cornua, ut adjuvarent pugnantes, difcurrere auderent, ne aperirent mediam aciem venienti ex adverfo hofti. Cornua ancipiti prælio urgebantur. eques, levifque armatura, & velites circumductis alis in latera incurrebant, cohortes à fronte urgebant, ut abrumperent cornua à cetera acie. XV. Et XV. Et tum ab omni parte haudquaquam par pugna erat, tum quòd turba Balearium tyronumque Hifpanorum Romano Latinoque militi objecta erat, & procedente jam die vires etiam deficere Afdrubalis exercitum coeperant, oppreffos matutino tumultu, coactofque, priufquam cibo corpora firmarent, raptim in aciem exire. Ad id fedulò diem extraxerat Scipio, ut fera pugna effet. nam ab feptima demum hora peditum figna cornibus incucurrerunt. ad medias acies aliquanto feriùs pervenit pugna: ita ut priùs æftus à meridiano fole, laborque ftandi fub armis, & fimul fames fitifque corpora afficeret, quàm manus cum hofte confererent. Itaque fteterunt fcutis innixi. nam fuper cetera elephanti etiam, tumultuofo genere pugnæ equitum velitumque & levis armaturæ confternati, è cornibus in mediam aciem fefe intulerant. Feffi igitur corporibus animifque retulere pedem ordines tamen fervantes haud fecus, quàm fi imperio ducis cederet integra acies. Sed quum eo ipfo acriùs, ubi inclinatam fenfere rem, victores fe undique inveherent, nec facilè impetus fuftineri poffet; quanquam retinebat, obfiftebatque cedentibus Afdrubal, ab tergo effe colleis tutumque receptum, fi modicè fe reciperent, clamitans: tamen vincente verecundiam metu (quum proximus quifque hoftem cæderet) terga extemplo data, atque in fugam fefe omnes effuderunt. Ac primò confiftere figna in radicibus collium, ac revocare in ordines militem coeperant ; cunctantibus in adverfum collem erigere aciem Romanis. deinde ut inferri impigre figna viderunt, integrata fuga in caftra pavidi compelluntur. Nec procul vallo Romanus aberat, cepif B 2 cepiffetque tanto impetu caftra, ni fe ex vehementi fole, qualis inter graves imbre nubes effulget, tanta vis aquæ dejeciffet, ut vix in caftra fua receperint fe victores. quofdam etiam religio ceperit, ulteriùs quicquam eo die conandi. Carthaginienfes quanquam feffos labore ac vulneribus, nox imberque ad neceffariam quietem vocabat : tamén, quia metus & periculum ceffandi non dabat tempus, prima Juce oppugnaturis hoftibus caftra, faxis undique circa ex propinquis vallibus congeftis augent vallum; munimento fefe, quando in armis parum præfidii foret, defenfuri. Sed tranfitio fociorum, fuga ut tutior mora videretur, fecit. Principium defectionis ab Attane regulo Turdetanorum factum eft. is cum magna popularium manu transfugit. inde duo munita oppida cum præfidiis tradita à præfectis Romano. Et ne latiùs, inclinatis femel ad defectionem animis, ferperet res, filentio proximæ noctis Afdrubal caftra movet. XVI. Scipio, ut prima luce, qui in ftationibus. erant, retulerunt profectos hoftes, præmiffo equitatu figna ferri jubet, adeoque citato agmine ducti funt, ut, fi via recta veftigia fequentes îffent, haud dubiè affecuturi fuerint. ducibus eft creditum, brevius aliud effe iter ad Bætim fluvium, ut tranfeuntes aggrederentur. Afdrubal, claufo tranfitu fluminis, ad Oceanum flectit. & jam inde fugientium modo effufi abibant; idque aliquantum ab legionibus Romanis intervalli fecit. Eques levif que armatura, nunc ab tergo nunc ab lateribus occurrendo, fatigabat morabaturque: fed quum ad crebros tumultus figna confifterent, & nunc equeftria, nunc cum velitibus auxiliifque peditum prælia |