prælia confererent, fupervenerunt legiones. Inde non jam pugna, fed trucidatio velut pecorum fieri, donec ipfe dux, fugæ auctor, in proximos colles cum fex millibus ferme femiermium evasit. ceteri cæfi captique. Caftra tumultuaria raptim Pœni tumulo editiffimo communierunt: atque in ́de, quum hoftis nequicquam fubire iniquo ascensu conatus effet, haud difficulter fefe tutati funt. Sed obfidio in loco nudo atque inopi vix in paucos dies tolerabilis erat. itaque tranfitiones ad hoftes fiebant. Poftremò ipfe dux, navibus acceptis, (nec procul inde aberat mare) nocte relicto exercitu, Gadeis perfugit. Scipio, fuga ducis hoftium auditá, decem millia peditum, mille equites relinquit Silano ad caftrorum obfidionem. ipfe cum ceteris copiis, feptuagefimis caftris, protinus cauffis regulorum civitatumque cognofcendis, ut præmia ad veram meritorum æftimationem tribui poffent, Tarraconem rediit. Poft profectionem ejus Mafiniffa, cum Silano clam congreffus, ut ad nova confilia gentem quoque fuam obedientem haberet, cum paucis popularibus in Africam trajecit ; non tam evidenti eo tempore fubitæ mutationis cauffa, quàm documento poft id tempus conftantiffimæ ad ultimam fenectam fidei, ne tum quidem eum fine probabili cauffa feciffe. Mago inde, remiffis ab Afdrubale navibus, Gades petit. Ceteri deferti ab ducibus, pars tranfitione, pars fuga dif fipati per proximas civitates funt. nulla manus numero aut viribus infignis. Hoc maximè modo ductu atque aufpicio P. Scipionis pulfi Hifpania Carthaginienfes funt, tertio decimo anno poft bellum initum, quinto poftquam P. Scipio provinciam & exercitum accepit. Haud multo poft Silanus, debellatum referens, Tarraconem ad Scipionem rediit. XVII. L. Scipio, cum multis nobilibus captivis, nuncius receptæ Hifpaniæ Romam eft miffus. & quum ceteri lætitia gloriaque ingenti eam rem vulgò ferrent, unus qui gefferat, inexplebilis virtutis veræque laudis, parvum inftar eorum, quæ fpe ac magnitudine animi concepiffet, receptas Hifpanias ducebat. jam Africam magnamque Carthaginem, & in fuum decus nomenque velut confummatam ejus belli gloriam fpectabat. Itaque præmoliendas ibi ratus jam res, conciliandofque regum gentiumque animos, Syphacem primùm regem ftatuit tentare. Mafafylorum is rex erat. Mafæfyli, gens affinis Mauris, in regionem, Hifpanix, maximè quà fita Nova Carthago eft, fpectant. Foedus ea tempeftate regi cum Carthaginienfibus erat, quod haud gravius ei fanctiufque, quàm vulgò barbaris, quibus ex fortuna pendet fides, ratus fore, oratorem ad eum C. Lælium cum donis mittit. Quibus barbarus lætus, & quia res tum profperæ ubique Romanis, Pœnis in Italia adverfæ, in Hifpania nullæ jam erant ; amicitiam fe Romanorum accipere annuit. firmandæ ejus fidem nec dare nec accipere, nifi cum ipfo coram duce Romano. Ita Lælius, in id modò fide ab rege accepta, tutum adventum fore, ad Scipionem rediit. Magnum in omnia momentum Syphax affectanti res Africæ erat, opulentiffimus ejus terræ rex, bello jam expertus ipfos Carthaginienfes; finibus etiam regni aptè ad Hifpaniam, quòd freto exiguo dirimuntur, pofitis. Dignam itaque rem Scipio Scipio ratus, quæ, quoniam non aliter poffet, magno periculo peteretur: L. Marcio Tarracone, M. Silano Carthagine Nova, quò pedibus ab Tarracone itineribus magnis ierat, ad præfidium Hifpaniæ re, lictis; ipfe cum C. Lælio duabus quinqueremibus ab Carthagine profectus, tranquillo mari, plurie mum remis interdum & leni adjuvante vento, in Africam trajecit. Fortè ita incidit, ut co ipfo tempore Afdrubal pulfus Hifpania, feptem triremibus portum invectus, anchoris pofitis terræ applicaret naves; quum confpectæ duæ quinqueremes, haud cuiquam dubio quin hoftium effent, opprimique à pluribus, priufquam portum intrarent, poffent, nihil aliud, quàm tumultum ac trepidationem fimul militum ac nautarum, nequicquam armaque & naves expedientium, fecerunt. percuffa enim ex alto vela paullo acriori vento priùs in portum intulerunt quinqueremes, quàm Pœni anchoras molirentur. nec ultra tumultum eiere quif quam in regiò portu audebat. Itaque prior in terram Afdrubal, mox Scipio & Lælius egreffi ad regem pergunt. XVIII. Magnificumque id Syphaci (nec erat aliter) vifum, duorum opulentiffimorum ea tempeftate duces populorum uno die fuam pacem amicitiamque petenteis veniffe. Utrumque in hofpitium invitat. &, quoniam fors eos fub uno teЄto effe atque ad eofdem penates voluisset, contrahere in colloquium dirimendarum fimultatum caussa est conatus: Scipione abnuente, aut privatim fibi ullum cum Pœno odium effe, quod colloquendo finiret; aut de republica fe quicquam cum hofte agere injuffu fenatus poffe. Illud ma B 4 gno gno opere tendente rege, ne alter hofpitum exclufus menfa videretur, ut in animum induceret ad eafdem venire epulas ; haud abnuit. Cœnatumque fimul apud regem eft: eodem etiam lecto Scipio atque Afdrubal (quia ita cordi erat regi) accubuerunt. Tanta autem inerat comitas Scipio. ni, atque ad omnia naturalis ingenii dexteritas, ut non Syphacem modò, barbarum infuetumque moribus Romanis, fed hoftem etiam infeftiffimum facundè alloquendo fibi conciliârit; mirabilioremque fibi eum congreffo coram vifum pra fe ferebat, quàm bello rebus geftis. nec dubitare quin Syphax, regnumque ejus jam in Romanorum effet poteftate. eam artem illi viro ad conciliandos animos effe. Itaque non quo modo Hifpania amiffa fint, quarendum magis Carthaginienfibus effe, quàm quo modo Africam retineant, cogitandum. Non peregrinabundum, neque circa amœnas oras vagantem tantum ducem Romanum, relicta provincia nova ditionis, relictis exercitibus, duabus navibus in Africam trajeciffe, & commififfe fefe in hostilem terram, in poteftatem regiam, in fidem inexpertam, fed potiunde Africa Spem affectantem. Hoc eum jam pridem volutare in animo, hoc palam fremere; quòd non, quemadmodum Annibal in Italia, fic Scipio in Africa bellum gereret. Scipio, fœdere icto cum Syphace, profectus ex Africa, dubiifque & plerumque fævis in alto jactatus ventis, die quarto Nove Carthaginis portum tenuit. XIX. Hifpaniæ ficut à bello Punico quietæ erant, ita quafdam civitates, propter confcientiam culpæ, metu magis quàm fide, quietas effe apparebat: quarum maximè infignes, & magnitudine & & noxa, Illiturgi & Castulo erant. Caftulo, quum profperis rebus focii fuiffent, poft cæfos cum exercitibus Scipiones, defecerant ad Pœnos. Illiturgirani, prodendis qui ex illa clade ad eos perfugerant, interficiendifque, fcelus etiam defectioni addiderant. In eos populos primo adventu, quum dubiæ Hifpaniæ effent, meritò magis quàm utiliter fævitum foret; tunc jam tranquillis rebus, quia tempus expetendæ pœnæ videbatur veniffe, accitum ab Tarracone L. Marcium cum tertia parte copiarum ad Caftulonem oppugnandum mittit: ipfe cum cetero exercitu quintis ferme ad Illiturgin caftris pervenit. Claufæ erant portæ, omniaque instructa & parata ad oppugnationem arcendam. adeo confcientia, quid fe meritos fcirent, pro indiEto eis bello fuerat. Hinc exhortari milites Scipio orfus eft. Ipfos, claudendo portas, indicaffe Hifpanos, quid, ut timerent, meriti effent. itaque multo infeftioribus animis cum iis, quàm cum Carthagi nienfibus, bellum gerendum effe. Quippe cum illis, propè fine ira de imperio & gloria certari; ab iis perfidia & crudelitatis & fceleris poenas expetendas effe. Veniffe tempus, quo & nefandam commilitonum necem, & in femet ipfos, fi eodem fuga delati forent, inftructam fraudem ulcifcerentur: & in omne tempus gravi documento fancirent, ne quis unquam Romanum civem militemve in ulla fortuna •pportunum injuria duceret. Ab hac cohortatione ducis incitati, scalas electis per manipulos viris dividunt partitoque exercitu, ita ut parti alteri Lælius præeffet legatus, duobus fimul locis ancipiti terrore urbem aggrediuntur. Non dux unus aut plures principes oppidanos, fed fuus ipforum ex : cona : |